وقتی دشت ها دهان باز می کنند

برداشت بی رویه از آب، کم‌ آبی، عدم مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی و محرومیت از حقابه ها، بسیاری از دشت های کشور ازجمله دشت‌ های جنوب تهران را وارد وضعیتی بحرانی و خطرآفرین کرده که به گفته کارشناسان احتمال رانش زمین را بشدت افزایش داده است.

به گفته کارشناسان فرونشست زمین باعث ایجاد شکاف های عمیق در سطح زمین، کج شدن لوله های چاه، خرابی ساختمان ها و لوله زایی چاه ها می شود. دلیل اساسی این پدیده در اغلب پهنه ‌های کشور، افت سطح ایستابی بوده، که ناشی از کمبود بارندگی‌ ها به ‎دلیل تغییرات اقلیمی و برداشت بی‌ رویه از آب‌ های زیرزمینی است. براساس نظریه کارشناسان؛ تهران رکورددار فرونشست در جهان است.

پیشینه فرونشست زمین در ایران به ۴۰ سال قبل بازمی ‌گردد. در چند سال اخیر کارشناسان نسبت به فرونشست زمین هشدار داده‌اند و بر اساس آخرین گزارش ها، در سال‌های گذشته، با توجه به بحران بی ‌آبی و خشکسالی، روند رو به رشدی در کشور داشته است.

به گفته رئیس زمین شناسی، فرهنگستان علوم، حوضه‌های آبرفتی مناطق خشک و نیمه خشک  مانند بسیاری از نواحی شهری ایران محل‌هایی هستند که از آنها  بیش از حد از آب زیرزمینی برداشت می‌کنند و همچنین از پتانسیل بالایی برای فرونشست زمین برخوردارند.

آنگونه که دکتر مهدی زارع به سیناپرس می گوید؛ این پدیده به طور عمده ناشی از ترکیبی از برداشت بیش از حد آب‌های زیرزمینی، تراکم طبیعی خاک‌های آبرفتی و توسعه سریع شهرسازی و ساخت فزاینده ساختمان‌ها است. در کل، اطلاعات مربوط به ویژگی های فرونشست برای برنامه ریزی توسعه فعالیت های شهرسازی، برنامه ریزی فضای شهری، مدیریت محیط زیست و ارزیابی ریسک بسیار مهم هستند.

استاد و عضو هیات علمی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله درگفتگو باسیناپرس با بیان اینکه نظارت سامان یافته و مداوم از فرونشست در شهرها برای برنامه ریزی رفتار شهروندان حیاتی است؛ می افزاید: اثرهای فرونشست در شهرها متعدد است و می تواند به رده های مختلفی  طبقه بندی شود: زیرساختی، محیط زیستی، اقتصادی و اجتماعی. در شهر ها اثرهای فرونشست می تواند از ترک خوردگی و آسیب با ساختمان‌ها و زیرساخت؛ و در شکل گسترده تر در نواحی رودخانه و مناطق ساحلی به صورت جاری شدن سیل، نقص سامانه زهکشی و تغییر در مسیر رودخانه ها دیده شود.

فرونشست شدید زمین در تهران

برداشت بیش از حد آب زیرزمینی باعث فرونشست شدید زمین در تهران شده است. این مهندس زلزله شناسی با بیان این مطلب ادامه می دهد: در حال حاضر، حداکثر میزان فرونشست سالانه زمین 36 سانتی متر و مساحت آن تقریباً 530 کیلومتر مربع در استان تهران ثبت شده است. در دهه 1380، در نتیجه رشد ناپایدار اقتصادی و جمعیتی، برداشت آب زیرزمینی به غرب و شرق  تهران گسترش یافته است.

به گفته رئیس گروه زمین شناسی فرهنگستان علوم، دکتر مسعود محمودپور در پژوهشی نشان داد که در طول 28 سال قبل از سال 1392 در غرب تهران سطح آب زیرزمینی 11.65 متر کاهش یافته است. در نتیجه، اثرهای فرونشست زمین، مانند افت عمده سطح آب زیرزمینی، آسیب دیدن و کج شدن ساختمان‌ها و سازه های شهری و پارگی پوسته های چاه، در جنوب غربی تهران افزایش یافته است.

 زارع ادامه می دهد: در پژوهشی دیگر دکتر سید کیوان حسینی مشخص کرد که به دلیل برداشت بیش از حد منابع آب زیرزمینی در بسیاری از سفره های زیرزمینی مهم داخل ایران، فرونشست زمین با سرعت های مختلفی اتفاق افتاده است.  او با بررسی نوسانات آب های زیرزمینی در محدوده شهر سمنان با استفاده از داده های پیزومتریک برای 10 سال نشان داد که فرونشستی با وسعت  125 کیلومترمربع  با حداکثر میزان 10 سانتی متر در سال در محدوده سمنان رخ داده است. به طور کلی، مناطقی با میزان فرونشست بالا در بین شهرک صنعتی و شهر سمنان  با پوشش بالای خاک رس با سرعت بالای افت آب زیرزمینی قرار دارند.

فرونشست زمین در سمنان

آنگونه که استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی می گوید؛ علاوه بر این، بررسی پیزومترها و نقشه تغییر کاربری اراضی به دست آمده از ماهواره آمریکایی لندست نشان می دهد که در منطقه سمنان به دلیل برداشت شدید آب زیرزمینی، در نتیجه صنعتی شدن ناپایدار و شهرنشینی فراتر از توان اقلیمی منطقه، حداکثر افت سالانه سر آب زیرزمینی با 123 سانتی متر در سال در حال وقوع است. با توجه به آسیب پذیری بوم سامانه های خشک و افزایش جمعیت سمنان ادامه این روند در منطقه سمنان نگران کننده به نظر می رسد.

فرونشست زمین در مشهد

رئیس شاخه زمین شناسی، فرهنگستان علوم در ادامه می افزاید: دکتر مهدی معتق نیز فرونشست زمین قابل توجهی در شمال شرقی ایران در نزدیکی شهر مشهد را معرفی کرد. بررسی دقیق ترازبندی انجام شده در سال های 1374، 1381 و 1384، نشان دهنده 90 سانتی متر افت زمین در طول دهه 1374-1384 است. در پهنه هشت کیلومتری شمالغرب شهر مشهد بیش از 20 سانتی متر در سال  نشست بین سال های 1384 و 1385 رخ داده است.

به گفته دکتر زارع، فرونشست در یک کاسه بیضوی کشیده شمال غربی-جنوب شرقی در امتداد محور دشت مشهد، با حداکثر  28-30 سانتی متر در سال  برای دوره زمانی 1382 تا 1384 اتفاق افتاده است. در طول حدود  70 کیلومتر در کف این پهنه از جمله بخش شمال غرب شهر مشهد، فرونشست با میزان بیش از 15 سانتی متر در سال  بین سال های 1382 و 1384  قابل اندازه گیری است.

استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی به لحاظ ساختاری نیز اشاره می کند و می گوید: این محدوده با  با روند گسل‌های جوان در منطقه مشهد مشخص می شود. تجزیه و تحلیل سوابق پیزومتریک نشان می دهد که احتمالا فرونشست ناشی از اضافه برداشت گسترده از آبخوان در دشت طوس است که از حدود 60 سال قبل و سال 1340 تاکنون باعث کاهش 65 متری سطح آب در این دشت شده است.

لازم به ذکر است؛ فرونشست زمین یکی از خطر ناک ترین پدیده های مخاطرات اقلیمی برای آینده تمدن شهر نشینی ایران است.

گزارش :شهلامنصوریه

 

No tags for this post.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا