وضعیت و منشا طوفان‌های گرد و غبار در خوزستان
بر اساس تعریف سازمان جهانی هواشناسی (WMO) هر گاه در ایستگاهی، سرعت باد از 15 متر بر ثانیه تجاوز کرده و دید افقی به کمتر از 1000 متر برسد، طوفان گرد و غبار رخ داده است. در چنین طوفانی معمولا ذرات بسیار ریز گرد و غبار با قطر 0.05 تا 0.1 میلی متر تا ارتفاع بسیار بالاتری از سطح زمین به هوا بلند شده و مسافت هایی بسیار طولانی را طی می کنند، به طوری که گاهی قادر به پوشش شهرهای یک کشور و حتی کشورهای یک قاره هستند. وقوع چنین طوفان هایی در سال های اخیر در سطح منطقه ای و جهانی افزایش یافته و کشور ما نیز به خصوص در استان هایی نظیر خوزستان به شدت درگیر این پدیده شده است.
وقوع طوفان های گرد و غبار به شدت با عوامل اقلیمی نظیر بارندگی، دما، سرعت باد و … مرتبط است. این گونه طوفان ها هنگامی به وقوع می پیوندند که مجموع بارش سالانه به طور قابل توجهی از بارش میانگین بلندمدت منطقه بیشتر می شود. در شبه جزیره عربستان، با افزایش دما در اواخر زمستان و اوایل بهار، دمای هوای مجاور سطح خاک افزایش پیدا می کند. این افزایش موجب تلاطم و وزش باد در لایه های زیرین اتمسفر گردیده و در صورتی که سرعت وزش باد از سرعت آستانه فرسایش خاک بیشتر شود، مقدار قابل توجهی از ذرات خاک را از بستر خود جدا کرده و در جو با خود همراه می نماید.
با توجه به این که چنین معضلی به یکی از مشکلات اساسی کشور ما به خصوص در استان های غربی تبدیل گردیده است، محققینی از دانشگاه صنعتی اصفهان پژوهشی را در این باره برای بررسی ارتباط بین پارامترهای اقلیمی و میزان فراوانی وقوع و همچنین منشا طوفان های گرد و غبار در استان خوزستان به انجام رسانده اند.
استان خوزستان طبق سرشماری سال 1390 دارای جمعیتی حدود 4.5 میلیون نفر است که در 15 شهرستان سکونت دارند. در این استان با حرکت از شمال و شمال شرق به سمت جنوب و جنوب غرب، متوسط میزان بارندگی از حدود 700 میلی متر به حدود 125 میلی متر در سال کاهش می یابد.
برای انجام پژوهش ذکرشده، از داده های پنج ایستگاه هواشناسی استان خوزستان برای یک دوره 10 ساله استفاده شد. این پنج ایستگاه یعنی ایستگاه های آبادان، اهواز، امیدیه، دزفول و مسجدسلیمان به گونه ای انتخاب شدند که به نوعی پوشش دهنده آب و هوای کل استان باشند و در هر کدام از آن ها پنج پارامتر دما، رطوبت نسبی، بارندگی، سرعت و جهت حداکثر باد در رابطه با وقوع طوفان های گرد و غبار مورد مطالعه قرار گرفت.
نتایج این تحقیق که طی مقاله ای علمی پژوهشی در مجله «علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، علوم آب و خاک» سال نوزدهم شماره 71 منتشر گردیده است، نشان می دهد که وقوع طوفان های گرد و غبار در دوره ده ساله 1380 تا 1389 روند متفاوتی داشته است. بنا بر این نتایج، از سال 1380 تا 1384 تعداد روزهای همراه با طوفان، روندی کاهشی نشان می دهد ولی از سال 1384 به بعد، روزهای طوفانی افزایش چشمگیری پیدا کرده و در محدوده سال های 1385 تا 1387 به بالاترین حد خود می رسد.
طبق نتایج این مطالعه، به طور کلی در بین ایستگاه های مختلف، ایستگاه آبادان با 164 روز، از همه بیشتر دچار پدیده طوفان گرد و غبار گردیده و بعد از آن با فاصله ای اندک، ایستگاه اهواز قرار دارد. کمترین میزان وقوع طوفان گرد و غبار نیز به میزان 64 بار از ایستگاه مسجد سلیمان گزارش شده است.
بنا بر نظر پژوهشگران، علت حداکثر بودن تعداد روزهای طوفانی در ایستگاه آبادان و اهواز به موقعیت جغرافیایی این ایستگاه ها ارتباط دارد. ایستگاهی نظیر آبادان علاوه بر این که از طوفان های غرب و شمال غرب استان سهم دارد، از طوفان های شمال و شمال شرق عربستان نیز متاثر می گردد. از طرفی ایستگاه مسجدسلیمان که در قسمت شمال شرق استان واقع است، به دلیل همین موقعیت جغرافیایی از منشا طوفان ها در عربستان فاصله زیادی داشته و کمتر تحت تاثیر قرار می گیرد. همچنین طوفان های غرب و شما غرب استان که عمدتا منشا آن ها کشور عراق است، جهتی شمال غربی-جنوب شرقی دارند و در نتیجه ایستگاه مسجدسلیمان را کمتر تحت تاثیر قرار می دهند. 
یافته های مطالعه حاکی از آن است که بیشترین میزان و تعداد روزهای همراه با طوفان گرد و غبار در استان خوزستان، هم زمان با کم باران ترین سال دهه مورد مطالعه در این استان بوده است. همچنین بیشترین میزان فراوانی گرد و غبار در شهرهای آبادان و اهواز، در فصل بهار اتفاق افتاده است در حالی که در شهرهای امیدیه، دزفول و مسجدسلیمان این اتفاق در فصل تابستان رخ داده است. با توجه به این که بیشترین درجه حرارت در همه ایستگاه ها در تابستان رخ می دهد، وقوع بیشتر طوفان گرد و خاک در فصل بهار برای دو شهر آبادان و اهواز، نشان از منشا فراملی این طوفان ها دارد.
پژوهشگران با توجه به نتایج این مطالعه اشاره نموده اند که طوفان های گرد و غبار در استان خوزستان، با حرکت از سمت غرب به شرق منشا محلی بیشتری پیدا می کنند.
گفتنی است طوفان های گرد و غبار دارای اثرات نامطلوب فراوانی هستند که از میان آن ها می توان به اثرات انسانی نظیر آلودگی هوا و بروز آسم، تعطیلی کسب و کار، آلوده سازی آب آشامیدنی و ایجاد مشکل در ماشین آلات اشاره نمود و در خصوص اثرات محیطی نیز می توان مواردی نظیر سخت شدگی سنگ ها، زوال صخره های مرجانی، اختلال در نیروی تابشی و تشدید امواج شرقی را ذکر نمود.
منبع: مهرابی، ش.، سلطانی، س. و جعفری، ر. 1394. بررسي رابطه بين پارامترهاي اقليمي و وقوع ريزگردها (مطالعه موردي استان خوزستان). مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، علوم آب و خاک، سال نوزدهم، شماره 71، ص‌ص 80-69
No tags for this post.
