تهدید زیست محیطی دهه آینده تهران؛ سیل های مکرر

وی افزود: براساس آمار بنیاد مسکن انقلاب اسلامی شهرستان افزون بر40واحد مسکونی در این منطقه آسیب دیده و به 13دستگاه خودرو هم براثر سیلاب صدمه وارد شده است و تعداد زیادی نیز گشته شدند.
فرماندار تهران تعداد کشته شدگان حادثه سیلاب اخیر منطقه کن و سولقان را هشت نفر ذکر کرد و گفت: پس از جاری شدن سیلاب هشت نفر نیز مفقود شدند که با انجام عملیات تطبیق هویت، معلوم شد شش تن از مفقودین در زمره کشته شدگان حادثه بوده اند.
** رویکردی علمی به رفتارهای طبیعت
دکتر سید اویس ترابی مجری طرح های مختلف زیست محیطی کلان شهر تهران رویکرد دیگری از جنس علم به این پدیده مخرب محیطی دارد. او در این زمینه در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا براساس مستندات و داده های متنوع علمی اظهار نظر کرد و گفت: اکنون تهران از مرحله کمک آبی وارد ترسالی شده است و اگر تاکنون توفیقی در زمینه پیش بینی وقوع سیل در رودخانه های تهران نداشتیم علت آن نداشتن داده های آماری است.
وی گفت:عمده فصول بارندگی در تهران حدود سه ماه است یعنی از اواخر زمستان تا اواخر اردیبهشت ماه ، البته در فصول تابستان و پاییز نیز بارندگی هایی به شکل رگباری را شاهد هستیم. لازم به ذکر است با وجود اینکه کشور به لحاظ هیدرولوژیکی وارد مرحله ترسالی شده است، بنابراین از خشکسالی کشاورزی کماکان رنج می برد لذا خشکسالی هیدرولوژیکی و خشکسالی کشاورزی دو پدیده متفاوت هستند که بحث جداگانه ای را می طلبد.
وی اظهار کرد: اقلیم تهران خشک و نیمه خشک است این به آن معنا که تعداد ماه های بارندگی آن اندک است یعنی به طور متوسط سه ماه در سال.
** شروع دهه ترسالی تهران، سیلاب های بیشتر در راه 
ترابی با اشاره به وقوع سیل اخیر رودخانه کن در تهران درباره احتمال پیش بینی سیل گفت: در این مورد باید به این نکته توجه کرد که تمام دنیا از یک سیکل هیدرولوژیک مشخصی برخوردار است و هر نقطه از دنیا سیکل خاص خودش را دارد تهران هم جزوی از ایران است که سیکل مخصوص به خودش را دارد، این به آن معنا است که ایام خشکسالی و سیلابی آن قابل پیش بینی است و اینکه ایام ترسالی آن در آینده چگونه خواهد بود.
وی درباره اطلاعات و داده های لازم برای پیش بینی سیل گفت: پیش بینی نیازمند داشتن اطلاعات کافی در دوره های بلند مدت 30 ساله است که اکنون فقط یک دوره 30 ساله کامل داریم و در حال تهیه دوره دوم هستیم.
به گفته وی با در کنار هم قرار دادن این اطلاعات می توان وقوع سیل را پیش بینی کرد.
وی تاکید کرد: این برداشت عمومی که وقوع سیل اتفاقی است، صحیح نیست بلکه نظم طبیعت یک نظام قابل اتکا است و تمام اینها قابل محاسبه است، در واقع وقوع سیل قابل پیش بینی است به شرطی که داده های آماری تکمیل باشد.
این متخصص هیدرولیک گفت: اکنون وارد دوران ترسالی تهران شده ایم و در مدت 10 سال آینده سیلاب های بیشتری خواهیم داشت، دو سال پیش نیز شاهد طغیان رودخانه کن بودیم که پل بزرگراه فتح را تخریب کرده بود ، امسال نیز همان روند دوباره تکرار شد و در آینده وقوع طغیان های خسارت بار بیشتری را انتظار خواهیم داشت چون دوره ترسالی هیدرولوژیک تهران آغاز شده است.
وی افزود: 30 سال پیش نیز تهران با همین شدت سیل هایی را داشت، به عنوان مثال مردادماه سال 66 سیل گلاب دره به وقوع پیوست که بسیار هم معروف است، سیلی که موجب خسارت جانی و مالی شدید در تهران شد.
مجری طرح های محیط زیستی در زمینه آب و محیط زیست درباره طغیان رودخانه کن گفت: نکته قابل تامل درباره طغیان کن این است که میزان بارندگی که در ایستگاه باران سنجی منطقه ثبت شده و میزان دبی جریان رودخانه در ایستگاه سولقان، دوره بازگشتی را متناسب با دوره بازگشت 25ساله برای سیلاب رودخانه کن نشان می دهد.
وی افزود: در واقع اندازه گیری ها نشان می دهد بزرگی سیلاب آنگونه نبوده که بخواهد چنین خسارتی به بار آورد ، در واقع بزرگای ورود سیل به شهر تهران را که وزارت نیرو اعلام می کند، در شاخه اصلی حدود 140 میلیون متر مکعب بر ثانیه تخمین می زند که متناسب با دوره 25 ساله دوره بازگشت سیلاب های رودخانه کن است.
ترابی ادامه داد: همچنین مدل های هیدرولیک رودخانه کن عمق متناسب با سیل رودخانه کن با دوره بازگشت 25 ساله را حداکثر بیشتر از 2 متر نشان نمی دهد اما عمق سیلاب واقع شده تا 8 متر هم رسیده بود و همین مساله باعث فاجعه بار شدن سیل شد.
وی درباره علت این خسارت توضیح داد: یک پدیده به عنوان سیل ثانویه داریم یعنی سیلی که متاثر از شکست انسداد جریان در اثر واریزه های موجود در حوزه آبریز رودخانه است، حوزه های آبریز رودخانه های کن، گلاب دره و درکه در شهر تهران از پتانسیل ایجاد جریان های واریزه ای برخوردارند.
ترابی ادامه داد: برخی نقاط هستند که پتانسیل تولید جریان واریزه ای دارند، این جریانی است که از قطعات بزرگ سنگ یا تنه های درختان تشکیل می شود که به ازای بارندگی در حوزه آبریز روان می شوند.

** دستکاری انسان در طبیعت عامل خسارت های ناشی از سیل 
وی گفت: وقوع سیل یک جریان طبیعی محیطی است اما در برخی موارد افرادی برای تصرف زمین اقدام به درختکاری در بستر رودخانه می کنند که در این صورت وقتی سیلی رخ می دهد درختان موجود در بستر را می شکند و چون شیب کوهستان نیز زیاد است سنگ ها و تنه های درختان در آب روان می شوند.
ترابی افزود: با تجمع تنه درختان و سنگ ها در مقاطع تنگ رودخانه مانند آبروها و تونل ها، انسداد جریان رخ می دهد و در این حالت آب در پشت آنها جمع می شود، با افزایش نیروی آب جمع شده در پشت این انسداد، پدیده شکست سد و رها شدن جریان مسدود شده به همراه قطعات واریزه ای همراه آن را شاهد خواهیم بود.
وی ادامه داد: در این حالت شکست انسداد جریان، دبی سیل چند برابر می شود ، در واقع بزرگی سیل در حدود سه تا چهار برابر افزایش می یابد، مثلا اگر دبی جریان اصلی رودخانه برابر 140 متر مکعب بر ثانیه باشد به سیلی با بزرگی تقریبی 600 متر مکعب بر ثانیه تبدیل می شود که قطعات بزرگ سنگ و تنه درختان موجود در آب نیز قدرت تخریب را افزایش می دهد.
ترابی با بیان اینکه علت طغیان خسارت بار رودخانه کن جریان واریزه ای بوده است گفت: رودخانه کن در سال 74 نیز طغیان کرده بود که آنهم جریان واریزه ای بود که موجب تخریب امامزاده داوود شده بود، بنابراین رودخانه کن در سابقه تاریخی خود تاکنون چندین بار این تجربه را داشته، در واقع این طبیعت این رودخانه است.
این متخصص هیدرولیک با بیان اینکه برای کنترل کردن سیلاب های واریزه ای دو نکته وجود دارد افزود: در بحث مدیریت و کنترل جریان واریزه ای حوزه های آبریز شهر تهران، دستورالعمل مربوطه را مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران در سال 94 تهیه کرده است، چون مدیریت شهری تهران از این پتانسیل باخبر بوده، چند سالی درگیر تهیه این دستورالعمل بود.
وی ادامه داد: این جریان در تمام دنیا نو و برخورد با آن جزو علوم پیشتاز مدیریت سیل است، در واقع شاهد آن در برخی کشورهای توسعه یافته وجود دارد و تهران هم چون این پتانسیل را دارد بر روی آن کار شده است.
ترابی گفت: روش برخورد به این گونه است که نباید اجازه دهیم قطعات واریزه ای وارد مسیر رودخانه شده و در صورت ورود نیز به سرعت از مسیر حرکت آب خارج شود تا موجب ایجاد چنین جریانی واریزه ای نشود.
وی اظهار کرد: اما بحث دیگری هم هست و اینکه گاهی جریان واریزه ای نتیجه دستکاری مستقیم شهروندان در حوزه آبریز است که در سیل اخیر رودخانه کن درصد بالایی از آن علت دخالت انسان در طبیعت بوده است، اینکه باغداران اقدام به کاشت درخت در بستر رودخانه کرده بودند.
ترابی ادامه داد: فعالیت های معادن در داخل حوضه آبریز این گونه رودخان ها نیز موجب تقویت جریان واریزه ای می شود چون انفجار حاصل از فعالیت معادن موجب لق شدن قطعات سنگ شیب های حوزه می شود و در زمان وقوع سیل سنگ ها به راحتی غلتیده و وارد جریان آب می شوند. 
وی با تاکید بر اینکه مردم باید بدانند نباید وارد بستر رودخانه شوند چون زندگی خودشان به خطر می افتد گفت: علاوه بر بحث بالا بردن مدیریت و کنترل سیل و نظارت سازمان های ذیربط در این زمینه، مساله مهم آموزش و فرهنگ سازی در بین مردم است که باید جدی گرفته شود.
وی افزود: در واقع کنترل ساخت و سازهای غیر مجاز و تصرفات غیرقانونی در حریم و بستر رودخانه نوعی پیشگیری است که باید به آن پرداخته شود. 
** مردم بیاموزند که بستر رودخانه محل استراحت نیست 
ترابی گفت: مردم باید بیاموزند که بستر رودخانه محل کمپینگ و استراحت نیست، چون زمان حضور سیل پس از آغاز آن لحظه ای است و لذا فرصت عکس العمل برای خارج شدن از محل خطر وجود نخواهد داشت، از این رو خسارات جانی درخور توجهی را در سیل اخیر رودخانه کن شاهد بودیم.
** طبیعت رودخانه ها به فراموشی سپرده شدند
وی اظهار کرد: به نظر می رسد بسیاری در تهران با طبیعت قهر کرده اند، حدود 15 رودخانه مانند کن، درکه، فرحزاد، دارآباد، دربند و … در تهران وجود داشته است که تمام آنها کانالیزه شده و منحرف شده اند، بنابراین فراموش کرده ایم که طبیعت رفتاری رودخانه چگونه است؟ همانگونه که فراموش کرده ایم که برای آرامش روان اجتماعی خود به این پهنه های طبیعی نیازمندیم، از پتانسیل های خطر طغیان آب نیز غافل شده ایم. 
ترابی درباره میزان تخریب سیل کن به محیط زیست گفت: نمی توان گفت که تخریبی بر محیط زیست داشته است چون این خود فعالیت طبیعی محیط زیست است، عکس العمل محیط زیست به دستکاری های بشر است
برعکس تصوری اشتباهی که داشته اند سیل یک بلا است اینطور نیست بلکه یک فعالیت دینامیک محیط زیست است مانند خشکسالی که باید باشد.
وی افزود: شاید به درستی متوجه مفهوم توسعه پایدار نشده ایم، مفهوم توسعه پایدار می گوید فعالیت های اقتصادی و اجتماعی باید در تعامل با آب و محیط زیست باشد نه تقابل چون غیر این هر دو بخش ضربه خواهند دید، وقتی منابع آب را بر اثر بی مبالاتی هدر می دهیم خشکسالی عکس العمل طبیعی این رفتار است.
28 تیرماه بر اثر بارش شدید باران و جاری شدن سیل در منطقه کن و سولقان موجب بروز خسارت های مالی و جانی در این منطقه به ویژه در هفت روستای حاشیه رودخانه کن شد.