مسکن مهر محیط شهری سرزنده یا سکونتگاهی بی هویت ؟

به گزارش سیناپرس، یکی از این سیاست ها اجرای طرح مسکن مهر است؛ طرحی که هم اکنون با چالش های زیادی مواجه بوده و سوالات زیادی پیرامون اجرای آن وجود دارد؟ مثلا آیا اکنون با اتخاذ سیاست حذف قیمت زمین از هزینه های تولید مسکن (که به مسکن مهر معروف شد) جامعه هدف یعنی دهک های درآمدی پایین جامعه، توانسته اند بنابر نیاز خود صاحب مسکنی متناسب شوند؟

آیا اتخاذ این سیاست بر بازار مسکن شهرهای بزرگ اثر مثبتی داشته یا عرضه های غیرموثر در ایجاد تعادل در بازار پرالتهاب مسکن بوده است؟ آیا مسکن مهر به محیط های شهری سرزنده ای منجر شده یا به سکونتگاه های حاشیه ای و بی هویتی تبدیل شده اند که فقط مامن افراد درمانده و خلافکاران است؟ آیا به کودکانی که در این محیط ها رشد و پرورش می یابند، توجه شده است؟

نقی عسگری، رئیس پژوهشکده توسعه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی در این خصوص به سیناپرس گفت: متاسفانه در حال حاضر تقریبا هیچ توجهی به مسایل اجتماعی و اقتصادی تولید مسکن در کشور نمی شود. حتی می توانم بگویم سیاست گذاران و متولیان مسکن بنابر انگیزه های مختلف، نمی خواهند توجهی در این زمینه داشته باشند. من فکر می کنم همه یا بخش اعظم متولیان مسکن از پیامدهای مخرب سیاست های فعلی مسکن مطلع اند اما سکوت کرده اند.

وی به اثرات نامناسب سیاست های اخیر تولید مسکن اشاره کرد و افزود: جدا از بحث مسکن مهر، حمایت از نوسازی مسکن در بافت های فرسوده و بازآفرینی شهری هم از سیاست گذاری های دولت است که متاسفانه اثرات نامناسبی بر محلات هدف نوسازی و شهرها داشته است. افزایش تراکم ساختمانی در نواحی نوسازی شده، منجر به پرجمعیت تر شدن نواحی پرجمعیت شهرها شده است. افزایش بیش از اندازه جمعیت، ارتباط روشنی با کاهش کیفیت سکونت در محلات دارد بنابراین بسیار مهم است تا به ابعاد و پیامدهای اجتماعی و اقتصادی سیاست های مسکن بر شهرها و سکونتگاه ها توجه شود.

در درجه نخست مسکن تولید شده با حمایت های دولتی باید حداقل استانداردها را داشته باشد یعنی مقاوم و تامین کننده آسایش ساکنین باشد اما معمولا پروژه های حمایتی دولتی در سال های اخیر اعم از مسکن مهر و تا حدودی مسکن تولید شده در بافت های فرسوده، از کیفیت پایین تر برخوردار بوده اند

وی اظهارداشت: مسکن فقط ساخت چهار دیواری نیست. نیاز است به محل استقرار پروژه های مسکن، ساکنین آنها و نیازها و مسائل شان، محیط بلافصل پروژه ها، زیرساخت ها و امکانات آنها و دهها موضوع دیگر توجه شود تا مسکن به صورت واقعی تبدیل به خانه یعنی مکانی امن برای استراحت کردن، زندگی کردن و آسودن شود.

وی تصریح کرد: هم اکنون پروژه‌های مسکن در دنیا وجود دارند که برغم سرمایه‌ گذاری های کلان عمومی و دولتی، به جهت بی توجهی به برخی از جنبه ‌های اجتماعی و اقتصادی سکونت، کم سکنه شده و به شهر ارواح (Guest City) تبدیل و در نهایت رها شده ‌اند؛ در حال حاضر نمونه‌ های بیشتری از پروژه ‌های مسکن اجتماعی در کشورهای توسعه یافته وجود دارد که به جهت تمرکز گروه ‌های خاص، فقرا و مجرمان و بی توجهی به برنامه ‌ریزی اجتماعی این نواحی، بدنام شدهStigma)) ومتولیان ناگزیراز تخریب و بازسازی مجدد شده ‌اند. متاسفانه بخش اعظم پروژه های مسکن مهر و محلات فرسوده در ایران نیز چنین مسیری را طی می کنند.

مساکن باید حداقل استانداردها را داشته باشند

عسگری تاکید کرد: برای اینکه مسکن و پروژه های مسکن از نظر اجتماعی و اقتصادی به سکونتگاه های پایدار تبدیل شود باید دارای شرایطی باشد. در حال حاضر معیارهای متعدد و متنوعی برای تامین شرایط حداقلی مسکن و سکونتگاه ها عنوان شده است. در مطالعه ای که ما در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی، انجام دادیم با احصاء بیش از 100 متغیر در 9 دسته (شامل کیفیت مسکن، وضعیت آموزش، اشتغال و وضعیت اقتصادی، زیرساخت های اجتماعی، کیفیت محله، سرمایه و اختلاط اجتماعی، هویت و حس مکان، حرکات جمعیت و مشارکت)، کیفیت نوسازی و تولید مسکن در پروژه های بازآفرینی در دو محله شهر تهران و 5  پروژه مسکن مهر در استان البرز را سنجیده ایم که متاسفانه این تحقیق نتایج نامناسب و هشداردهنده ای داشت.

وی به نتایج این تحقیق اشاره کرد و گفت: در درجه نخست مسکن تولید شده با حمایت های دولتی باید حداقل استانداردها را داشته باشد یعنی مقاوم و تامین کننده آسایش ساکنین باشد اما معمولا پروژه های حمایتی دولتی در سال های اخیر اعم از مسکن مهر و تا حدودی مسکن تولید شده در بافت های فرسوده، از کیفیت پایین تر برخوردار بوده اند. مثلا ترک ‌‌ها مهم در دیوار و سقف، عایق ‌بندی نامناسب و عدم نصب و کیفیت پایین آسانسور از جمله مشکلات بناهای مسکونی در شهرک ‌های مورد مطالعه مسکن مهر بوده است که در حدود 18تا 36 درصد واحدهای مسکن مهر (در شهرک های مختلف) مشاهده شده است.

رئیس پژوهشکده توسعه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی بیان کرد: تبادل زیاد صدا بین واحدها و درون واحدها نیز از جمله این مشکلات بوده است که از نظر 72 تا 82 درصد ساکنان شهرک های مسکن مهر به عنوان معضل جدی عنوان شده است. با این حال در محلات بررسی شده بافت فرسوده (محلات شبیری-جی و شمشیری در مناطق 9 و 10 تهران)  کیفیت ساخت و مصالح وضعیت بهتری داشته (سطح نارضایتی در حدود 10 درصد ساکنان) اما باز بیش از یک سوم ساکنان از تبادل صدای بین واحدها اظهار نارضایتی کرده اند بنابراین به نظر می آید در زمینه کیفیت ساخت و سازها ، مخصوصا در پروژه یا مسکن مهر، نظارت و حساسیت های لازم  اعمال نمی شود.

باید تمهیداتی در زمینه اشتغال سکنه اندیشیده شود

وی ادامه داد: همچنین لازم است در خصوص اشتغال و ارتقاء شرایط اقتصادی خانوارهای ساکن نیز تمهیدی اندیشید، نکته ای که با وجود امکان پذیری، اصلا به آن توجهی نمی شود. مثلا در شهرک ها یا پروژه های مسکونی حمایتی بافت های فرسوده باید از ساکنان و پیشه وران ساکن یا متقاضی سکونت استفاده کرد تا ضمن تامین اشغال، فرصتی برای مهارت آموزی سکنه نیز فراهم کرد. در این مناطق عموما سطح بیکاری بالا و بخش اعظم ساکنان کارگران غیرماهر هستند.

به گفته وی، طبق این مطالعه در شهرک های مسکن مهر استان البرز نرخ بیکاری در حدود 31 تا 35 درصد و در محلات بافت فرسوده مورد مطالعه 32 تا 34 درصد بوده است. از جمله اقداماتی که به سادگی می توان در پروژه های تولید مسکن برای بهبودی شرایط اقتصادی سکنه و جلوگیری از خوابگاهی شدن این سکونتگاه ها انجام داد، پیش بینی مراکز کارآفرینی، مراکز خود اشتغالی و مراکز موقت عرضه کالاهای خانگی و بازارهای روز و حمایت های مالیاتی و بیمه ای از کسب و کارهاست.

عسگری اظهارداشت: آموزش نیز از ضرورت های اصلی برای تبدیل مجموعه های مسکونی به محلات سرزنده و باکیفیت است که با نظر به نوع اجرا و تاکید بر جذب قشرهای خاصی از مردم در مساکن مهر و تمرکز طبقات فقیر در بافت های فرسوده، حتی از اهمیت بیشتری نیز برخودار می شود. تلاش برای افزایش کمیت و کیفیت آموزش و توانمندسازی ساکنان چنین سکونتگاه هایی با آموزش، در راستای افزودن بر احتمال یافتن شغل و جذب در ساز و کار رسمی فعالیت های اقتصادی است که ضرورت مضاعفی هم می یابد. البته متاسفانه نه در پروژه های مسکن مهر و نه در برنامه بازآفرینی بافت های فرسوده، کمترین توجهی به مقوله آموزش و مخصوصاً آموزش های فنی و حرفه ای نشده است.

وی افزود: این سه حوزه یعنی ساخت مسکن، تامین اشتغال و آموزش، نیازهای اولیه و پایه برای شکل گیری و پایداری هر سکونتگاهی است اما متاسفانه تجربه چند دهه اخیر در زمینه تولید مسکن و پروژه های مسکن سازی در کشور ما، حکایت از بی توجهی کامل به دو جنبه حیاتی دیگر یعنی اشتغال و آموزش دارد. هنوز فکر می کنیم با ساختن مسکن (آن هم با آن کیفیت نازل) می توان گروه های هدف را سعادتمند کرد. غافل از اینکه فقط سرپناه برای گروه های محروم در محلات و شهرک های بدنام و فراموش شده می سازیم.

وی در پایان گفت: این خطر برای مصوبه اخیر مجلس در خصوص تولید سالانه یک میلیون مسکن نیز وجود دارد و متاسفانه از گذشته عبرت نمی گیرم. کافی است پیشنهاد دهنده گان چنین لوایحی، بررسی مختصری در زمینه محلات مسکن مهر بکنند و گشتی در این محلات بزنند.

گفتگو: فرزانه صدقی