دروازه بانی درست ادعاهای غلط
اما آنچه در این میان باعث تاسف است، آن‌که گاهی همین ادعاهای دروغین از سوی همکاران رسانه‌ای ما آنچنان شاخ و برگ پیدا می‌کند که خیلی زود در نظر مردم عادی جامعه، به دستاوردی ملی وحتی جهانی تبدیل می‌شود.
البته این معضل به امروز ودیروز برنمی گردد.سالها قبل تماس شخصی که در یکی از رشته‌های علوم انسانی درس خوانده بود و ادعا می‌کرد یکی از مسائل حل نشده فیزیک به نام مساله «معمای اینشتین» را حل کرده به دفتر روزنامه ای که در آن مشغول فعالیت بودم، تا مدت‌ها ما را به خنده انداخت، البته با کمال تعجب هنوز خنده‌های ما ادامه داشت که این ادعا با آب و تاب فراوان در خبرگزاری‌ها و رسانه‌های مختلف منعکس شد.
البته پس از دو سه روز، رئیس انجمن فیزیک ایران با ابراز تاسف شدید از انتشار این خبر، این ادعا را رد کرد و توجه بیشتر رسانه‌ها در زمینه انتشار اخبار علمی با مراجعه به مراجع علمی ذی‌صلاح را خواستار شد و به نوعی تب این ماجرا فروکش کرد. هرچند این ماجرا پایانی برای ادعاهایی از این دست نبود و این روزها در رسانه های مختلف بخصوص در شبکه های اجتماعی به وفور میتوان مصادیق مختلف آنها را دید.
همه ما می‌دانیم که علم این گونه حرکت نمی‌کند که فردی که در رشته‌ای دیگر درس خوانده، ادعا کند مساله‌ای را حل کرده که دانشمندان متخصص و طراز اول دنیا نتوانسته‌اند حل کنند. هرچند در طول تاریخ علم، مواردی وجود داشته است که نوابغی گمنام یا بهتر بگویم آماتور، خارج از چارچوب‌های کلاسیک و آکادمیک ظهور کرده‌اند و در پیشرفت‌های علمی هم نقش داشته‌اند، اما استعداد این افراد همیشه از سوی مراجع ذی‌صلاح (و نه روزنامه‌ها و خبرگزاری ها) کشف شده است. این در حالی است که اغلب، بسیاری از افراد غیرآکادمیک به دلیل آن‌که از پوچی ادعاهای خود آگاهند، به جای مراجع علمی، سراغ رسانه‌های عمومی می‌روند تا شاید از این طریق به خواسته‌های خود برسند.
البته نمونه‌های غلط مشابه این اتفاق در ایران و همه جای دنیا کم نبوده. بابیج، پدر علم کامپیوتر در قرن نوزدهم، به چنین حرکات غیر علمی Hoax می‌گوید و از آن به عنوان یکی از انواع تقلب علمی نام می‌برد. نکته مهم این است که چنین مثال‌هایی حتی در دانشگاه‌های معتبر دنیا و از سوی استادان هم ممکن است دیده شود. مثال مشهور آن، داستان «همجوشی سرد» است که تا مدتی دانشمندان فیزیک را به اشتباه انداخت. حتی مسوولان ناسا هم از این ادعاها در امان نبوده‌اند و ادعایی که بوضوح قانون دوم ترمودینامیک را نقض می‌کند، مدت‌ها آنها را فریب داد؛ به طوری که میلیون‌ها دلار صرف بررسی یک ادعای واهی کردند.
اگرچه به اعتقاد عده‌ای، وظیفه خبرنگار صرفا اطلاع رسانی است و نه تشخیص مطالب درست، اما برخی بی‌توجهی‌ها به صحت اخبار منتشر شده از موفقیت‌های علمی داخل کشور، زمینه سوء استفاده‌ها و انتشار مطالب جعلی را فراهم می‌کند.
بهاره صفوی/ روزنامه نگار علم
