تبیین شاخص های توسعه انسانی با رویکرد پیشرفت اسلامی ایرانی

در واقع بر اساس تحقیقات اندیشمندان اسلامی، هدف شریعت اسلام ارتقاء رفاه نوع بشر بوده که در بردارنده مصادیق عدالت، صداقت، عزت نفس، آموزش و سواد و توجه به مال و ثروت‌های طبیعی برای نسل بشر و آیندگان آن‌هاست. از این‌رو، توسعه انسانی در مفهوم اسلامی نیز می‌ بایست بر پایه مقاصد شریعت اسلام و دربردارنده مصادیق آن باشد.

دیدگاه اسلامی در مورد توسعه اقتصادی بدیع و منحصربه‌فرد بوده به‌ویژه در خصوص مبانی بنیادی، کاملاً متفاوت از دیدگاه‌های مرسوم است. از آن جمله می توان اشاره کرد که هدف توسعه اقتصادی از منظر اسلامی دسترسی به رفاه کل و جامع در جهان کنونی و زندگانی اخروی است که رستگاری نامیده می‌شود.

بر اساس این هدف و سایر ویژگی‌های توسعه اقتصاد اسلامی، استفاده از شاخص مرسوم توسعه اقتصادی به‌منظور اندازه¬گیری سطح توسعه اقتصادی، در کشورهای اسلامی ناکافی بوده و مناسب به نظر نمی رسد.

در واقع، شاخص توسعه انسانی ممکن است به نظر شاخصی همه جانبه و فراگیر به نظر آید، اما به‌طور کامل قابل اعتماد و کافی برای سنجش توسعه انسانی در مفهوم اسلامی نیست.

بنابراین مناسب است تا سنجش سطح توسعه انسانی کشورهای اسلامی با استفاده از یک شاخص خاص توسعه انسانی اسلامی سنجیده شود.
تعدیل شاخص توسعه انسانی با رویکرد پیشرفت اسلامی ایرانی را می‌توان یکی از مباحث مهم در ترسیم الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت دانست.

دستیابی به این هدف مستلزم توجه به معیارها و مبانی پیشرفت انسانی اسلامی است. معیارهای معرفی شده برای پیشرفت انسانی، بر مبانی فکری اسلام از جمله نگاه متعالی اسلام به انسان و تکامل استوار است. لذا ارائه این معیارها می‌تواند باعث معرفی شاخص‌های متمایزی برای پیشرفت انسانی شود.
 در این راستا باید با استفاده از معیارهای اسلامی شاخص‌های جدیدی معرفی شوند تا کشورهای جهان در آن محورها ارزیابی گردند طوری که بتوان به مقایسه پیشرفت خداپسندانه و مردم‌سالارانه کشورها دست یافت.

قدم نخست برای طراحی این شاخص‌ها، شناخت معیارهای ارزیابی است. از این رو پیرو آنچه بیان شد، برخی معیار‌های اساسی توسعه انسانی اسلامی و شاخص های اندازه گیری مرتبط با آن ها به شرح ذیل است:
ارزش‌های اخلاق :
(شاخص های مرتبط: ایمان- وفاي به عهد- عفو و گذشت- عدالت و انصاف- مشارکت فعال- معیشت حلال- انفاق- همياري)؛
علم و معرفت:
 (شاخص های مرتبط: سواد و سطح تحصیلات- مطالعه و تحقیق- اطلاعات دینی- نوع و سطح فرهنگ- تفکر و بصیرت).
آزادی و دموکراسی (کرامت):
 (شاخص مرتبط: ولایت‌پذیری)؛

ارزش‌های خانوادگی :
(شاخص های مرتبط: شاخص خانواده- شاخص حفظ نسل)؛
آسیب‌های اجتماعی
(شاخص مرتبط: هرج و مرج¬های اجتماعی)؛
توسعه پایدار و حفظ محیط‌ زیست (شاخص مرتبط: عمران و اصلاح)؛
نشاط و شادابی :
(شاخص های مرتبط: اطمينان خاطر و آرامش روحي- رفاه پایدار- كيفيت زندگي و توسعه- نشاط معنوی).

*دکتر علیرضا شکیبایی فر- دانشیار علوم اقتصادی دانشگاه شهید باهنر کرمان

No tags for this post.