گزارش تصویری و تحلیل فنی از برج علا الدوله ورامین
این بنا در میدان امام شهر ورامین قرار دارد . ورودی آن از ضلع شمالی است و اطراف آن را با سنگ فرش و آجر فرش پوشانده اند . دورتا دور بنا به وسیله دیوار آجری و نرده ، حصار کشی شده و به این صورت حریم بنا حفظ شده است . بنای مورد نظر از برج های آرامگاهی ترک دار ( 32 ترک ) است که از نظر ساخت شباهت زیادی با برج رادکان دارد . گنبد بنا مخروطی است و یک ایوان ورودی در ضلع جنوبی و یک ایوان ورودی نیز در ضلع شمال غربی قرار دارد .
ارتفاع بدنه بنا 12 متر و ارتفاع گنبد 5 متر است . پایه بنا مدور و متشکل از 9 ردیف آجر است که در بین آن ها نقوش توپی دیده می شود .
بنا به تازگی مرمت شده و در وضعیت خوبی به سر می برد . در انتهای بدنه بخش بیرونی و قبل از شروع گنبد ، یک کتیبه آجری با زمینه کاشی فیروزه ای بنا را دورمی زند که در بالای آن نقوش هندسی و گره های آجری با استفاده از کاشی های فیروزه ای دیده می شود . بخش داخلی بنا در حال حاضر کلاً با گچ پوشیده شده است ولی در گذشته با آجر پوشیده شده بود که این امر در برخی از قسمت هایی که در جریان مرمت بنا شاهد گذاری شده است ، مشخص می گردد .
کف بنا از داخل آجر فرش شده است و نورگیری در دیواره شمال غربی بنا وجود داشته که امروزه مسدود است .
در ضلع جنوبی کف بنا دریچه ای به سمت سرداب می رود . پلان سرداب چلیپایی و بدنه آن کلاً با آجر پوشیده شده است و در کل سردابه اثری از تزئینات دیده نمی شود . ارتفاع این سرداب در حدود 80/1 متر بوده و در آن هیچ اثری از مقبره دیده نمی شود .
در سفرنامه دیولافوا در قرن نوزدهم میلادی ، دورنمایی از برج و شهر به تصویر کشیده شده است .
دمورگان در کتاب خاطرات هیات علمی فرانسه در ایران ، طرحی از برج علاالدوله و فضای اطراف آن ارائه نموده است . هرتسفلد نیز در بررسی کتیبه های امامزاده کرار در بوزان اصفهان ، به نسب و تاریخ ساختمان علاالدوله ورامین اشاره می کند .
دونالد ویلبر در تاریخ می 1939 از بنا بازدید کرده و در مورد آن می نویسد :
« این ساختمان در سال 1289 میلادی ( 688 هـ . ق ) بنا شده است . در محل به نام مقبره علاالدین شناخته می شود . به غیر از عظمت بنا و خطوط برجسته آن ، از لحاظ جزئیات تزئینی شایان توجه مخصوصی است . نغول دارای طرح تسمه ای بالای حاشیه کتیبه ، شخص را به یاد تزئین دوره سلجوقی که ترکیبی از سفال لعابدار و سفال بی لعاب بود و نمونه آن در نخنجوان و مراغه دیده می شود ، می اندازد . تزئین این مقبره از لحاظ تنظیم جزئیات در محل معین و تناسب آن با خود برج و ظرافت کار ، بر عملیات دوره گذشته برتری دارد و استفاده از تزئین لعابدار را قبل از کاشی کاری ، در اوج تکامل خود نشان می دهد .
وضع :
خوب است . نوک سقف مخروطی از بین رفته است . قسمت فوقانی سمت راست مدخل شمالی خراب شده و در اصل در اصلی مدخل جنوبی مفقود شده است . تعمیراتی که اخیراً به عمل آمده شامل قرنیز آجری نزدیک کف اتاق و آجر چینی کف و تجدید بنای قسمت سفلی لبه است .
نوع نقشه :
مقبره برجی . 32 لبه با زاویه قائمه در خارج دارد . در داخل مدور است .
نمای خارجی :
پی یا پایه مشهود نیست . لبه ها تا پایه سقف ادامه دارند و در ان جا به وسیله طاق های پیش آمده به پایه سقف متصل می شوند . کتیبه بر صفحه لبه ها دور تا دور برج قرار دارد . در سمت شمال ، درست بالای پایه سقف ، پنجره ای است که فقط جرز زیرین آن باقی مانده است . در راس سقف ناحیه ای است با طرح پیچیده ای که از فرو رفتگی بعضی از آجر ها پدید آمده است . سردر مدخل اصلی ( جنوب غربی ) دارای درگاه مستطیلی است که در فوق آن طاق نوک تیز مقرنس کاری و سفید کاری شده ( همه به دوره جدید تعلق دارد ) ، وجود دارد . بالای آن طاق نوک تیز دیگری است که داخل آن مقرنس کاری شده و فاصله بین لبه های خارجی ، سفید کاری شده است . مدخل شمالی سردر طاقدار نیمه کروی و طاق فرورفته نوک تیز دارد و دیواره های جناغی با لبه ها آجر چینی شده است . در مغرب مدخل شمالی ، در محلی که در حدود دو سوم ارتفاع بنا است ، پلکان مار پیچی داخل دیوار داخلی پیش آمده ای ، وجود دارد . دری با قوس نوک تیز که بر صفحه یکی از لبه ها و به اندازه عرض آن ساخته شده است که به پلکان راه می یابد . بالای قوس نوک تیز دو طاق به شکل مثلث مدور قرار دارد و بالای آن طاق سومی است که سطح خارجی آن را همطراز با لبه می نماید .
نمای داخلی :
سطح فعلی اتاق چهار پله می خورد . دیوارهای داخلی از آجر است که قسمتی از آن سفیدکاری شده است . در راس گنبد داخلی سوراخی دیده می شود .
خصوصیات ساختمانی :
بنا دارای لبه های متعدد پیش آمده با ستون های مخصوص شمال و شمال شرق ایران است . این ساختمان بدون شک در مجاورت بنای قبلی ساخته شده بود و این مطلب از بی قرینه بودن مدخل شمالی و بلندی بالای کف ، در محلی که پلکان آغاز می شود ثابت می گردد . زیرا فقط از سقف بنای مجاور می شد از پلکان استفاده کرد .
تزئینات :
آجر ؛ معمولی به ابعاد 31 سانتیمتر × 5 میلیمتر ، بند افقی 2 میلیمتر ، بند عمودی حداقل
آجر چینی :
معمولی ، پر طرح
بندکشی :
طراز نوک تیز ؛ سوراخ پرکن زینتی با گچ
سفال:
بدون لعاب در کتیبه قرنیز و قسمتی از طرح تسمه ای ، لعابدار به رنگ نیلی در زمینه کتیبه و قسمتی از طرح تسمه ای . ( تزئین قرنیز عبارتند از طرح مشبک شانه عسلی از سفال لعابدار با تزئینات گچی یا سفال غیر لعابی که زمینه را برای کتیبه به خط کوفی تشکیل می دهد . بدنه خطوط دارای طرح برگی است . بالای کتیبه حاشیه باریک تزئینی با سفال نیلی لعابدار و سفال بی لعاب ساخته شده و در بالای آن طاق هایی که زوایای آن ها به هم متصل می شود لبه ها را به هم متصل می نماید ، ساخته شده است . این ها و قسمت های به شکل مثلث معکوس در بالا و بین طاق ها دارای طرح تسمه ای با سفال نیلی لعابدار و سفال بی لعاب و در داخل آن ها تزئینات با گچ و یا سفال بی لعاب قرار داده شده است . )
کتیبه تاریخی به نقل از بازل در قسمتی چنین است :
" او ( مرتضی ) در چهارم صفر سال 675 وفات یافت و این مقبره در سنه 688 (1289 میلادی ) تکمیل گردید . " »
در صفحه 188 کتب بقاع متبرکه استان تهران علاالدوله ، امامزاده معرفی شده است و در مورد آن چنین نوشته شده است :
« … از نظر تاریخی بر مبنای آن چه در کتیبه ذکر شده علاالدوله در چهارم صفر 675 هـ . ق در زمان ایلخانان مغول درگذشت و تاریخ اتمام آرامگاه سال 688 است …. »
سعید وزیری نویسنده تاریخ ورامین در مورد این بنا می گوید :
« این برج ، برجی آرامگاهی است كه جدا از كل شهر ساخته شده و هنگامی كه ما برای عكس برداری از این اثر رفتیم این استقلال و جدایی به طور كاملا واضح به چشم می خورد . این برج متعلق به فخرالدین حسن علاء الدوله ودین بوده كه در قرن 608 ه.ق ساخته شده است و در سال 1310 ه . ش به ثبت رسیده است . (به عنوان اثری تاریخی ) این برج از یك قسمت استوانه ای شكل ساخته شده و قسمت مخروط شكلی كه بر روی قسمت استوانه ای است . ارتفاع قسمت استوانه ای 2 متر و ارتفاع قسمت مخروطی 5 متر می باشد كه روی هم رفته 17 متر می شود . حسن اعلاء الدوله و دین هم معلم بوده و هم یكی از حكام محلی .»
این بنا به شماره 177 و در تاریخ 15/10/1310 به ثبت رسیده است .
گزارش و تحلیل فنی : احسان محمد حسینی
No tags for this post.
