تحول و کاربردهای جدید با ریاضیات
وی در دی ماه سال ۱۳۹۴ توسط پایگاه استنادی جهان اسلام به‌عنوان دانشمند یک درصد برتر ایران معرفی شد. گفت‌وگوی سیناپرس با جوان‌ترین استاد دانشگاه شهید مدنی آذربایجان در ادامه می‌آید:
شما به‌عنوان یکی از هفت دانشمند ایرانی تأثیرگذار در پیشرفت علوم سال ۹۶ معرفی‌شده‌اید.کمی درباره خودتان و دلایلی که منجر به چنین انتخابی شده‌اند بگوئید.
در سال ۱۳۵۰ در تهران متولد شدم، تحصیلات خود را تا مقطع دیپلم در تهران ادامه داده و کارشناسی ریاضی محض خود را در تیر ماه ۱۳۷۳ از دانشگاه تبریز اخذ کردم. در مرداد سال ۱۳۷۵ کارشناسی ارشد ریاضی محض خود را از دانشگاه صنعتی امیرکبیر و دکترای خود را در گرایش آنالیز تابعی از دانشگاه شهید باهنر کرمان در اول بهمن ۱۳۸۰ اخذ کردم و از دوم بهمن ۱۳۸۰ در دانشگاه شهید مدنی آذربایجان مشغول به خدمت شدم. در دوم بهمن ۱۳۸۵ به مرتبه دانشیاری و دوم بهمن ۱۳۸۹ به مرتبه استادی ارتقا پیدا کردم. در دی ماه ۱۳۹۴ توسط پایگاه استنادی جهان اسلام به‌عنوان دانشمند یک درصد برتر ایران معرفی شدم. در مهر ماه سال ۱۳۹۵ به‌عنوان یکی از شش دانشمند یک‌صدم درصد برتر ایران و در آبان ماه ۱۳۹۶ به‌عنوان یکی از هفت دانشمند ایرانی تأثیرگذار در پیشرفت علوم معرفی شدم و همگی این‌ها جز لطف خداوند متعال چیزی بیش نبوده است.
چه شد که این رشته را انتخاب کردید؟ آیا اگر به گذشته برگردید باز همین رشته را انتخاب می‌کنید؟
انتخاب این رشته برای من برحسب تقدیر انجام شد و در ابتدا هم شناختی از آن نداشتم. وقتی‌ترم اول را می‌خواندم خیلی به این موضوع فکر می‌کردم که این رشته را چرا باید بخوانم؟ یک استاد بسیار مهربان در ترم اول داشتم به نام آقای اسماعیل رضایی حقیقی که مدرس درس ریاضی یک ما بود. نحوه برخورد ایشان و تشویق‌های بعدی ایشان باعث انگیزه من برای جدی درس خواندن شد. بعدها که ادامه دادم، با توجه به روحیه نسل ما که فرزند انقلاب بودیم، با بن‌بست‌های زیادی مواجه شدم که البته این بن‌بست‌ها ما را به تلاش بیشتر ترغیب می‌کردند. خوشبختانه بعدها متوجه تطبیق روحیه خود با این رشته شدم که دقت بسیار زیادی را می‌طلبید. از راهی که به لطف خداوند متعال انتخاب کردم، راضی هستم و اگر به گذشته هم برگردم نه‌تنها باعلاقه کامل این رشته را انتخاب می‌کردم، بلکه این بار سعی می‌کردم که اوقات تلف‌شده خود را به صفر نزدیک کنم و بیشتر و جدی‌تر مطالعه کنم.
رشته ریاضی درمجموع در سال‌های اخیر رشد خوبی در سطح بین‌المللی پیدا کرده است اما هنوز هم نقاط ضعف بسیاری در آن وجود دارد. جذب دانشجویان ضعیف در کارشناسی و جذب پایین فارغ‌التحصیلان دکتری این رشته در دانشگاه‌ها ازجمله مهم‌ترین نقاط ضعف این رشته هستند که آینده آن را در معرض خطر قرار داده‌اند.
نقاط قوت و ضعف رشته شما در کشور ما چیست و چه ظرفیت‌ها یا مشکلاتی در کشور برای این رشته وجود دارد؟
سؤال سختی است و از دیدگاه‌های مختلف می‌توان جواب‌های متعددی به این سؤال داد. توجه کنید که نقطه‌ضعف رشته‌ها بستگی به کاستی‌های موجود در جامعه دارد. به‌عنوان مثال با توجه به وضعیت فعلی اشتغال در جامعه، شاید رتبه‌های خیلی پایین کنکور به رشته ریاضی بیایند اما هم‌زمان رتبه‌های بسیار خوب کنکور به رشته‌های دبیری ریاضی در دانشگاه‌های فرهنگیان می‌روند چراکه احساس می‌کنند حداقل شغل آنان تضمین می‌شود. رشته ریاضی درمجموع در سال‌های اخیر رشد خوبی در سطح بین‌المللی پیدا کرده است اما هنوز هم نقاط ضعف بسیاری در آن وجود دارد. جذب دانشجویان ضعیف در کارشناسی و جذب پایین فارغ‌التحصیلان دکتری این رشته در دانشگاه‌ها ازجمله مهم‌ترین نقاط ضعف این رشته هستند که آینده آن را در معرض خطر قرار داده‌اند. اگر قوانین و سیستم فعلی جذب هیئت‌علمی را بتوان تغییر داد، شاید بسیاری از این مسائل مربوط به جذب فارغ‌التحصیلان رشته‌های دانشگاهی تا حدودی حل شوند. نقطه قوت این رشته جامع بودن آن است چراکه در اغلب رشته‌ها کاربرد دارد و مسائل روز تحقیقاتی اغلب رشته‌ها بدون ریاضی ارزش و اعتبار خود را از دست می‌دهند. ترجیح می‌دهم به مشکلات نپردازم چراکه طرح آن انگیزه‌ها را کم می‌کند. ترجیح می‌دهم به یکی از نقاط قوت این رشته اشاره‌کنم که ریاضیات امکان ایجاد تحول و کاربردهای جدید در تمامی علوم را دارد. در حقیقت ما معمولاً فراموش می‌کنیم که علم یک زنجیر پیچیده از گرایش‌های متعدد است و به جزییات پیشرفت یک موضوع خاص در یک گرایش علمی (که معمولاً توسط رسانه‌ها تبلیغ بیشتری شوند) توجه بیشتری نشان می‌دهیم. حال‌آنکه پیشرفت‌های بزرگ محصول زنجیر علم و معمولاً ماحصل ادغام نتایج علمی گرایش‌های مختلف هستند و این‌چنین نیست که این نوع پیشرفت‌های بزرگ همواره پدید آیند بلکه هر از چندی و در مقاطعی خاص از زمان متجلی می‌شوند. معمولاً ما همانند فوتبال نتیجه گرایی در زمان کمتر را بیشتر دوست داریم و حوصله تحمل زمان را کمتر پذیرا هستیم. حال‌آنکه ماهیت پیشرفت‌های شگرف در علم زمان زیادی را طلب می‌کند. نکته دیگر این است که در کشورهای پیشرفته جهان در کادر مدیریتی و اجرایی پروژه‌ها و صنایع از فارغ‌التحصیلان ریاضی جهت بهینه‌سازی فرآیند تولید و فروش استفاده می‌کنند درحالی‌که در کشور ما این موضوع کاملاً نادیده گرفته می‌شود. در حال حاضر در سطح دنیا ریاضیات در حال متحول کردن رشته‌های بسیاری است که در دهه‌های بعدی مردم آثار آن را با ایجاد تکنولوژی‌های مدرن خواهند دید اگرچه کمتر شخصی به جایگاه ریاضیات در آن تکنولوژی واقف خواهد بود.
در کشورهای پیشرفته جهان در کادر مدیریتی و اجرایی پروژه‌ها و صنایع از فارغ‌التحصیلان ریاضی جهت بهینه‌سازی فرآیند تولید و فروش استفاده می‌کنند درحالی‌که در کشور ما این موضوع کاملاً نادیده گرفته می‌شود.
آینده رشته تحصیلی خود را چگونه می‌بینید؟
بااینکه سعی می‌کنم همواره خوش بین باشم، اما وضعیت موجود درمجموع برای رشته ریاضی چندان جالب نیست و امیدمان برای آینده این رشته تا حدودی کاسته شده است. البته راه‌حل‌هایی دارد ولی با این روندی که در تعیین سرفصل‌ها در پیش‌گرفته شده و جایی برای ایجاد گرایش‌های جدید در رشته ریاضی در نظر گرفته نشده و از سوی دیگر نادیده گرفتن مسائل ریاضی در پروژه‌ها و صنایع، آینده رشته ریاضی چندان امیدوارکننده نیست. بااین‌همه باوجود مدیریت جدید آقای دکتر غلامی در وزارت علوم، خیلی امیدواریم که تنگناهای قبلی جای خود را به ایده‌های نوین و کار جدی بدهند و باوجود جوانان مستعدی که داریم، درخشش‌های علمی ادامه یابند و مشکلات به حداقل برسند.
چه چالش‌هایی پیش روی این رشته وجود دارد و اساتید و پژوهشگران این حوزه با چه مشکلاتی روبرو هستند؟
ازجمله مشکلاتی که در حال حاضر برای رشته ریاضی در دانشگاه‌ها داریم، می‌توان به کمبود دانشجو در مقاطع مختلف، کمرنگ شدن انگیزه اساتید و دانشجویان و به‌روز نبودن مسائل تحقیقاتی برخی اساتید اشاره کرد. تنگناهای مالی نیز مزید بر کمتر شدن حضور اساتید ایران درصحنه‌های بین‌المللی شده که این خود مزید بر عقب ماندن از ایده‌های نوین شده است اگرچه دراین‌بین اساتید فعال و چهره‌های شناخته‌شده جهانی هم کم نداریم.
ازجمله مشکلاتی که در حال حاضر برای رشته ریاضی در دانشگاه‌ها داریم، می‌توان به کمبود دانشجو در مقاطع مختلف، کمرنگ شدن انگیزه اساتید و دانشجویان و به‌روز نبودن مسائل تحقیقاتی برخی اساتید اشاره کرد.
یک مشکل عمده در دانشگاه‌ها فقدان و یا کمبود برنامه‌ریزی‌های ملی درگذشته است. به‌عنوان‌مثال اگر دانشگاه‌ها در مسیر درستی جهت‌دهی می‌شدند باید امروز مدل‌های اقتصادی اسلامی مخصوص به خودمان را می‌داشتیم، که نداریم. کوتاهی‌هایی در علوم انسانی و اجتماعی داشته‌ایم و نواقص متعددی در علوم پایه و پزشکی داریم حال‌آنکه دانشمندان، نخبگان و فرهیختگان بسیاری چه در قدیم و چه در حال حاضر در این رشته‌ها داشته‌ایم. در برخی گرایش‌های علوم انسانی واردات داشته‌ایم و صادرات نزدیک به صفر بوده است. در برخی آزمایشگاه‌ها برای خرید یا تعمیر اغلب دستگاه‌ها هنوز وابستگی داریم. مگر ما قادر نیستیم دستگاه‌های به‌مراتب پیشرفته‌تری را بسازیم؟ نکته کلیدی این است که اگر بستر مناسبی در این راستا فراهم شود، صادرات علوم مختلف ما در آینده‌ای نه‌چندان دور منجر به صادرات بیشتر صنایع غیرنفتی نیز خواهد شد. این همان روندی است که غربی‌ها سال‌هاست آن را در پیش گرفته‌اند و دردناک اینجاست که گاه اندیشه‌های ما را با نام غربی به خورد خودمان می‌دهند و در ذهن جوانان ما ناخواسته مدل غربی آن نفوذ و خرید صنایع غربی ناخودآگاه در ذهن آنان نقش می‌بندد و این بلایی پیش می‌آید که با آن مواجهیم. صدور افکار ما و انقلاب از طریق مراوده‌های علمی به‌یقین راهکاری مطمئن است.
چه توصیه‌ای برای مدیران علمی کشور و چه توصیه‌ای به علاقه‌مندان این رشته دارید؟
تنگناهای موجود در جامعه و دانشگاه‌ها، اجازه نمی‌دهند به توصیه خاصی فکر کنم. از سوی دیگر، مدیران نیز باید گزارش عملکرد ارائه کنند و بالطبع به رشته‌های پرطرفدار بیشتر توجه نشان می‌دهند. اگر نام اغلب دانشمندان مشهور ایرانی را برای خودتان یادآوری کنید متوجه می‌شوید که این بزرگان بر اساس تئوری‌هایی که ارائه کرده‌اند، مشهور و دانشمند شناخته‌شده‌اند و در حقیقت این‌ها تئوریسین هستند نه یک محقق کاربردی. لذا امیدواریم اهمیت رشته‌های تئوری به فراموشی سپرده نشود و از مدیران علمی کشور انتظار داریم به خاطر منافع ملی، به نقطه نظرات دانشمندان خود توجه بیشتری کنند. کشوری که بر اساس نقطه نظرات دانشمندان و نخبگان خود حرکت کند، سریع‌تر در مسیر پیشرفت و توسعه قرار می‌گیرد.
اگر نام اغلب دانشمندان مشهور ایرانی را برای خودتان یادآوری کنید متوجه می‌شوید که این بزرگان بر اساس تئوری‌هایی که ارائه کرده‌اند، مشهور و دانشمند شناخته‌شده‌اند و در حقیقت این‌ها تئوریسین هستند نه یک محقق کاربردی. لذا امیدواریم اهمیت رشته‌های تئوری به فراموشی سپرده نشود و از مدیران علمی کشور انتظار داریم به خاطر منافع ملی، به نقطه نظرات دانشمندان خود توجه بیشتری کنند.
در مورد بخش دوم سؤال شما، همگان می‌دانند که خواندن ریاضیات یک عشق خاصی را می‌طلبد. کسانی که می‌خواهند در لیست محققین برجسته بین‌المللی وارد شوند، ابتدا باید با خود کنار بیایند. اول باید با خود به توافق برسند که قرار نیست تجارت کنند و سرمایه‌دار شوند و فقط می‌خواهند به آرامش قلبی خویش برسند و از خود آثار برجسته‌ای به یادگار بگذارند. فرمایش مولایمان امیرالمؤمنین را به یادآورید که در پاسخ به سؤال معروف "علم بهتر است یا ثروت؟" فرمودند "علم بهتر است زیرا علم تو را حفظ می‌کند ولی مال و ثروت را تو مجبوری حفظ کنی".
در مقایسه، وضعیت این رشته تحصیلی در دنیا و ایران چگونه است؟
درمجموع به نسبت سال‌های گذشته ریاضیات ما در وضعیت مطلوب‌تری قرار دارد اما باید توجه داشته باشیم برخی سیاست‌ها که منجر به مشکلات جذب دانشجو شده‌اند، دورنمای چندان جالبی را برای ما متصور نمی‌کنند.
اجازه دهید این سؤال شما را بر اساس آمار معتبر بین‌المللی اس جی آر پاسخ دهیم. به‌عنوان‌مثال در سال ۲۰۰۷ میلادی درمجموع تمامی گرایش‌های خود، ریاضیات ایران ازنقطه‌نظر تعداد مقالات چاپ‌شده، با ۱۳۹۳ مقاله، در سطح خاورمیانه دارای رتبه سوم (بعد از رژیم صهیونیستی و ترکیه) و در سطح بین‌الملل در رتبه بیست و چهارم قرار داشت. درحالی‌که در سال ۲۰۱۶ میلادی با ۴۶۲۶ مقاله در سطح خاورمیانه در رتبه اول (ترکیه در رتبه دوم با تعداد ۲۷۱۸ و رژیم صهیونیستی در رتبه چهارم با ۲۱۵۳ مقاله) و در سطح بین‌الملل در رتبه سیزدهم قرار گرفت. ازنقطه‌نظر ارجاع به مقالات چاپ‌شده، ریاضیات ایران در سال ۲۰۰۸ در سطح خاورمیانه دارای رتبه سوم (بعد از رژیم صهیونیستی و ترکیه) و در سطح بین‌الملل در رتبه بیست و یکم قرار داشت. درحالی‌که در سال ۲۰۱۶ میلادی در سطح خاورمیانه در رتبه اول (عربستان در رتبه دوم، ترکیه در رتبه سوم و رژیم صهیونیستی در رتبه چهارم) و در سطح بین‌الملل در رتبه سیزدهم قرار گرفت. لذا درمجموع به نسبت سال‌های گذشته در وضعیت مطلوب‌تری قرار داریم اما باید توجه داشته باشیم برخی سیاست‌ها که منجر به مشکلات جذب دانشجو شده‌اند، دورنمای چندان جالبی را برای ما متصور نمی‌کنند.
و حرف آخر؟
در پایان اجازه می‌خواهم به دو نکته اشاره‌کنم. مهم‌ترین موضوع در تحقیقات، شک کردن به تمام ساختارهای موجود و قابل‌قبول دیگران است که می‌تواند باعث شود کارهای جدیدتر و بنیادی‌تری توسط محققین جوان انجام گیرد، که در سطح بین‌المللی موردتوجه قرار بگیرند. همچنین از مقام معظم رهبری که در خردادماه سال ۱۳۹۶ هدیه‌ای ارزشمند به مردم آذربایجان شرقی اعطا کردند، از طرف قاطبه مردم این خطه سپاسگزارم. این هدیه گرانبها، نماینده ایشان در استان آذربایجان شرقی، حجه الاسلام و المسلمین دکتر سید محمد علی آل هاشم هستند که با استفاده از رفتاری مردمی، دلسوزانه و هوشمندانه برای مردم آذربایجان ایجاد انگیزه‌های بسیار کرده‌اند.
گفت‌وگو: هانیه حقیقی
No tags for this post.
