پیل سوختی، طرحی نو برای احیای تالاب انزلی

«ذخیره سازی آب»، «پالایش آب از طریق تثبیت عناصر محلول، رسوبات و دیگر آلودگی ها»، «حفاظت در مقابل طوفان و کاهش تخریب سیل»، «تثبیت خطوط ساحلی» و «مهار فرسایش و تعدیل آب و هوای محلی»، «تخلیه آب های زیرزمینی» و «تزریق مجدد آب های زیرزمینی» از جمله مهمترین نقش تالاب ها در حفظ محیط زیست محسوب می شوند.

امروزه تالاب ها به دلیل تامین آب آبزیان، حفظ ذخایر ژنتیکی گیاهان و جانوران،‌ تولید محصولات کشاورزی، تولید چوب،  تامین انرژی و کاربردهای تفریحی و گردشگری (توریستی) از ارزش اقتصادی بالایی برخوردار هستند.

تالاب انزلی یکی از اکوسیستم‌ های ارزشمند آبی کشور است. این تالاب به عنوان یکی از بزرگترن منابع آب شیرین، روزگاری دارای 60 كیلومتر طول (در امتداد شرقی ـ غربی) و با وسعتی در حدود 250 كیلومتر مربع بود. حدود هفتاد سال پیش این تالاب راه آبی ورود به دریای خزر برای مسافرت به آن سوی كرانه دریا و به اروپا محسوب می شد. اکنون این تالاب با حدود 20 هزار هکتار وسعت، زیستگاه 231 گونه گیاهی و 138 گونه جانوری بوده و عامل اصلی مهار سیلاب های 11 رودخانه بالادست است. متاسفانه چرخه تعادلی این تالاب طی چند دهه اخیر به ویژه سی سال گذشته بر اثر مداخلات انسانی دچار تحولات سهمگین شده که مرگ زود هنگام این تالاب را رقم زده است.

در حال حاضر عواملی مانند تغییرات اقلیمی، گسترش شهرنشینی، دفع پسماندها و زباله ها در حاشیه رودخانه ‌ها، ورود رسوبات، فاضلاب ‌های کشاورزی، خانگی، صنعتی و بیمارستانی، سموم آفات گیاهی، ضایعات کشتارگاهی و گیاهان غیربومی بلای جان این تالاب زیبا شده اند.

تالاب انزلی در انحصار گیاهان غیر بومی

این روزها ته ‌نشینی رسوبات، عمق تالاب انزلی را از ١٠متر به نیم متر کاهش داده و گیاه غیر بومی به نام « سنبل آبی» مانند غده‌ای سرطانی راه تنفس این تالاب را تنگ کرده است؛ سنبل آبی یکی از ۱۰ گونه گیاهان مهاجم دنیاست که وقتی وارد اکوسیستم آبی می شود، ظرف دو هفته می تواند جمعیت خود را به میزان دو برابر افزایش دهد؛ در حال حاضر گسترش سریع و پوشش کامل این گیاه به روی سطح آب تالاب انزلی مشکلات عدیده زیست ‌محیطی به‌ ویژه کاهش تنوع زیستی و مرگ تدریجی این تالاب را فراهم کرده است زیرا این گیاه به دلیل سازگاری فوق العاده با محیط می تواند فلزات سنگینی مانند سرب و جیوه را که اغلب از طریق فاضلاب کارخانه های صنعتی وارد آب ها می شود را جذب کند، به همین دلیل تجمع سنبل آبی در محیط تالاب انزلی به شدت خطرناک است و می ‌تواند عامل مهمی برای بروز بیماری‌هایی از جمله انواع سرطان باشد. این گیاه حتی خطری هم ردیف استنشاق گاز خردل را برای محیط زیست به همراه دارد.

آزولا یا سرخس آبی نیز از دیگر میهمانان ناخوانده تالاب انزلی است. این گیاه غیر بومی نیز سالهاست که حیات طبیعی این اکوسیستم را به مخاطره انداخته است؛ رشد بی رویه سرخس آبی به عنوان یک گیاه آبزی نیز مانع رسیدن نور و اکسیژن به محیط آبی تالاب انزلی می شود و محیط را برای ادامه حیات آبزیان مختلف نامناسب می سازد.

آزولا در همزیستی با «جلبک سبز-آبی آنابائنا آزولی» قادر است نیتروژن خود را از هوا تامین کند و به همین دلیل از دیرباز به عنوان کود سبز مورد استفاده قرار گرفته است. آزولا علاوه بر اینکه می تواند جایگزین سموم علف کش خطرناک برای کنترل علف‌های هرز مزارع برنج باشد، کاربردهای وسیعی برای خوراک دام و استفاده های زینتی داشته باشد. این گیاه غیر بومی نیز حدود سه دهه پیش از کشور فیلیپین وارد ایران شد تا به عنوان کود طبیعی در مزارع برنج مورد استفاده قرار گیرد.

جدا از این مسایل و علاوه بر ورود فاضلاب ها و شیرابه ها که این بستر آبی را زهرآگین  کرده اند و حیات جانداران این اکوسیستم را به مخاطره انداخته اند، تالاب خواران هم بلای جای تالاب انزلی شده اند؛ سودجویانی که آرزویشان مرگ و خشکی کامل تالاب انزلی است تا بتوانند در آن زمین ویلا سازی کنند.

غنی شدن آب از مواد آلی، مشکل اصلی تالاب انزلی

اکنون مطالعات زیادی پیرامون تالاب انزلی و احیای مجدد آن توسط مراکز مختلف علمی و پژوهشی صورت گرفته است. پژوهشکده محیط زیست جهاد دانشگاهی از جمله مراکزی است که اکنون تحقیقاتی بنیادی و کاربردی در این باره انجام داده است.

دکتر فریبرز جمالزاد فلاح، سرپرست پژوهشکده محیط زیست جهاد دانشگاهی در این خصوص به سیناپرس گفت: مطالعات پیرامون تالاب انزلی از  سال 1974 در ایران آغاز شده است اما عمده مطالعات مهندسی شده این تلاب پس از انقلاب اسلامی به سال 1367 مربوط می شود. اکنون با گذشت چهل دهه مطالعه پیرامون این حوزه آبخیز، ستادی در استان گیلان با عنوان احیای تالاب انزلی زیر نظر استانداری گیلان در حال فعالیت است.

رئیس سازمان جهاد دانشگاهی واحد گیلان افزود: پژوهشکده محیط زیست جهاد دانشگاهی نیز طی 18 سال فعالیت پروژه های کوچک و کلانی پیرامونی تالاب انزلی انجام داده است.

به گفته وی، اکنون با چنین پیشینه مطالعاتی پیرامون تالاب انزلی دیگر نیازی به انجام مطالعه در این حوزه آبخیز نداریم؛ اکنون تمام ارقام ها و داده های مطالعاتی تالاب انزلی مشخص و روشن هستند و باید بر اساس این آورده ها مشکلات این حوزه رفع شوند.

وی اظهارداشت: اکنون مهمترین و اصلی ترین معضل ما در تالاب انزلی مربوط به غنی شدن آب از مواد مغذی و آلی به دلیل افزایش جمعیت حوزه آبخیز و افزایش نرخ رسوب گذاری از بالا دست این تالاب است.

جمالزاد فلاح خاطرنشان کرد: چالش های محیط زیستی و حذف رسوبات این تالاب باعث شد تا پژوهشگران و کارشناسان محیط زیست طی چند سال اخیر روش های مختلفی برای احیای تالاب انزلی در نظر بگیرند؛ استفاده از روش بایوجمی از جمله روش هایی بود که حدود دو سال توسط مراکز دانشگاهی و پژوهشگاهی انجام شد. متاسفانه ادعای احیای تالاب انزلی با روش بایوجمی، چالش بزرگ محیط زیستی دیگری برای استان گیلان به بار آورد به طوری که دادستان بندرانزلی مستقیما به این مساله ورود پیدا کرد و اجرای این طرح متوقف شد.

تالاب انزلی را باید نجات دهیم

سرپرست پژوهشکده محیط زیست جهاد دانشگاهی به رویکرد اساسی جهاد دانشگاهی برای رفع مشکلات زیست محیطی این تالاب اشاره کرد و گفت: اکنون در نمونه گیری های عمیق رسوبات تالاب انزلی، پس از عمق 70سانتی متر به بعد ماده آلی وجود دارد که غیر متعارف است. این درحالی است که اگر تدبیری پیرامون این مساله شود، مشکل غنی شدن آب از مواد آلی رفع خواهد شد.

وی ادامه داد: استفاده از پیل سوختی، یکی از پروژه هایی آزمایشی مجموعه جهاد دانشگاهی است که اکنون در سطح پایلوت اجرا شده و نتایج قابل قبولی نیز کسب کرده است.

رئیس سازمان جهاد دانشگاهی واحد گیلان درباره این پروژه اظهارداشت: همه پیل‌‌های سوختی دو قطب الکتریکی (الکترود) به نام آند و کاتد دارند. پیل سوختی بر اساس این دو قطب الکترونیکی کار خود را انجام می دهد. در این روش رسوبات در مواد تالاب ها چرخانده شده و در نهایت با انجام فرایند دنيتريفيكاسيون (نيترات زدايی) فسفر و ازت- عامل اصلی بار مواد آلی- از تالاب حذف می شود.

وی یادآور شد: اکنون برای اجرای این پروژه نیاز به همراهی ستاد احیا تالاب انزلی و دفتر مرکزی جهاد دانشگاهی داریم . اگر این همراهی ها شکل گیرد، این پروژه می تواند یکی از راه های نجات بخش تالاب انزلی باشد.

جمالزاد فلاح در پایان به سیناپرس گفت: اکنون فاضلاب های جمعیت حوزه آبخیز سهم عظیمی در بحث تولید فسفر و ازت تالاب انزلی برعهده دارند. با فرض اینکه تصفیه خانه های این حوزه با ظرفیت 100 درصدی هم کار کنند و راندمان تصفیه فاضلاب ها را هم به 100 درصد برسانیم (یعنی لوله کشی فاضلاب داشته باشیم)، باز هم ماده آلی انباشته شده داریم که ساماندهی آن باید در اولویت قرار بگیرد.

گزارش: فرزانه صدقی

 

No tags for this post.