معرفی 3 اثر تاریخی علمی و فرهنگی ایران؛
ایران؛ سرزمینی که در آن علم زاده شد
در دوران باستان و پس از ورود اسلام به ایران مراکز علمی و تحقیقاتی به معنای مدرن امروزی کمتر وجود داشتند، اما در طول تاریخ برخی نهادهای آموزشی و دانشی برجسته و بزرگی در ایران شکل گرفته‌اند که نقش مهمی در پیشرفت دانش پزشکی، فلسفه، نجوم، ریاضیات و علوم طبیعی دنیا ایفا می‌کردند.
بیتا اکبری: تاریخ علم از دل خاک ایران آغاز شده است؛ پیش از آنکه بیمارستان‌ها در جهان شکل گیرند، طبیبان حاذق و چیره دست سرزمین ایران، تیغ جراحی بر مغز انسان می‌کشیدند. پیش از آنکه واژه «دانشگاه» در دنیا معنا گیرد؛ فیلسوفان در جندی‌شاپور از راز آفرینش سخن می‌گفتند و خرد و دانش را از شرق به غرب پیوند می‌دادند. پیش از آنکه رصدخانه‌ای در دنیا تاسیس شود، اخترشناسان ایران به آسمان شب خیره شده و درخشش ستارگان را رصد می‌کردند.
به گزارش خبرگزاری سینا، از اینرو ایران را تنها نمی‌توان در کاخ‌ها و سنگ‌نبشته‌ها جست‌وجو کرد بلکه باید به آثار علمی و تحقیقاتی آن نیز پرداخت؛ مراکز علمی که امروز جزو آثار فرهنگی ایران محسوب می‌شوند اما روزگاری نقش مهمی در پیشرفت دانش پزشکی، فلسفه، نجوم، ریاضیات و علوم طبیعی ایفا می‌کردند. در این گزارش قصد داریم سه مرکز علمی و تحقیقاتی ایران را معرفی کنیم.
شهر سوخته؛ صاحب نخستین جراحان مغز و چشم
محوطه باستانی شهر سوخته در 56 کیلومتری شهرستان زابل، نزدیک قلعه رستم واقع شده است؛ این شهر با تپه‌هایی به ارتفاع حداکثر 50 متر و وسعت دو نیم کیلومتر مربع، یکی از مهمترین مراکز شهر نشینی آسیای میانه در عصر مفرغ بوده که در هزاره دوم و سوم قبل از میلاد (همزمان با یک هزار سال قبل از نیایش کنندگان معبد چغازنبیل) توسط عده‌ای مهاجر بنا شده است؛ باستان شناسان قدمت تمدن این شهر را 3500 تا 4000 سال پیش از میلاد تخمین زده‌اند.
این شهر به این دلیل سوخته خوانده می‌شود که 2 بار؛ یکبار در ابتدای مرحله رشد و بار دیگر در لحظه مرگ و انهدام به طور کامل سوخته و بازسازی شده است. مردمان این شهر۲۱۰۰ سال پیش از میلاد( دقیقا هم زمان با ناپدید شدن تمدنهای دره سند) بر اثر يك آتش‌سوزی عظيم شهر را ترک کردند. دلیل این خروج ناگهانی در کتاب‌های عهد عتیق و متون باستان، تغییر ناگهانی آب و هوای زمین از مرطوب به خشک ذکر شده است.
عده‌ای از باستان‌شناسان هنگام انجام کارهای پژوهشی‌شان موفق به کشف اسکلتی از یک دختر در گورستان این شهر شدند که جای شکستن و ترمیم مجدد استخوان جمجمه روی آن مشخص است. این پژوهش نشان داد که مردمان ساکن این شهر نه تنها از علومی چون شکسته‌بندی آگاه بوده اند بلکه می‌توانستند به اجرای عمل جراحی مغز نیز دست بزنند. این دختر 13 ساله ظاهرا به بیماری هیدروسفالی(جمع شدن مایع در جمجمه) مبتلا بوده که توانسته 9 ماه پس از عمل جراحی به زندگی خود ادامه دهد.
همچنین بقایای جمجمه‌ای دیگر با چشم مصنوعی متعلق به 4800 سال پیش در این شهر کشف شد که نشان می‌دهد پزشکان این شهر به کار جراحی چشم هم وارد بوده‌اند. این چشم مصنوعی متعلق به زنی 25 تا 30 ساله است. زیر طاق ابروی این زن آثار آبسه دیده می‌شود. این چشم از جنس قیر طبیعی با نوعی چربی جانوری مخلوط شده ساخته شده است. روی این چشم مصنوعی، ریزترین مویرگ‌های داخل کره چشم توسط مفتول‌های طلایی به قطر کمتر از نیم میلی متر طراحی شده است.
جندی شاپور؛ دانشگاه باستانی ایران
دانشگاه باستانی جندی‌شاپور یا گندی‌شاپور یکی از مراکز علمی مهم به جای مانده از سلسله ساسانیان است که بیش از ۱۷ قرن قدمت دارد. این دانشگاه که طبق تایید یونسکو جزو قدیمی‌ترین دانشگاه‌های جهان است، در شمال استان خوزستان و در ۱۷ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان دزفول واقع شده است.
این دانشگاه ابتدا توسط اردشیر بابکان نخستین شاه ساسانی تاسیس شد. پس از او فرزند برومندش شاپور به طور رسمی آن را افتتاح کرد. پس از تاسیس و افتتاح این دانشگاه، کتاب‌های علمی نجوم، پزشكی، رياضيات، فلسفه و حكمت موجود در هند و يونان و ديگر نقاط دنیا در آن گردآوری و به علم آموزان آموزش داده شدند. بیمارستانی نیز در این دانشگاه شکل گرفت که اهمیت و تأثیر بسیاری در تاریخ علم پزشکی داشت؛ بیمارستان این دانشگاه، مهمترین مرکز پزشکی جهان باستان در سده‌های ۶ و ۷ میلادی بوده است.
در زمان انوشیروان فعالیت این دانشگاه گسترش پیدا کرد و تعداد زیادی زیادی دانشمند و پزشك در آن مشغول به تدریس، تحصیل و طبابت شدند؛ پزشكانی كه از قلمرو روم شرقی و یونان و همچنین از سوریه و مصر راهی این دیار شدند و مهارتی كه برخی موبدان زرتشتی در پزشكی داشتند باعث شد تا این بیمارستان به اوج شهرت خود برسد.
رصد خانه مراغه؛ یادگار دوران طلایی علم و فرهنگ ایران
رصد خانه مراغه (در 147کیلومتری جنوب تبریز) یادگاری از دوران طلایی علم و فرهنگ ایران در دنیا به حساب می‌آید که درسال657 بنا شده است. این رصدخانه به وسیله خواجه نصیرالدین طوسی؛ فیلسوف، ریاضیدان و منجم بزرگ دوره ایلخانی و عده‌ای از دانشمندان بنا شده است. ساخت این رصدخانه حدود یک دهه به طول انجامید و در آن زمان، بناهای مختلفی از جمله مسجد، کوشک محل اقامت هلاکوخان مغول و ابزار و ادوات نجومی احداث شد.
در تاسیس این رصدخانه شخصیت‌های بزرگی مانند علامه قطب الدین فخرالدین مراغی، محی الدین مغربی، علی بن محمود نجم الدین الاسـطرلابی نقش داشته‌اند؛ در منابع تاریخی، نام “فخرالدین احمد بن عثمان امین مراغی” به عنوان معمار اصلی بنا ذکر شده است اما گفته می‌شود که ساخت مسجد رصدخانه، کوشک هلاکو و ابزار نجومی را “مویدالدین عفرضی”، مهندس و دانشمند نامدار آن دوره، بر عهده داشته است.
برج استوانه‌ای شکل رصدخانه که قطری 22 متر و ضخامتی 80 سانتی‌متری دارد. در این برج، راهرو و 6 اتاق تعبیه شده بود که از مصالحی مانند قلوه‌سنگ، لاشه سنگ، سنگ‌های تراشیده و ملات گچ ساخته شده بودند. تزئینات کاشی‌کاری معرق ورودی برج، جلوه‌ای بی‌نظیر به این بنای تاریخی می‌بخشید.
در مدت ساخت این بنای باشکوه، به دستور هلاکوخان مغول، گنجینه‌ای از کتاب‌ها و ابزارهای علمی گردآوری شد. در این مکان، دانشمندان در رشته‌های مختلف علوم به تحقیق و تدریس می‌پرداختند. کتابخانه رصدخانه با بیش از 400 هزار جلد کتاب و ابزارهای اخترشناسی پیشرفته، در آن زمان در جهان بی‌نظیر بود.
رصدخانه مراغه تا سال 703 هجری قمری( یعنی دوران سلطنت سلطان محمد خدابنده) به عنوان مرکزی برای تحقیقات و آموزش علوم نجومی و ریاضیات فعال بود اما پس از آن، به دلیل بی‌توجهی حاکمان و جابجایی پایتخت، رو به ویرانی نهاد.
