از گازها کیهانی تا جریان گلف استریم
به گزارش سیناپرس، گوی آبی که به عنوان سومین سیاره منظومه شمسی شناخته می شود؛ تنها خانه ما و البته دیگر موجودات برای زیستن است. خانه ای که شاید فقط یک نمونه از آن در فضای کیهانی وجود داشته باشد. از آنجایی اقلیم مهمترین مولفه در زیست پذیری موجودات درکره زمین است، تعیین کننده مکان سکونت، شیوه زندگی، تهیه غذا و حتی فرهنگ بشریت بوده است.
بی شک تا پیش از جریان گلف استریم قاره اروپا به عنوان قاره سبز شناخته نمی شده و روزگاری صحرای آفریقا نه تنها کویری خشک نبوده است بلکه اقیانوسی عیظمی را در خود جای داده بود و هندوستان هم پوشیده از یخ بوده است.
سیناپرس در گزارشی به روایت تحولات اقلیمی از زمانی که زمین متشکل از غبارهای کیهانی تا دوران کنونی پرداخته است.
داستان از چهار و نیم میلیارد سال پیش آغاز می شود در واقع از آن زمان تا ۶۰۰ میلیون سال قبل زمین که به روایتی از گازهای بین ستاره ای تشکیل شده بود، به تدریج از مرحله مایع گذشته و دارای پوسته جامد می شود. اتمسفر زمین که سرشار از بخار آب بود بر اثر سرما شروع به بارش می کند و رودخانه ها و دریاچه ها به وجود می آیند آب و هوای گرم این دوران دچار تناوب بوده و به دفعات به دلیل وقوع عصرهای یخ قطع شده است.
اما از حدود ۶۰۰ میلیون سال تا ۵۰۰ میلیون سال پیش یعنی در یک بازه زمانی ۱۰۰ میلیون ساله، برخلاف دوران قبل نهشته های آهکی گسترده‌ای در دسترس است که حاکی از گستردگی اقلیمی گرم و یکنواخت در تمام سطح کره زمین است؛ در بعضی از مناطق کره زمین نیز سنگ های نمک و گچ خبر از خشکی کره زمین می دهند. در این دوره دریا ها سه بار بر پهنه های عظیمی از قاره ها پیشروی کردند و سپس عقب نشستند.
از این زمان به بعد یعنی در حدود پانصد میلیون سال تا ۴۴۰ میلیون سال قبل، در یک بازه شصت میلیون ساله آب و هوای گرم و یکنواخت و فاقد مناطق اقلیمی متمایز بوده است از حدود ۴۴۰ میلیون سال تا ۴۰۰ میلیون سال قبل یعنی در یک بازه چهل میلیون ساله نهشته آهکی این دوره حاکی از آبهای گرم است به ویژه رسوبات مرجانی در نواحی شمالی اروپا، آسیا و آمریکا. نشانه آب و هوای گرمی مناطق در آن دوره است و شواهد اقلیمی این دوره نیز دلالت بر اقلیم خشک می کند. وجود یخبندان در این دوره به ویژه در شمال آمریکا گزارش شده است که چندان مورد اطمینان نیست. به طور کلی تصویر اقلیم در این دوره روشن نیست به ویژه از این جهت که در نیمکره جنوبی شاهد اقلیمی مستندی در اختیار نداریم.
اما از حدود چهارصد میلیون سال تا ۳۴۵ میلیون سال قبل یعنی در یک دوره ۵۵ میلیون ساله گسترش مرجان ها در نیمکره شمالی و اروپای مرکزی، کانادا، شمال آسیا و نیز استرالیا حاکی از وجود اقلیم گرم است و مناطق مجاور رشته کوه های کالدونین در ایرلند و بریتانیای فعلی اقلیمی خشک داشته اند و در آفریقای جنوبی آثار یخبندان مشهود است.
از حدود ۳۴۵ میلیون سال تا ۲۷۵ میلیون سال قبل (بازه زمانی هفتاد میلیون ساله) نیمکره شمالی به طور کلی گرم و مرطوب بوده است اما گویا اقلیمی کاملاً یکنواخت نداشته است. دوره اصلی تشکیل زغال به ویژه در نیمکره شمالی است. جابجایی کمربند اصلی تشکیلات زغال سنگ در اروپا از شمال به مناطق مرکزی احتمالاً با جابجایی کمربند اقلیمی مرطوب در ارتباط بوده است. در نیمکره جنوبی و به ویژه در استرالیا نشانه‌های آغاز عصر یخبندان آغاز می شود
اما از حدود ۲۷۵ میلیون سال تا ۲۳۰ میلیون سال پیش قاره های نیمکره جنوبی و نیز هندوستان را یخبندان های وسیعی فرا گرفت که آثار یخچالی آن در تمام نیمکره جنوبی به استثنای جنوبگان امروزی دیده شده است. این یخبندان ادامه شرایطی است که در اواخر دوره کربونیفر(اکسیژن جو در این دوره به بالاترین حد خود رسیده است و اغاز زندگی جانوری) به وجود آمد و آن را یخبندان پرمو – کربونیفر می نامند. عصر یخبندان در این دوره گاه از مرزهای استوا می‌گذشت.
در نیمکره شمالی آثار یخبندان دیده نمی‌شود برعکس شواهدی حاکی از سیطره اقلیم خشک موجود است که نشان می‌دهد گاهی حتی تا محدوده قطب شمال هم بسیار گرم بوده است. تبخیر شدید دریاچه ها ایجاد تشکیلات رسوبی وسیع پتاسیم در بسیاری از مناطق زمین منجر شده است.
اما از حدود ۲۳۰ میلیون سال تا ۱۸۰ میلیون سال قبل یعنی در یک بازه زمانی پنجاه میلیون ساله از جمله مشخصات آن خشکی و گرما در قسمت های وسیعی از نیمکره شمالی و جنوبی است که باعث ایجاد استپ ها و کویرها و نیز معادن گسترده نمک شده است.
به گزارش سیناپرس، شواهد مختلف نشان می دهد که دما حتی در قطب شمال هم زیاد بوده و در اواخر این دوره هوا رو به سردی گذاشته و مرطوب تر شده است و از حدود ۱۸۰ میلیون سال تا ۱۳۵ میلیون سال پیش، در مجموعه اقلیم گرم تر از امروز بوده و در آغاز این دوره گرما چنان زیاد نبوده است، بلکه اقلیمی نسبتاً سرد و مرطوب غلبه داشته که پس از مدتی رو به خشکی رفته است. در آغاز این دوره با توجه به تنوع نباتات در قطب‌های زمین به نظر می رسد نوسان های شدید حرارتی وجود نداشته اما به تدریج دامنه نوسان ها افزایش یافته است. نبود اشکال مرجانی در بخش های شمالی کره زمین نشانه استیلای اقلیم سرد در اواخر این دوره است.
اما از حدود ۱۳۵ میلیون سال تا ۷۰ میلیون سال قبل بخش های وسیعی از سطح کره زمین گرم و قسمت هایی از آن مرطوب بوده است جریان های اقیانوسی نظیر گلف استریم و اگول های برقرار شده بود.
از این بخش داستان زمین شکل امروزی خود را پیدا می کند و تا حد زیادی اقلیمی که امروزه میشناسیم نمود پیدا کرده است.
این گزارش ادامه دارد…
گزارش: مهتاب دمیرچی
