ضرورت تحلیل شکاف علم و فناوری با نقشه جامع علمی کشور
دکتر عبدالرضا نوروزی چاکلی،دبیر کمیته سیاستگذاری و برنامه‌ریزی کلان شورای توسعه پژوهش و فناوری در علوم انسانی و هنر وزارت علوم ،تحقیقات و فناوری در گفتگو با سیناپرس، گفت: بحث ساماندهی و شناسایی نشریات جعلی و سیاه به منظور کنترل اخلاق پژوهشی از نکته های بسیار مهمی است که باید در سیاستگذاری و برنامه ریزی علم و فناوری توجه زیادی به آن شود و وزرات علوم، تحقیقات و فناوری باید مستقیما به این بحث ورود پیدا کند.
این پژوهشگر برگزیده هفتمین جشنواره بین‌المللی فارابی افزود: لیست های پراکنده‌ای از نشریات جعلی و سیاه که توسط افراد و سازمان های گوناگون در سطح ملی و بین‌المللی منتشر می‌شود جنبه پیشنهادی دارد و نباید به عنوان مرجع تشخیص این نوع نشریات در نظر گرفته شود و نباید بر اساس آن در خصوص این نشریات نظر قطعی ابراز کرد زیرا نمی‌توان بدون بررسی‌های کارشناسی و تخصصی علم‌سنجی، صحت این لیست‌ها را تأئید کرد و آنها را مبنا قرار داد.
دبیر کمیته سیاستگذاری و برنامه‌ریزی کلان شورای توسعه پژوهش و فناوری در علوم انسانی و هنر وزارت علوم تاکید کرد: اگر ما بخواهیم این موضوع را ساماندهی کنیم باید به درستی وارد بحث بررسی مجلات شویم و مجلات جعلی و نامعتبر را شناسایی کنیم. طبیعی است که باید اعتماد و مرجعیت خاصی وجود داشته باشد تا پژوهشگران و دانشگاهی ها بدانند که قادر به انجام چه کاری هستند تا در این زمینه دچار مشکلاتی از قبیل رد مقالات و مجلات نشوند بنابراین، تنها لیست‌هایی از نشریات جعلی و سیاه قابل استناد و از جنبه مرجعیت برخوردار هستند؛ این لیست ها باید توسط یک مرجع ملی دست‌اندرکار نظیر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری یا پایگاه استنادی علوم جهان اسلام تهیه و منتشر شده باشد.
تحلیل شکاف علم و فناوری باید در سیاست گذاری کشور گنجانده شود
این عضو هیات ممیزه دانشگاه شاهد و دبیر کمیته سیاستگذاری و برنامه‌ریزی کلان شورای توسعه پژوهش و فناوری در علوم انسانی و هنر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری اظهارداشت: تحلیل شکاف علم و فناوری کشور از دیگر کارهایی است که باید در سیاستگذاری و برنامه‌ریزی علم و فناوری انجام شود؛ باید در راستای نیل به اهداف تعیین شده در اسناد بالادستی، شکاف علم و فناوری کشور با نقشه جامع علمی کشور و سایر اسناد بالادستی را تحلیل کنیم.
این متخصص علم‌سنجی و پژوهشگر برتر علوم انسانی کشور به سیناپرس گفت: اکنون در نقشه جامع کشور مواردی مطرح شده است اما آن گونه که باید و شاید، بررسی های مداومی روی آنها انجام نمی گیرد؛ هم اکنون چند طرح به صورت خیلی جزیی در این خصوص انجام شده اما باید به طور مرتب با یک نظام و مجموعه‌ای از شاخص‌های خاص و سازمان‌دهی شده مورد ارزیابی قرار بگیرند تا بدانیم فاصله مان با استانداردهای مطلوب چقدر است.
وی ادامه داد: بحث نشر علمی و الکترونیک نیز باید در کشورمان بیشتر مورد توجه قرار بگیرد. باید تفاوتی میان ارزش نشر علمی به صورت چاپی و الکترونیکی وجود نداشته باشد و تفاوت فقط در کیفیت محتوا باشد و تنها باید برای اعتبار سنجی آثار منتشر شده (نه فرمت) آنها تفاوت قائل شویم.
به گفته این متخصص علم‌سنجی ، بحث کنسرسیوم های تامین منابع الکترونیکی از جمله مباحث مهمی است که متاسفانه طی سال های گذشته در ایران در خصوص آن ضعیف عمل شده است؛ کنسرسیوم های تامین منابع الکترونیکی دسترسی به جریان دانش و علم بین المللی را برای دانشمندان و پژوهشگران‌مان فراهم می کنند و باعث تقویت کیفیت پایان نامه ها، کارهای تحقیقاتی و مقاله ها می شوند.
نگرانی ناشران بخش الکترونیکی از حفظ نشدن حق مالکیت معنوی شان
نوروزی چاکلی با تاکید به اینکه نشر علمی الکترونیکی دارای منافع زیادی است، به سیناپرس گفت: بحث مالکیت فکری نیز در مقوله نشر علمی می گنجد. اکنون ترجیح بسیاری از پژوهشگران بر انتشار آثار خود در بستر نشر الکترونیکی است. از سوی دیگر باید توجه داشت که اکنون ناشران آثار چاپی با مشکل کمبود کاغذ مواجه هستند. در حال حاضر بسیاری از این ناشران ترجیح شان بر نشر الکترونیکی است اما امروزه برخی از ناشران بخش الکترونیک در بحث مالکیت معنوی با نگرانی هایی مواجه هستند چراکه امکان دارد حقوق مالکیت معنوی آنها حفظ نشود. بنابراین، برای برطرف کردن این نگرانی ناشران و حمایت از آنها به ویژه در برهه‌ای از زمان که با کمبود و گرانی کاغذ روبرو هستیم، باید راهکارها و مقررات مناسبی برای حمایت از حقوق مالکیت معنوی ناشران الکترونیکی تدوین کنیم تا بتوانیم اقدامات موثرتری برای گسترش نشر الکترونیک انجام دهیم.
این پژوهشگر برتر علوم انسانی کشور خاطرنشان کرد: البته اکنون برخی از ناشران با سابقه مانند سازمان سمت به خوبی توانسته اند حتی از سال ها قبل از عهده این کار برآیند، نشر الکترونیک را راه اندازی کنند و در این زمینه به موفقیت‌های مثال زدنی برسند اما هنوز برخی از ناشران کوچک‌تر در رابطه با حقوق مالیکت معنوی و حفظ سرمایه‌های مادی و معنوی خود و نویسندگان‌شان نگرانی‌هایی دارند که باید آنها را برطرف کرد تا آنها نیز برای ورود به عرصه نشر الکترونیک تشویق شوند.
وی یادآورشد: بزرگترین ناشران بین المللی مانند الزویر و اشپرینگر با قریب به 600 سال قدمت (که قدمتشان به آغاز صنعت چاپ می‌رسد) در زمینه نشر الکترونیکی نیز پیشرو بوده‌اند و با وجود اقتدار کامل و بی‌چون و چرایی که در صنعت چاپ داشتند، به محض مطرح شدن بحث نشر الکترونیک، در این زمینه نیز پیشگام شدند و انتشار آثار در قالب الکترونیک را نیز آغاز کردند و سرلوحه سایر ناشران شدند. یکی از دلایل مهم ورود سریع آنها به نشر الکترونیک، وجود بستر حمایت از حقوق مالکیت معنوی از آثار و دارایی‌های آنها بود و در واقع به دلیل اینکه دغدغه‌های مربوط به بحث مالکیت فکری و معنوی شان برطرف شده بود، آنها خیلی سریع توانستند به این بحث ورود پیدا کنند.
بحث مالیکت فکری پایان نامه ها باید جدی گرفته شود
این متخصص علم‌سنجی اظهارداشت: بحث مالکیت فکری پایان نامه ها و مسایل اخلاقی آنها نیز باید در ایران جدی گرفته شود. همچنین باید بحث اتکا به مرجعیت و یکدستی در انتشار مجلات جعلی و بلک لیست در سطح ملی نیز توجه شود. از سوی دیگر داوری‌های علمی نیز باید در مجلات و نشریات تقویت شود. اکنون قوانین و مقرراتی که درباره نشر و بحث مالکیت معنوی و اخلاق پژوهشی وجود دارد باید شفاف تر، علمی تر و کاربردی تر شوند تا ما بتوانیم با قوانین باز و روشن برای ساماندهی بهتر این بحث حرکت کنیم.
وی در پایان به سیناپرس گفت: هرچند پیش از این وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به عنوان متولی این امر گام هایی پیرامون این مسائل برداشته و قوانینی نیز برای حمایت از اخلاق پژوهشی به تصویب رسیده و به دانشگاه‌ها ابلاغ شده اما بیشتر این قوانین جنبه نظری داشته و جنبه‌های کاربردی آن نیازمند تقویت و بازنگری است تا در فرایند پیاده سازی و اجرای مفاد آن توسط مراجع مختلف، استنباط‌ها و تفسیرهای ضد و نقیضی از آن به وجود نیاید و در واقع تفسیر این قوانین مشکل ساز نباشد. این قوانین باید یک مقدار کاربردی‌تر، شفاف تر و جزیی نگرتر شوند. باید بررسی های مجددی روی این قوانین صورت بگیرد تا شبهات این تفسیرها کمتر شود و بیشتر جنبه کاربردی پیدا کنند.
گفتگو: فرزانه صدقی
