رشد جمعیت به موازات رشد امکانات

 سازمان ملل متحد هر سال شعاری را برای این روز انتخاب می کند و کشورهای مختلف بر اساس این شعار برنامه هایی را با هدف گرامیداشت این مناسبت و نشان دادن اهمیت این موضوع در نظر می گیرند.این روزها بیش از 60 میلیون نفر از مردم دنیا با پیامدهای ناشی از بحران های اجتماعی و اقتصادی دست و پنجه نرم می کنند. از این رو سازمان ملل متحد با توجه به ضرورت حمایت از حقوق این افراد و بویژه زنان و دختران و کمک به آنها در راستای تامین امنیت و سلامت این افراد "جمعیت های آسیب پذیر در شرایط اضطراری" را به عنوان شعار روز جهانی جمعیت اعلام کرده است.

یازدهم ژوئیه سال 1987 جمعیت جهان از مرز 5 میلیون نفر گذشت و سازمان ملل متحد با توجه به ضرورت آگاه سازی مردم از رشد بی رویه جمعیت و پیامدهای آن، این روز را به عنوان روز جهانی جمعیت در تقویم مناسبت های جهانی به ثبت رساند. در بسیاری از کشورها رشد سریع جمعیت با پیامدهای ناگواری همراه بوده است و زندگی روزمره مردم با مشکل و محدودیت مواجه ساخته است. اما این فقط یک روی سکه است. باید توجه داشت که رشد منفی یا کاهش رشد جمعیت هم می تواند با مشکلات و محدودیت های بسیاری همراه باشد. کشور ژاپن از جمله کشورهایی است که به دلیل رشد منفی جمعیت بالاترین سن بازنشستگی را دارد. پیش بینی شده است تا سال 2050 جمعیت این کشور به 95 میلیون نفر کاهش پیدا کند. در کشور ژاپن در شرایطی که مردم سلامت باشند حتی پس از رسیدن به سن بازنشستگی رسمی همچنان کار می کنند. اگرچه سن بازنشستگی قانونی در کشور ژاپن برای مردان 63 سال و برای زنان 61 سال است اما در سال های اخیر سن بازنشستگی در این کشور به 64 تا 65 سال افزایش پیدا کرده است.

اگر کشوری با رشد منفی جمعیت مواجه باشد در تامین نیروی کار آینده با مشکل مواجه می شود و در چنین شرایطی به ناچار سن بازنشستگی افزایش خواهد یافت. بر این اساس می توان به این نتیجه رسید که اگرچه انفجار جمعیت و ناهنجاری های ناشی از آن موجب نگرانی می شود اما در مقابل در بعضی کشورها نیز کاهش روند رشد جمعیت موجب نگرانی است. کارشناسان بر این باورند رشد کنترل شده و ملایم جمعیت راهکاری منطقی است و بر این اساس می توان رشد جمعیت به موازات رشد امکانات را یک فرصت ارزشمند به شمار آورد.

کشور ما با توجه به شرایط کنونی در آینده ای نه چندان دور با مشکل سالمندی جمعیت مواجه می شود و این در حالی است که پیشرفت، توسعه، استقلال و امنیت کشور مستلزم داشتن جمعیتی جوان و پویاست و این موضوع باید به یک باور عمومی تبدیل شود.

در کشور ما در سال های اخیر در حوزه جمعیت شناسی پژوهش هایی متعددی انجام شده است. اگرچه این پژوهش ها صرفا با هدف ابراز نگرانی از وضع جمعیتی در آینده انجام نشده است اما به نظر می رسد باید به طریقی درباره این نگرانی ها اندیشید و برای پیشگیری از پیامدهای آن راهکاری منطقی پیشنهاد کرد. پژوهش های جمعیت شناسی در کشور ما با هدف مطالعه جمعیت شناسی هدفمند انجام شده است. هدف این است که بتوان از نتایج این پژوهش برای اصلاح سیاستگذاری جمعیتی کشور بهره گرفت و به شاخص هایی در اهداف چشم انداز دست یافت که بتواند روند عملکرد جامعه را سنجیده و تحت کنترل قرار دهد.

بحران پیری و ضرورت افزایش جمعیت

در سال های اخیر به دلیل افزایش امید به زندگی و کاهش مستمر و مداوم باروری جمعیت بسیاری از کشورهای در حال توسعه با تغییرات مهمی در ساختار سنی مواجه شده است که از نظر سیاستگذاری اجتماعی و اقتصادی یک زنگ خطر است. در دهه اخیر جمعیت افرادی که در رده سنی کمتر از 15 سال قرار دارند به میزان قابل توجهی کاهش یافته است و درمقابل جمعیت جوان و به عبارتی نیروی کار رو به افزایش بوده است. بر این اساس می توان گفت سرعت سالخوردگی جمعیت با آهنگ کندی رو به افزایش است. جوانی جمعیت از ویژگی های اصلی کشورهای در حال توسعه است و این شاخص در این کشورها در حال کاهش است. بر اساس بررسی های انجام شده از سال 2025 در کشورهای آلمان، انگلیس، ژاپن، فرانسه و کره به طور متوسط 20 درصد از جمعیت از مرز 65 سالگی عبور می کنند.این در حالی است که کشور های ایران و ترکیه نیز از سال 2050 با این بحران مواجه خواهند شد. اگر چنین روندی در کشور ما ادامه پیدا کند تا ده سال آینده با بحران های اقتصادی، امنیتی و فرهنگی مواجه خواهیم شد و به ناچار برای حل این بحران اقتصادی در کشور به همسایگان مهاجر نیاز خواهیم داشت. رهبر معظم انقلاب بارها در سخنان خود لزوم برنامه ریزی مناسب برای حل این مشکل و پیشگیری از بحران سالمندی و پیری در کشور را یادآور شده اند و توجه مسئولان را به طور جدی نسبت به این موضوع جلب کرده اند.

انفجار سالمندی

سالمندی جمعیت سه مرحله دارد. در نخستین مرحله که سالمند شدن نام دارد، 7 تا 14 درصد جمعیت در سنین بالای 60 سال قرار می گیرند. در مرحله دوم جامعه سالمند شده است. در این مرحله 14 تا 21 درصد از جمعیت جامعه در سنین بالای 60 سال قرار دارند. مرحله سوم، مرحله فوق سالمندی است. در این مرحله بیش از 21 درصد از جمعیت در سنین بالای 60 سال قرار دارند.

کشورهای آلمان و انگلیس در فاصله زمانی بین سال های 1940 تا 1970 در مرحله سالمند شدن قرار داشته اند و از سال 1970 تا 2030 مرحله دوم را پشت سر می گذارند. از سال 2030 نیز وارد مرحله سوم سالمندی می شوند. کشور ما بر اساس بررسی های انجام شده از سال 2000 تا 2020 میلادی مرحله سالمند شدن را می گذراند و از سال 2050 وارد مرحله فوق سالمندی می شود. برررسی و مقایسهه سرعت سالمندی در ایران نسبت به هشت کشور توسعه یافته و در حال توسعه که با مشکل سالمندی جمعیت مواجه هستند، حاکی از آن است که کشور ما در مقایسه با کشورهای مصر، ترکیه، پاکستان، کره جنوبی، انگلیس، فرانسه، ژاپن و آلمان بیشترین سرعت سالمندی را دارد.

رشد جمعیت در کشور ما سه شیب غیر طبیعی را پشت سر گذاشته است. در حقیت در زمان های جنگ دوم جهانی، جنگ تحمیلی ایران و عراق و همچنین زمان اجرای سیاست های کاهش جمعیت از سوی دولت در روند رشد جمعیت سه شیب غیر طبیعی دیده می شود. در پژوهش های جمعیت شناسی می توان از طریق بررسی اطلاعات موجود درباره رشد متوسط جمعیت جهان به ویژه در کشورهای توسعه یافته و مقایسه آن با روند رشد جمعیت در ایران به اطلاعات مهمی دست یافت. هدف از این مطالعات رسسیدن به توسعه است و رسیدن به این هدف مستلزم انجام بررسی های مقایسه ای است. اگر مطالعات جمعیتی در سطح ملی انجام نشود و این مطالعات با اطلاعات موجود درباره دیگر کشورها مقایسه نشود ممکن است نتوان در سیاستگذاری ها درست و منطقی عمل کرد.

No tags for this post.