28 میلیون ایرانی در خطر فرونشست قرار دارند
گفتنی است، در این نشست که به میزبانی خبرگزاری سیناپرس روز سه شنبه شانزدهم آذر ماه در پارک ملی علوم و فناوری های نرم و صنایع فرهنگی برگزار شد، دکتر مهدی زارع، عضو فرهنگستان علوم و زلزله شناس، دکتر حمید رضا پیروان، رییس گروه تحقیقات و مهندسی حفاظت از آب و خاک پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری و علی بیت اللهی، مدیر بخش زلزله و خطر پذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی به تبادل نظر پرداختند.
بیت اللهی با اشاره به کاهش فاجعه بار سطح آب های زیر زمینی گفت: کسری مخزن آب های زیرزمینی از سال ۱۳۵۵ آغاز شد. گفتنی است، فرونشست زمین با افت سطح سطح آب های زیرزمینی ارتباط دارد؛ در واقع با هدر رفت بی رحمانه آب های زیر زمینی مفهوم فرونشست معنا می کند. برای مثال بادکنک پر آبی را در نظر بگیرید که به مرور آب آن خالی شود؛ با کم شدن تدریجی آب حالت جمع شدگی پیدا می کند؛ دقیقا چنین اتفاقی در فرونشست زمین رخ می دهد.
به گفته بیت اللهی، از سال ۱۳۷۵ به بعد که جمعیت ایران 60 میلیون نفر بود، نرخ افت منابع آب های زیر زمینی شتاب تندی می گیرد.
وی افزود: از سال ۱۳۵۵ تا کنون نزدیک به ۱۳۵ میلیون کیلومتر مکعب آب زیرزمینی در کشور ما کم شده است؛ برای تجسم این میزان هدر رفت آب باید گفت؛ این میزان برابر است با استخری با پهنای یک کیلومترکه طول آن از ساحل مازندران تا جزیره قشم است و عمق آن تا صد متر یعنی سه برابر عمق متوسط خلیج فارس، می رسد. نتیجه این کاهش میزان آب این است که 609 دشت کشور به عارضه فرونشست مبتلا شده اند و نرخ فرونشست هرسال ما حدود ۱۰ سانتی متر است و در برخی مناطق از جمله جنوب غرب تهران به 24 سانتی متر هم می رسد.
بیت اللهی گفت: در سال ۱۳۷۹ دستگاه بنچ مارک (دستگاه اندازه گیری که مبنای نقشه برداری است) سازمان نقشه برداری در تقاطع آیت الله سعیدی با آزادگان سه متر افت ارتفاع را نشان داد که از سال ۱۳۷۸ تا کنون رخ داده است. یعنی سالی ۲۴ سانتی متر. در کل در طول این سال ها می توان نرخ ۱۰ متری را برای افت ارتفاعی زمین به کار برد که موجب از بین رفتن بخش زیادی از آبرفت های سطحی و تخلخل داخل زمین شده است.
نباید بگذاریم وضعیت بحرانی تر شود
این پژوهشگر، تنها ترک خوردن ساختمان ها را اثر مهم فرونشست ندانست و گفت: از مهمترین عوارض فرونشست زمین از بین رفتن ظرفیت آبخوانی دشت های کشور است که باعث از دست رفتن قابلیت انتقال آب در زیر زمین می شود. در این شرایط اگر میزان نزولات جوی در سال های آینده بیشتر هم شود، به دلیل کاهش اثر نفوذ زمین روان آب ها خاک های مغذی دشت های ما را از بین می برند.
مدیر بخش زلزله و خطر پذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و گفت: گسترش و توسعه شهرهای بزرگ در جوار این دشت ها باعث شده است که به مرور زمان آسیب جدی به بدنه شهری وارد شود. از آنجایی که کلان شهرهایی مانند تهران، مشهد و اصفهان در کنار دشت های بزرگ به دلیل نیاز به مسائل محصولات کشاورزی و آب شکل گرفته اند باعث شده است نرخ و درصد فرونشست در این مناطق هم بالا برود. گفتنی است، از حدود شصت میلیون جمعیت شهری ۲۸ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر در مناطقی زندگی می‌کنند که در خطر فرونشست زمین قرار دارند. جالب است بدانید که ساختمان مورد استفاده یک میلیون از ساکنان جمعیت شهری فاقد اسکلت است.
بیت اللهی اشاره به فرونشست های اخیر استان اصفهان و تاثیر مستقیم آن بر زندگی مردم این استان تاکید کرد: در دشت برخوار اصفهان شش هزار آثار تاریخی وجود دارد که در خطر فرونشست زمین قرار دارد و نزدیک به دو میلیون و ۵۰۰ هزار نفر هم در ۳۵۰۰ نقطه در شهر مستقر هستند که آثار ترک خوردگی در آن به وضوح معلوم است. این معضل تاثیر مستقیم بر زندگی مردم می گذارد برای مثال در روستای معین آباد کشاورز ها در طول یک سال ۲۷ بار صیفی جات می چیدند این فرآیند امروز در سال های اخیر به سه بار در سال رسیده است چراکه این کشاورزها با روش های منسوخ زمین های خود را آبیاری می کردند که به دلیل شکاف های ایجاد شده در سال های اخیر آب به داخل زمین می رود و طرف دیگر مزرعه آبرسانی نمی شود.
وی افزود: طبق گفته معاون وزیر جهاد کشاورزی دولت پیشین، ۳۳ درصد اقتصاد ما به کشاورزی وابسته است که امنیت غذایی و مسائل بسیار مهم دیگری هم به این مولفه وابسته است. متاسفانه در کرمان پدیده‌ای به وجود آمده است به نام کم آبیاری؛ یعنی به قدری منابع آب محدود شده است که کشاورزان مجبور هستند آب کمی به محصولاتشان بدهند. این عوامل باعث کاهش برداشت پسته در کرمان شده است.
به گفته بیت اللهی، EC آب های زیرزمینی کشور نسبت به سی سال پیش دو برابر شده است یعنی میزان املاح آب های زیر زمینی بیشتر شده است چراکه پمپاژ ها از آبهای پایینی آب صورت می گیرد و همین فرآیند باعث می شود آب شور به سطح زمین برسد.
وی درباره فراگیر بودن فرونشست زمین در اغلب جنبه های زندگی انسان گفت: فرونشست زمین فرایندی چند وجهی است و باید به آن توجه ویژه شود. برای مثال کمربند جنوب تهران که مخزن نفت را در آنجا قرار دارد لوله ای به قطر یک متر تعبیه شده است که بنزین را به شهرها هدایت می کند، تصور کنید اگر زمین بیشتر از این میزان پایین برود این لوله بعد از تحمل فشارهای ناشی از فرنشست زمین گسیخته می شود که آثار زیست محیطی فاجعه باری را به دنبال دارد. همچنین ٢٧ هزار حلقه چاه در اصفهان وجود دارد که پانزده هزار حلقه فاقد مجوز است که به شدت باعث کاهش آب های زیر زمینی شده اند. از سوی دیگر اغلب صنایع آب بر نظیر فولاد در اصفهان قرار دارند با توجه به شرایط و فرآیندهای مخربی که رخ داده است، اگر زمین فرونشست نداشته باشد، جای تعجب دارد. در واقع این پاسخ طبیعت به رفتارهای بیرحمانه ما است
بیت اللهی دلیل اصلی چنین معضلاتی را در عدم مدیریت در استفاده از منابع طبیعی دانست و خاطرنشان کرد: اگر چاره ای مهم اندیشیده نشود به تدریج به مرز بحران های جدی در این زمینه می رسیم. دلیل اصلی بروز چنین فجایع زیست محیطی در مدیریت است. برای مثال در سال ۱۹۶۵ دشت توکیو ژاپن ۱۲ سانتی متر فرونشست داشته است، اما آنها توانستند با سیاست گذاری های دقیق این میزان را به سالی کمتر از نیم سانتی متر برسانند.
وی با اشاره به استان های در خطر جدی ناشی از فرونشست زمین گفت: گفتنی است، رتبه نخست استان های درخطر از آن اصفهان و بعد تهران است که علاوه بر آن، اسلام شهر و مجتمع های اطراف آن که نزدیک به سه ملیون نفر در این مجتمع ها زندگی می کنند هم در معرض خطر جدی فرونشست زمین قرار دارند؛ همچنین مشهد،کرمان و یزد هم جزو شهرهایی هستند که فرونشست خود را به وضوح نشان داده است. در کل از حدود. ٣١ استان هجده استان در مناطق با حساسیت بالا درباب فرونشست قرار دارد که نرخ فرونشست آنها بالا و بسیار بالا است.
به گفته وی، استان های چون قم، همدان و سمنان هم از نرخ بالای فرونشست برخوردارند.
امید زیادی برای حل معضل دارم
وی در پایان این نشست با ابزار امیدواری نسبت به حل معضل فرونشست در کشور گفت: من ایمان دارم که می توانیم در زمینه کنترل آسیب های زیست محیطی از جمله فرونشست جزو کشورهای موفق دنیا باشیم. این پدیده در اغلب کشورها وجود دارد و آنها توانستند موفق به عمل کنند؛ بنابراین ما هم می‌توانیم با تکیه بر دانش و جوانان خود و با حمایت های هر چند اندک دولتی فرونشست زمین را کنترل کنی. نیل به این هدف تنها نیازمند ژرف اندیشی و دریافت حمایت از مقامات دولتی است.
گزارش: مهتاب دمیرچی
