هیچ تصمیم گیرنده واحدی برای حوضه های آبریز در کشور وجود ندارد
حمیدرضا پیروان، دانشیار پژوهشکده تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی در گفتگو با خبرنگار سیناپرس با اشاره به سیلاب های رخداده اخیر جنوب کشور درباره فقدان انجام عملیات آبخیزداری برای پیشگیری از بروز سیلاب ها در کشور از سوی نهاد های مربوطه گفت: همواره در بروز سیلاب ها با چند معضل مهم رو به رو هستیم؛ ابتدا باید گفت، تغییر اقلیم خشکسالی های مداومی را در مناطق جنوبی کشور به وجود آورد که باعث شکنندگی و آسیب پذیری محیط شد و چنین فرآیندی در اغلب کشورها مشاهده شده است. گفتنی است؛ در مناطق محلی این ناحیه از کشور نظیر دشتیاری در گذشته مردم از سازه های سنتی برای مهار سیلاب بهره می گرفتند. سازه هایی با عنوان هوتک یا دگار که آب سیل پشت این سازه ها جمع می شد. اما وقتی در اثر تغییرات اقلیمی خشکسالی های مداوم رخ داد، فعالیت کشاورزان هم کاهش یافت و در اثر همین عامل این سازه ها رها شدند و آسیب دیدند. اکنون این سازه های سنتی سیل گیر در حال ویران است و دیگر تعمیر نمی شود.
وی افزود: معضل دیگر عدم شناخت کافی از حوضه های هیدرولوژیکی است که ناشی از کمبود اطلاعات درست از این عارضه طبیعی است؛ حوزه آبخیز از ارتفاعات و مناطق کوهستانی آغاز می شود و در امتداد مسیر به مناطق کوهپایه ای و دشتی می رسد و در نهایت به دریا سرریز می شود و ما شناخت کافی و جزئی تر از مسیرهای عبوری نداریم و تنها از کلیت آن را میشناسیم.
پیروان گفت: معضل دیگر ما رسوب خیز بودن حوضه های آبریز است که این امر در سد های مناطق جنوبی هم صدق می کند. در حقیقت در اغلب سد های کشور رسوب انباشته شده است و حجم مخازن سد های ما در طول فرایند رسوب گذاری تا حد زیادی پر شده است. گفتنی است، نزدیک به یک درصد سالانه حجم مخازن ما از رسوب پر می شود. به همین دلیل سال به سال از میزان نگه داشت آب در سد های ما کم می شود. بنابراین می توان گفت یکی از دلایل سیلاب های اخیر در جنوب کشور پر شدن سد ها است که با گشایش آن و خروج آب از مخاطرات خطرناک تر بعدی جلوگیری می شود. بنابراین گشایش سد ها و رگباری بودن بارش ها باعث شده است که میزبان آب زیادی وارد معابر شهری شود.
پیروان یکی از اقدامات مناسب برای کاهش رخداد سیل در این مناطق لایه روبی کردن سدها دانست و گفت: در شرایط فعلی ما آمادگی لازم با اینگونه بارش ها را نداریم اینکه ظرف مدت سی دقیقه صد میلیمتر بارندگی رخ دهد در این منطقه امری مهار نشدنی است. اما در قسمت های بالادست حوضه ها ساخت سازه های تاخیری نظیر سازه های توری سنگی می تواند برای کاهش سرعت رواناب کمک کننده باشد.
وی با اشاره به مشارکت های مردمی و گروه های مردم نهاد گفت: یکی دیگر از راه کارهای برای مهار سیلاب و کاهش خسارات جانی و مالی مشارکت مردم و حمایت گروه های مردم نهاد به ویژه در پایین دست است.
این پژوشگر درباره تدوین برنامه ریزی مدون برای هدایت حوضه های آبریز در مواقع بروز سیلاب گفت: برنامه ریزی های نهادها و سازمان ها ابتدا باید با هماهنگی و در مقیاس های بزرگ تر تدوین شود. در واقع نیازمند یک مشارکت فرامرزی هستیم. از آنجایی که یک حوزه باید از بالا دست تا پایین دست هدایت شود، ما برای هر رودخانه با ابعاد و میزان آب دهی مشخص، باید یک حریم رودخانه استاندارد تعیین کنیم؛ در حالیکه اکنون با توجه به موارد موجود، این حریم در تصرف مردم است و نسبت به زمین ها ادعای مالکیت دارند بنابراین اصلاح این جریان شاید چندین سال به طول بیانجامد.
وی افزود: از دیگر مشکلات ما این است که هماهنگی بین نهادی و سازمانی وجود ندارد. از یک سو تصمیم گیری درباره حوضه ای آبریز مناطق در کشور ما تحت اختیار وزارت جهاد کشاورزی است و از سویی دیگر مدیریت رودخانه ها را در اختیار وزارت نیرو است؛ این نا هماهنگی ها باعث به وجود آمدن بخشی از این معضلات شده است. در واقع هیچ تصمیم گیرنده واحدی برای حوضه های آبریز در کشور وجود ندارد. وضعیت ایده آل این است که در هر حوضه آبخیز باید یک شورای عالی آبخیز تشکیل شود تا تمام مسوولان مرتبط در کنار هم یک تصمیم واحد بگیرند.
گفتگو: مهتاب دمیرچی
