زهر مار را بشناسید!
به گزارش سیناپرس،زهر مار، یکی از عجیب ترین تحولات در تکامل موجودات است. زهر اکثر مارها منبع غنی از پروتئین‌ها و پپتیدهای مؤثر بر سیستم متعادل کننده بدن هستند که بر علیه انواع فاکتورهای درگیر در انعقاد خون فعالیت دارند. ترکیبات موجود در زهرمار نقاط مختلفی از سیستم‌های حیاتی طعمه را هدف قرار می‌دهند و عمدتاً سیستم عصبی و گردش خون دو مکان اصلی فیزیولوژی هستند که توسط بسیاری از زهرها هدف گیری می شوند و با تعلیق این سیستم‌ها، شکار در مدت زمان کوتاهی از پا در می‌آید. با این حال بیشترین تأثیر زهر مار، بر دستگاه گردش خون است و موجب پارگی رگ‌ها، خونریزی داخلی و خونریزی مغزی می‌گردد. تورم و درد در محل گزش نیز بعد از چند دقیقه ظاهر می‌شود.
بنا بر نظر متخصصان، ادرار خون آلود، خون‌دماغ شدن و تشنج از عوارض اصلی مارگزیدگی هستند. به علاوه خونریزی موضعی از محل گزش، محل‌های آسیب رگ و همچنین از لثه‌ها و دستگاه گوارش ایجاد می‌شود و اثرات بالینی بسیار شدید و کشنده ای دارد. به گزارش سیناپرس،گزش مارها سالیانه حدود 3 تا 4 میلیون نفر را تحت تأثیر قرار می‌دهد که بیش از صد هزار نفر از آن‌ها جان خود را از دست می‌دهند.
یکی از دلایل اصلی مرگ و میر و ایجاد عارضه به وسیله زهرمارها، اختلال انعقادی ناشی از گزش است. اختلال انعقادی ناشی از گزش، جنبه‌های بالینی مختلفی مانند پیش انعقادی، زمان انعقاد، فعال کردن پلاکت و خونریزی دهنده دارد که تشخیص و درمان آن حائز اهمیت است.
در همین خصوص، یکی از محققان سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج وزرات جهاد کشاورزی پژوهشی مروری را انجام داده که در آن پروتئین‌های زهرمار و اختلالات انعقادی ناشی از مارگزیدگی به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
این محقق برای انجام مطالعه خود از پایگاه‌های اطلاعاتی پابمد، اسکوپوس، مدلاین و گوگل اسکالر استفاده کرده و مقالات مرتبط را استخراج و بررسی نموده است.
به گزارش سیناپرس،نتایج این بررسی جامع نشان می‌دهد که زهر مار از چهار گروه اصلی ترکیبات شامل الف) ترکیبات پروتئینی با خواص آنزیمی، ب) ترکیبات پروتئینی ضد انعقادی با خاصیت غیرآنزیمی، ج) ترکیبات خونریزی‌دهنده و د) پروتئازهای پیش انعقادی تشکیل شده است.
به گفته مهدی بابائی، محقق مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی وابسته به سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی می‌گوید: «گروه اول ترکیبات شامل موارد زیر هستند: فسفولیپاز ها، L آمینو اکسیداز ها، پروتئازها، آنزیم‌های شبه ترومبین، پروتئازهای شبه کالیکرین، فعال کننده‌های پروتئین C، فعال کننده فاکتور V، فعال کننده فاکتور X، فعال کننده‌های FX، فعال کننده‌های FVII، فعال کننده‌های FV، فعال کننده‌های پلاسمینوژن و بالاخره نوکلئاز ها و ریبونوکلئاز ها».
این محقق می‌افزاید: «گروه دوم نیز مشتمل بر بازدارنده‌های ترومبین، ضد انعقادهای لوپوس، فاکتور ون ویلبرلند، پلاکت‌های گلیکوپروتئینی و درنهایت، غیر فعال کننده‌های مهارکننده‌های سرین پروتئازها هستند».
طبق این گزارش علمی پژوهشی، نکته مهم در مورد ترکیبات زهر مار و به‌خصوص پروتئین‌های آن این است که زهر مارهای مختلف دارای پروتئین‌های مختلفی هستند که بسته به مقدارشان می‌توانند نقش انعقادی یا ضد انعقادی داشته باشند. پروتئین‌های انعقادی به عنوان فعال کننده‌های فاکتور لخته شدن و آنزیم‌های شبیه ترومبین طبقه بندی می‌شوند. پروتئین‌های ضد انعقادی نیز برعکس از لخته شدن خون جلوگیری می‌کنند.
بابائی معتقد است: «تمامی این عوامل در اثر مار گزیدگی موجب اختلال انعقادی می‌گردند و اختلال انعقادی یک پدیده مهم بالینی است و اگر به درستی درک نشود ممکن است در فرایند تشخیص مار گزیدگی و درمان آن مشکل ایجاد کند، به‌طوری که به سرعت می‌تواند توسعه یافته و باعث مرگ فرد مارگزیده شود».
به گزارش سیناپرس،این اطلاعات ارزشمند پژوهشی که نقش مهمی در آگاه سازی عموم و حتی دانشمندان این حوزه برای ساخت بهتر پادزهرها دارند، در مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند منتشر شده‌اند.
گزارش: محمدرضا دلفیه
