ارتباط دانشگاه و صنعت تنها راه رشدکشور
سینا پرس: پیوند دانشگاه و صنعت در ایران هم مانند سایر کشورهای در حال توسعه همراه با پیچ و خم های زیادی است به همین منظور خبرنگار خبرگزاری سینا گفت و گویی اختصاصی با پروفسورمجتبی شمسی پور ، شیمیدان ایرانی، رییس انجمن شیمی ایران و عضو هیات علمی دانشگاه رازی کرمانشاه و تربیت مدرس، برنده جایزه شیمی سال ۲۰۰۶ آیسسکو (سازمان علمی فرهنگی کشورهای عضو کنفرانس اسلامی)، محقق برجسته وزارت علوم و دریافت کننده جوایز کتاب سال جمهوری اسلامی و کتاب برگزیده دانشگاه‌های ایران و چهره ماندگار شیمی در دومین همایش چهره‌های ماندگار (۱۳۸۱) انجام داده که در ادامه می خوانید.
امروزه یکی از شاخص های رشد علمی، میزان تولید مقالات علمی است. شما به عنوان یکی از پر استناد ترین استادان کشور که تاکنون بیش از 700مقالات علمی در مجامع بین المللی به چاپ رسانده اید، سطح رشد علمی کشور در بخش تولید مقالات علمی را چگونه ارزیابی می کنید؟
طی دو دهه اخیر تولید علم ما شتاب بسیار خوبی داشته وبا سرعت رشد میانگین بیشتر از 10 در حال حاضر به مرز40 هزار مقاله و سند علمی در سال رسیده است .اما متاسفانه میزان این شیب در 2-3 سال اخیر کاسته شده و به یک حالت ایستا رسیده است. این مساله هشداری برای جامعه علمی وبخصوص بخش مدیریت علم و فناوری است. ما با انجام برنامه ریزی و پشتیبانی مناسب نباید بگذاریم این سرعت رشد پایین تر بیاید. ما باید این سرعت رشد را حفظ کنیم چون رقابت سنگینی بین کشورها در این خصوص وجود دارد. من امید دارم این روند رشد و تولید علم که مقدمه رشد فناوری و تولید صنعتی و نهایتا توسعه اقتصادی است مانند گذشته حفظ شود و طوری نباشد که سال 2014 عقب گرد داشته باشیم زیرا اگر ما در تولید علم توقف کنیم دوباره حرکت دادن و شتاب دهی این بدنه برای تولید علم و بدست آوردن چنین رتبه ای کاری سخت و دشوار خواهد بود.
آیا حداقل در جامعه علمی و دانشگاهی مان به اهمیت نظریه ارتقای تولید علم در کشور به منظور نیل به توسعه همه جانبه رسیده ایم؟
در حال حاضر به رغم پشتیبانی همه جانبه و تاکیدات مکرر رهبری فرزانه انقلاب براهمیت جایگاه علمی کشورو لزوم رشد سریع تولید علم و فناوری متاسفانه برخی از اساتید دانشگاه و مسئولین برنامه ریزی و اجرایی مملکت نظر خوبی نسبت به ارائه مقالات علمی به مجامع بین المللی وچاپ آنها در نشریات بین المللی ندارند و انجام آن را به صلاح نمی دانند. در صورتی که مجامع بین المللی و پایگاه اطلاعاتی وابسته به عنوان مخزن علم عالم، تمام اطلاعات علمی مورد نیاز همه جوامع بشری را جمع آوری و دسته بندی می کنند و در اختیار همگان قرار می دهند. در حقیقت این نشریات و پایگاه های علمی به عنوان مخزنی مملو از اطلاعات مورد نیاز پیشرفت و توسعه است که هر کشوری به میزان نیاز خود می تواند از آن کم و بیش بهره مند شود.
خوشبختانه این باور که چاپ مقاله ها و دستاوردهای علمی در نشریات بین المللی به منزله آب به آسیاب دشمن ریختن و نوعی خیانت است، با گذشت زمان و درطی دو دهه قبل اکثریت طرفداران خود را از دست داده و نسل جوان و پر شور انقلاب اسلامی با دستیابی به قله های رفیع علم و فناوری بر این دیدگاه غیر مکتبی و غیر علمی خط بطلان کشیده است. به نظر می رسد این دیدگاه از آن کسانی است که نمی خواهند و نمی توانند در این وادی مهم وسرنوشت سازپای کار باشند و مسئویت خطیر خود را به انجام برسانند، و دنبال بهانه هایی برای انجام ندادن آن هستند. در طول دو دهه گذشته بحمد ا… مقام معظم رهبری به عنوان بزرگترین مروج علم و فناوری در کشور مشوق خوبی برای ارتقا رشد و توسعه تولید علم و دانش در کشوربوده و هستند. همین اهمیت باعث شده است با وجود تمام مشکلات مالی و اقتصادی تحمیلی و تحریم های غیر اخلاقی نظام سلطه در 10-15 سال اخیر در ارایه مقالات و تولید علم رشد چشمگیری کسب کنیم تا در این زمینه به خود اتکایی برسیم و دستا وردهای عظیم علمی در زمینه های مختلف علم و فناوری از جمله هوا- فضا، تسلیحات موشکی، فراوری و غنی سازی سوخت هسته ای، فناوری نانو، زیست فناوری، دانش سلول های بنیادی و غیره داشته باشیم.
چرا بها دادن به این مساله اهمیت دارد؟
همان طور که توضیح دادم، در واقع ارتباط عمیقی بین تولید علم و تولید اقتصادی وجود دارد. در این میان کشورها یی رتبه های نخست در تولید علم را به خود اختصاص داده اند که اقتصاد دنیا را در اختیار خود گرفته اند. بنابراین کشورهایی که زیرساخت ها و توانایی های علمی شان به حد مطلوب نرسد، نمی توانند در کار تولید صنعتی و بخش اقتصاد موفق باشند. مثلا کشورهای آفریقایی با وجود داشتن منابع سرشار خدادادی به دلیل فقر علمی و فقر نیروی انسانی کارامد، کشورشان به تاراج رفته است. در حالی که به عنوان مثال سرعت رشد علمی چین در مجامع و پایگاه های بین المللی در سال های گذشته 5 برابر شده است. محاسبات وپیش بینی ها نشان می دهد با شیب ثابت و بعضا منفی آمریکا در تولید مقالات علمی، چین تا سال 2015 از نظر تولید علم رتبه اول جهانی را به خود اختصاص دهد. اگر چنین اتفاقی رخ دهد چین از نظر تولید اقتصادی نیزبه سمت برتری حرکت خواهد کرد.
به نظر می رسد تولید مقالات و رشد علمی کشورمان فقط در حد حرف و سیاه کردن کاغذ است و عملا ما با وجود چنین رشد علمی همچنان مصرف کننده هستیم و این طرح ها در کشور ما کاربردی ندارند، شما علت اصلی آن را در چه می دانید؟
این موضوع ا صولا یک مسئله فرهنگی- مدیریتی است و ارتباط چندانی به رشد یا نزول علمی در کشور ندارد. ذات بشرمیل به مصرف گرایی دارد، اگر چه مملکت ما به این باور رسیده است که باید خودمان تولید کننده باشیم و به همین دلیل به این سمت و سو رفته است. ما باید باور کنیم خیلی از محصولات ما بهتر از بسیاری از کشورهای صادر کننده است. بعنوان مثال توجه کنید به صنایع غذایی، پوشاکی و بهداشتی ما. منتها هنوز ما از نظر فرهنگی مشکل داریم ومتاسفانه برخی ازبرنامه ریزان، مدیران و سرمایه گذاران در کشور به این توانایی ها اعتماد کافی ندارند و سرمایه های مملکت را به پای واردات نابجا و بعضا برندهای مشهور جهانی می ریزند.
در حال حاضر برای توسعه و رشد علم با چه چالش ها و مشکلاتی مواجه هستیم؟
یکی از مشکلات موجود ما در این حوزه ضعف مدیریت علمی وعدم پشتیبانی لازم و دیگری مهاجرت دانشجویان و فارغ التحصیلان نخبه و نیروهای توانا و متخصص مان به سایر کشورهاست.
ریشه اصلی این مشکل از کجاست؟
دلیل اصلی اش این است که ما عرضه نگهداری و توانایی جذب این نخبه ها را نداریم و نمی توانیم به درستی نیازهای این افراد را که خیلی بالا هم نیست براورده کنیم. سرمایه هر مملکتی آدم ها یی است که از تخصص، تبحر و توانایی بالایی برخوردارند. نیروهای نخبه و توانا بزرگترین پشتوانه ما در کشور هستند. کسب دستاوردهای ارزنده و تبدیل ایده به فناوری و ثروت با شرایط تحریم و مشکلات اقتصادی طی این سال ها مبین این مطلب است. گاهی به مهاجرت علمی اساتید و نخبگان به دیار غربت به اشتباه فرار مغزها می گویند.
خداوند تعالی و پیغمبر عظیم الشان اسلام هم فرموده اند یکی از راه ها در زمان وارد آمدن فشار به هر قومی هجرت است بنابراین همه این مساله را به این حساب نگذاریم که این افراد جذب جاذبه های غرب شده اند. نخبه های ما زمانی که می بینند بعد از مدت ها تحصیل، زحمات و توانایی های آنها نادیده گرفته می شود، آینده شغلی مناسب ندارند و به بازی گرفته نمی شوند دچار سرخوردگی شده و به ناچار جایی می روند که بتوانند خدمات بیشتری ارائه دهند و آینده بهتری داشته باشند.
چرا پیوند صنعت و دانشگاه در کشور ما اینقدر سست است؟
متاسفانه صنعت ما آن صنعتی نیست که مورد انتظاردنیای امروز است. ما هیچ وقت صنعت مان را از لحاظ قانونی موظف نکردیم که بخش R&D قوی داشته باشند تا نوآوری در دل صنعت به وجود آورند. بخش صنعت برای کسب نوآوری نیاز به جذب نیروهای علمی درجه یک دارد. در حالی که بخش صنعت ما عمدتا به فکر کسب منافع بیشتر و صرف مخارج کمتر است. از طرف دیگر زمانی که فارغ التحصیلان ممتاز دانشگاه ها جذب صنعت نشوند و صنعت نسبت به دانشگاه بی تفاوت باشد دانشگاه هم نمی تواند خد مت مناسبی به بخش صنعت ارائه دهد.
و اما برای تقویت این دو بخش باید چه بکنیم؟
ما باید ساز و کارهای این ارتباط را فراهم کنیم و با مهیا کردن شرایط پشتیبانی علم و فناوری در مملکت بهره برداری بیشتری ببریم. در دنیا هم ،چنین اتفاقی رخ داده است. بی اغراق چینی ها در حال حاضر 50 درصد از مقالات مجلات معتبر دنیا را به خود اختصاص داده اند چون هدف شان این است. در چین اگر مخترعی اظهار کند که فلان اختراعی چنین کارایی را دارد ، سرمایه گذاران پس از اطمینان ازکارایی صنعتی شدن حتما روی آن طرح سرمایه گذاری می کنند. به این منظورمعمولا در سمینارهاوکنگره های آنان واسطه هایی حرفه ای حضور دارند که کارشان ارتباط دادن دانشگاه و صنعت است. کشور ما متاسفانه این واسطه را ندارد. یک بخش دیگر از مشکلات ما در حوزه دانشگاه و صنعت این است که بدون احساس نیاز به یکدیگرهر کدام کار خود را انجام می دهند. اگر صنعت ما دنبال حرف تازه باشد و دانشگاه هم حرف تازه برای صنعت داشته باشد، بنگاه های واسطه به تناسب مورد نیازبه وجود خواهد آمد. یک استاد دانشگاه نمی تواند از اول بای بسم الله یک طرح پژوهشی تا یای آخرتبدیل به محصول را خودش به تنهایی دنبال کند. صنعت هم به تنهایی نمی تواند این کار را بکند. اصلا همچین چیزی شدنی نیست. دنیا هم این کار را نکرده است. ما اگر نگذاریم سرمایه های بی بدیل انسا نی از دست مان برود و اگر استفاده بهینه از همه افراد توانمند داشته باشیم مطمئنا روزهای بسیار درخشان تری در اختیار خواهیم داشت. ما باید با استفاده از تجربه های موفق دنیا در برنامه ریزی های کلان علم وفناوری کشور تجدید نظر کنیم .باید مدیریت علم وفناوری خود را بر اساس دانش مدیریتی روز ارتقا دهیم و در این مسیر به تمام کشمکش ها یی که مانع حرکت ما به سوی جلواست خاتمه دهیم. گاهی اوقات ما به دلیل مشکلات فرهنگی، مانع حرکت خود و سایرین به جلو می شویم در حالی که همه ما باید در پیشرفت مملکت سهیم بوده و باهم یک دست و یک صدا باشیم و به یکدیگر کمک کنیم تا ساختار و بدنه جامعه علمی مان تقویت شود و به دستاوردهای ارزشمند تر و بزرگتری نائل شویم.
در پایان شما فکر می کنید ما چطور می توانیم از وضعیت کنونی مان خارج شویم؟
به نظر می رسد اگر ما آینده نگری نکنیم ،از نیروهای توانای خود بهره نبریم ، در این زمینه سرمایه گذاری نکنیم وبالاتر از اینها مدیریت خوبی نداشته باشیم ممکن است به مرحله ای برسیم که یک بشکه نفت مان را در مقابل یک بشکه آب شیرین تعویض کنیم. کاری که الان داریم می کنیم یک لیتر نفت خام مان را 100 دلار می فروشیم و در عوض برای خرید معادل محصولاتی که از همین یک بشکه نفت ما تهیه شده است مجبوریم اقلا 10 برابر بپردازیم. سود وغارتی بالاتر از این هم می شود؟ ما الان در بخش پتروشیمی تا حدودی ورود پیدا کردیم اما این فقط یک بخش کوچک ازتوانایی های شیمی و مهندسی شیمی کشور است. ما باید در خام فروشی صد ساله نفت و گاز خود تجدید نظر کنیم. امروز با توجه به منابع خدادادی عظیم مواد فسیلی و معدنی از یک طرف و توانمندی علم شیمی از طرف دیگر، شیمی و صنایع شیمیایی بدون تردید مزیت اصلی کشور ما هستند. ما امروز باید وزارت صنایع شیمیایی مستقل داشته باشیم. کماینکه کشورهایی مانند هندوستان و کره جنوبی از این مسیر به رشد صنعتی و اقتصادی بالایی رسیده اند.
متاسفانه تا به حال هیچ نماینده ای از مجلس شورای اسلامی و هیچ مدیر اجرایی دولتی مسئولی به من عنوان یک شیمیدان و رئیس انجمن شیمی ایران مراجعه نکرده که ما چنین کاری داریم، شما چقدر نیرو دارید تا در این زمینه به ما کمک کنید. هیچ کس حتی مشورت هم نکرده و این بدترین شکل ممکن برخورد برای یک مجموعه ای است که از 5-6 هزار شیمیدان ممتاز تشکیل شده است.
ما مجموعا حدود 250 انجمن علمی فعال با چند هزار عضو فرهیخته در کشور داریم که عمدتا حال و روزی بهتر از انجمن شیمی ایران ندارند واین یک خسران بزرگ برای مملکت ما در مسیر توسعه همه جانبه است. این د ر حالی است که همه کشورهای پیشرفته اقتصادی از تجارب و توانایی های این ظرفیت عظیم انسانی بیشترین استفاده را می برند.
در ضمن درحال حاضر خیلی از کشورهای پیشرفته دنیا مجهز به آزمایشگاه های بزرگ ملی هستند. در این آزمایشگاه ها بعضا 40-50 هزار نفر نیروی متخصص علمی با مدرک PhD مشغول به کارهای تحقیقاتی- کاربردی هستند. ما هم می توانیم با راه اندازی چنین آزمایشگاه ها یی دانش آموخته های نخبه دانشگاهی مان را به این مراکز هدایت کنیم و مانع مهاجرت آنها شویم. همچنین ما اگر می خواهیم خودمان صاحب فناوری باشیم بایستی برای بومی سازی علم و تحقیق وفناوری برنامه عملیاتی داشته باشیم. تا زمانی که چنین کاری نکنیم، نمی توانیم ادعا کنیم که صاحب فناوری شده ایم. بعنوان یک مثال خوب، بنظر من، فناوری نانوی ما یک نمونه موفق مدیریت درزمینه بومی سازی علم و فناوری بوده است. ستاد نانو با برنامه ریزی مناسب، آینده نگری لازم ومدیریت خوب و ایجاد انگیزه در بین جوانان توانسته است حرف تازه ای در این زمینه بزند. به طوری که هم اکنون دستاوردهای فناوری نانو در ایران رتبه 6-7 دنیا را به خود اختصاص داده و توانسته است امتیاز و مجوز تولیدات تجاری این محصولات را به دست آورد .
در خا تمه باآرزوی توفیقات روز افزون الهی جهت ارتقای همه جانبه چرخه پر برکت پژوهش – علم – فناوری – تولید و رشد معنوی ومادی و سربلندی کشور مجددا تشکر میکنم.
گزیده ای از زندگی پرفسور شمسی پور:
او سال ۱۳۲۸ در کرمانشاه متولد شد. تحصیلات خود را تا پایان دیپلم در کرمانشاه به پایان برد و از دانشگاه صنعتی شریف در سال ۱۳۵۲ موفق به دریافت لیسانس شیمی شد . او گرایش شیمی تجزیه را انتخاب کرد و در سال ۱۳۵۴ موفق به گرفتن فوق لیسانس در دانشگاه صنعتی شریف شد. او برای دریافت دکترای شیمی تجزیه به آمریکا عزیمت کرد و در سال ۱۳۵۸ موفق به دریافت دکترا از دانشگاه ایالتی میشیگان شد. او در سال ۱۳۷۱ هم به رتبه استادی در ایران نایل شد. برنده جایزه کتاب سال ۱۳۶۸ ایران، برنده جایزه جشنواره خوارزمی در سال ۱۳۷۰ در علوم محض، شیمیست برگزیده انجمن شیمی ایران در سال ۱۳۷۴، برنده جایزه کامستک (سازمان کشورهای اسلامی) در سال ۱۳۶۷، محقق برگزیده و خاص وزارت علوم در سال ۱۳۷۹، برنده جایزه شیمی همایش چهره‌های ماندگار در سال ۱۳۸۱ و دریافت نشان لیاقت در پژوهش از رییس جمهور در سال ۱۳۸۱ و … بخشی از موفقیت های پروفسور شمسی پور است.
No tags for this post.
