ضرورت بازنویسی متون کلاسیک

شیخ رضایی در ابتدای نشست، به ارائه تاریخچه کوتاهی از فلسفه برای کودکان پرداخت و گفت: فلسفه برای کودکان در ایران معادل (فَبَک) و در خارج از کشور معادل (P4C) ومحصول فکر و اندیشه فیلسوف و استاد دانشگاه آمریکایی به نام لیپمن است. چرایی روی آوردن این فیلسوف به موضوع فلسفه برای کودکان به اینجا برمی گردد که او احساس کرد دانشجویان آن دوران – زمان جنگ آمریکا و ویتنام- ضعف‌های استدلالی مهمی دارند ولی دوره دانشگاه برای آموزش این‌چیزها دیر است و باید روش‌های استدلال و فکر کردن را از کودکی به افراد آموخت از آن پس موضوع فلسفه برای کودکان مطرح شد.

وی ادامه داد: هدف از برنامه فلسفه برای کودکان تشویق آن‌ها به فلسفه‌ورزی و فکر کردن است و قرار نیست که به او چیزی مثل درس های تاریخ، هندسه، جغرافی و… آموزش داده شود. به عقیده لیپمن داستان، ابزاری است که از طریق آن می‌توان فلسفه‌ورزی را به خوبی به کودکان یاد داد. مثلاً «درخت بخشنده» سیلوراستاین، داستان تعامل یک کودک با یک درختی است که بی‌اندازه می بخشد، این داستان به‌صورت بالقوه دارای چندین مفهوم است که قابلیت آن را دارد به بحث‌های فلسفی تبدیل شود، مثل اینکه اینکه حد و اندازه بخشیدن چقدر است، بخشیدن افراطی تا چه حد قابل توجیه است و سوالاتی از این قبیل. البته علاوه بر داستان، ابزارهای دیگری مثل تصویر، نقاشی، موسیقی،‌ فیلم و بازی هم رایج است. به عنوان مثال در دروسیه، این آموزش ها از طریق بازی و در کشورهای اسکاندیناوی از طریق داستان به کودکان داده می شود.

عضو هیأت علمی موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران در ادامه افزود: مولفه‌ اصلی فلسفه برای کودکان دیالوگ یا همان گفتگوست. موضوعی که متأسفانه در سیستم آموزشی ما خیلی رایج نیست؛ چنانچه مشاهده می‌کنید حتی در همین سخنرانی ها، شما شنونده و منفعل هستید و ما سخنران. در سرکلاس‌های درس هم همین‌طور است که معلم درس می‌دهد و بچه ها باید گوش دهند و یاد بگیرند، اما برای آموزش فلسفه به کودکان باید حتما دیالوگ برقرار شود، آن هم دیالوگ های معنادار و قابل بحث نه کوتاه و بی‌معنی و هدف.

شیخ‌رضایی با تأکید بر دو موضوع اصلی در این گفتگوها گفت: در خصوص گفت‌وگوهایی که در این داستان ها به وجود می‌آید باید دو موضوع را در نظر گرفت: اول اینکه این داستان های فلسفی برای کودکان باید شخصیت و بالتبع نظرات متنوعی داشته باشد و در خودِ داستان باید دیالوگ وجود داشته باشد؛ یعنی کودک حرف یا سوال یک نفر را بخواند و در ادامه حرف و پاسخ طرف مقابل را. نکته دوم اینکه زمان اجرای این امر یعنی آموزش فلسفه برای کودکان بسیار مهم است، به این دلیل که کتاب‌های (فبک) باید در حلقه کندوکاو اجرا شود، چون کتاب به تنهایی نمی تواند ابزار موفقی برای این آموزش باشد، بلکه باید این دیالوگ ها و تمرین‌ها در جمع های گروهی صورت بگیرد تا آن‌ها با یکدیگر وارد بحث بشوند. به عبارتی موضوع و دیالوگ‌های داستان، باید به صورت غیرمستقیم به آنها نشان دهد که چگونه دیالوگ کنند و به نوعی نقش سنتی معلم به متن منتقل می شود.

نویسنده «آشنایی با فلسفه ذهن»، در ادامه این نشست به موضوع بازنویسی متون کلاسیک هر ملتی برای کودکان پرداخت و توضیح داد: اگر بخواهیم از متون کلاسیک و سنتی خودمان برای آموزش فلسفه به کودک استفاده کنیم، ابتدا باید این ذهنیت که چون این ها متون کلاسیک و سنتی هستند، پس به آنها نباید دست بزنیم و تغییرشان بدهیم، را عوض کنیم. به عبارتی نباید از همان سنت فکری با همان چارچوب و قواعد پیروی کنیم، بلکه باید آن متون را دستمایه داستان و مباحث فلسفی برای کودک قرار بدهیم تا برای کودک قابل فهم و مفید باشد. بنابراین اگر می خواهیم با داستان های سعدی یا فردوسی این کار را بکنیم، نباید تصور کنیم که چون سعدی یا فردوسی است، نباید تغییرش داد.

وی در پایان اضافه کرد: نکته خیلی مهمی که در رابطه با فلسفه برای کودکان وجود دارد این است که برنامه فبک یا همان فلسفه برای کودکان، برنامه‌ مجزایی نیست که برای آن ساعت و مکان خاصی را در نظر بگیریم و بگوییم خب از این ساعت تا فلان ساعت برای بچه ها داستان های فلسفی میخوانیم، بلکه باید این برنامه در سایر برنامه‌های درسی و حتی چالش های روزمره‌ او وجود داشته باشد تا به فلسفه‌ورزی عادت کند و یاد بگیرد.

حبیبی، سخنران دیگر این مراسم در ادامه این نشست گفت:‌ داستان‌های فلسفی باید ویژگی‌های متعددی داشته باشند؛ مثلاً اینکه این داستان‌ها باید محتوای فلسفی داشته باشند و به نوعی پرسش فلسفی مطرح کنند. به عبارتی فقط طرح مفاهیم فلسفی کافی نیست. علاوه براین، داستان باید چالش‌برانگیز و کندوکاو پذیر باشد نه اینکه به صورت مستقیم در پی انتقال آموزه یا تعالیم اخلاقی خاصی باشد.

وی در خصوص پایان‌بندی داستان های فلسفی توضیح داد: پایان‌بندی داستان‌ها باید به گونه‌ای باشد که بعد از خواندنشان ذهن ودک درگیر شود نه اینکه بعد از تمام شدن کتاب،‌ آن را ببندد و با خیال آسوده بخوابد. علاوه براین فرهنگ‌پذیر و بومی بودن داستان‌ها هم مهم است.

این پژوهشگر حوزه فلسفه برای کودکان درخصوص چگونگی تبدیل متون کلاسیک به ادبیات فلسفی گفت:‌ داستان‌های کلاسیک در پی انتقال تعالیم و آموزه‌های اخلاقی هستند اما در داستان‌های فکری باید آموزش مستقیم این تعالیم حذف و در عوض دیالوگ ها بیشتر پرورش داده شود به عبارتی وجه تلقینی داستان‌های کلاسیک باید از بین برود.