احیاء عروسک‌های بومی/ 2
روایت یک میراث خانوادگی/ اصالت از بازار مهم‌تر است
عروسک «بِی»، روزگاری پای ثابت جهاز نوعروسان و بازی‌های کودکی در دزفول بود؛ اما با گذشت زمان، جای خود را به عروسک‌های پلاستیکی داد و به فراموشی سپرده شد. حالا بهناز پویان با الهام از خاطرات خانوادگی و کمک مادر بزرگش، بار دیگر این عروسک را جان بخشیده و آن را به میراث فرهنگی خوزستان بازگردانده است. اگرچه او دلش نمی‌خواهد عروسک بی به تولید انبوه برسد و کیفیتش را از دست بدهد.
زهره نیلی: «داستان عروسک «بِی» همیشه در خانه ما روایت می‌شد» این جمله را بهناز پویان، احیاکننده عروسک بومی دزفول می‌گوید. نخستین «بِی» را مادربزرگش برای خاله او ساخته بود و همین خاطره، سال‌ها در ذهن پویان ماند. او از کودکی به هنرهای بومی و اشیای دست‌ساز علاقه داشت و هیچ عروسک مدرنی نتوانست جای «بِی» را در دلش بگیرد.
پویان در گفت‌وگوی اختصاصی با خبرگزاری سینا می‌گوید: هیچ وقت عروسک‌های غیر بومی برایم جذاب نبودند. همیشه اشیای پارچه‌ای و چوبی را دوست داشتم. برای همین، عروسک بِی برایم تنها یک وسیله بازی نبود، بلکه حس گذشته و اصالت را زنده می‌کرد.
عروسکی برای جهاز عروس
عروسک‌های «آمه» و «بِی» از جمله عروسک‌های سنتی دزفول هستند. «بِی» معمولاً در جهاز عروس گذاشته می‌شد و به صورت ریسه یا همان «بند اتاق» در اتاق نوعروسان آویزان می‌گشت. این عروسک همراه با زینت‌آلات دیگر، نمادی از سنت‌های کهن بود. حتی شعرهای کوتاهی به نام «متل» هنگام بازی کودکان با این عروسک خوانده می‌شد؛ اما امروزه کمتر کسی آن‌ها را به خاطر دارد.
بیشتر بخوانید:
عروسک‌هایی که قصه زندگی را روایت می‌کنند/آنان حافظان میراث هستند
به گفته پویان، حتی زنان میانسال دزفولی هم دیگر بِی را نمی‌شناسند. اداره میراث فرهنگی هم از وجود آن بی‌خبر است و لازم است این عروسک به ثبت ملی برسد.
احیای دوباره «بی» با دست‌های مادربزرگ
جرقه بازآفرینی «بِی» زمانی در ذهن پویان زده شد که برنامه‌ای تلویزیونی درباره عروسک‌های بومی دید. او با اشتیاق از مادربزرگش خواست تا دوباره این عروسک را بسازد. مادربزرگ بیمار بود اما با ذوق، یک «بِی» تازه ساخت و حتی آموزش ساخت آن را به نوه‌اش داد. پویان می‌گوید: بزرگ‌ترین حسرتم این است که چرا لحظه‌لحظه اشتیاق مادربزرگم به ساخت عروسک را ثبت نکردم.
با ارسال نمونه عروسک به موسسه «آوای طبیعت پایدار» و همکاری افسانه احسانی و پژوهشگرانی همچون پوپک عظیم‌پور، مسیر احیای «بِی» شکل گرفت. پویان نزدیک به یک سال روی لباس زنان قدیمی دزفول تحقیق کرد تا مطمئن شود پوشش عروسک با هویت تاریخی‌اش هماهنگ است.
اصالت در برابر بازار
بهناز پویان تأکید می‌کند که نمی‌خواهد «بِی» به تولید انبوه برسد. چراکه اگر قرار باشد این عروسک بومی، وارد چرخه اقتصادی شود، اصالت آن از بین می‌رود و کیفیت نباید فدای درآمد شود. او دوست دارد همیشه عروسک‌ها با همان کیفیت و روح گذشته ساخته شوند.
به باور این احیاککنده عروسک بومی درفول، ویژگی اصلی «بِی» حس و معنایی است که سازنده در آن می‌دمد؛ هرچند در ظاهر شاید به اندازه عروسک‌های امروزی جذاب نباشد. بیش از ۹۰ درصد مواد ساخت این عروسک از پارچه‌ها و مصالح بازیافتی است و همین باعث می‌شود هم برای کودکان ایمن باشد و هم با محیط‌زیست سازگار.
«بِی»؛ میراثی که باید ثبت شود
بهناز پویان، ساخت «بِی» را میراث خانوادگی و فرهنگی می‌داند و می‌گوید: من این کار را از مادربزرگم یاد گرفتم و او از مادر و خاله‌اش. این زنجیره باید ادامه یابد. خوب است دختران امروز، این هنر را از مادربزرگ‌هایشان یاد بگیرند.
او می‌گوید هنوز راه زیادی برای معرفی و شناساندن «بِی» مانده است؛ از همین رو صفحه‌ای در فضای مجازی راه‌اندازی کرده و امیدوار است این عروسک، روزی جایگاه خود را در میان صنایع دستی ایران باز یابد.
