بخش خصوصی؛ حلقه واسط صنعت و دانشگاه
سینا پرس: خبرنگار خبرگزاری سینا برای پیدا کردن کلید معمای این مسایل و پی بردن چرایی عقب ماندگی برخی مسایل تحقیقاتی و پژوهشی کشور در گفت و گویی اختصاصی به سراغ دکتر حسین خوش قلب، رییس دفتر و مشاور معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری رفته است.
در حال حاضر سطح پژوهش کشور را چطور ارزیابی می کنید؟
خوشبختانه دانشگاه های ما در یک دهه اخیر از رشد علمی خوبی برخوردار بوده اند. طی این سالیان تولید دانش نظری ما جایگاه خوبی در ایران داشته است. تولید دانش نظری به بحث تولید مقاله یا مدارک علمی اطلاق می شود. این مقاله ها بیشتر علمی و پژوهشی هستند که در پایگاه های علمی معتبری مانندISI و ISC رتبه بندی، ارزیابی و اعلام شده اند.
جایگاه ایران نسبت به سایر کشورها در این رتبه بندی ها کجاست؟
هم اکنون ما در تولید مقاله رتبه 17-18 را در سطح جهان و رتبه دوم کشورهای جهان اسلام را پس از ترکیه داریم. تمام این موفقیت ها به علت فراهم شدن بسترها و زیرساخت های این مساله طی سالیان اخیر است.
اما چرا با وجود چنین رشد علمی ، گره ای از مشکلات کشورمان گشوده نشده است؟ چرا صرفا این مقالات در سطح کاغذ نوشته می شوند اما اجرایی نمی شوند؟
تولید دانش نظری به نوبه خود صرفا نمی تواند مشکلی را از جامعه برطرف کند یا کشور را به سمت کشورهای پیشرفته از نظر صنعت، اقتصاد سوق دهد. از نظر توسعه پایدار بهره برداری از تولیدات علمی برای تولید محصول، فناوری و ثروت مهم است. تولید این محصول و فناوری است که می تواند منجر به تولید ثروت و اشتغال کند و از میزان بیکاری جامعه بکاهد. زمانی که نرخ بیکاری در کشور کاسته شود، میزان ثروت ملی افزایش می یابد و ارزش پول ملی تقویت و رفاه اجتماعی ارتقا می یابد. افزایش رفاه اجتماعی باعث اقتدار ملی می شود. اینها محصول و پیامدهای تبدیل علم به ثروت یا تبدیل ایده به ثروت است.
در حال حاضر ما برای تولید ایده به ثروت با چه چالش ها و نقطه ضعف هایی مواجه هستیم؟
تولید ایده به ثروت مسلتزم طی کردن یک مسیر است. این مسیر از دانشگاه شروع و پس از سرمایه گذاری، وارد بخش صنعت و کشاورزی می شود و در نهایت بعد از صنعت این ایده و علم به یک محصول قابل لمس برای جامعه تبدیل خواهد شد. در این حوزه یک مقدار ضعف داریم چون بسیاری از تحقیقات علمی و پژوهشی مان در راستای نیازهای جامعه نیستند مثلا وقتی مشکل خشک شدن دریاچه ارومیه پیش آمده است باید همه دانشمندان دانشگاه ها و پژوهشگاه های این منطقه جغرافیایی تمام نیرویشان را صرف این کار بکنند تا این مشکل هرچه زودتر برطرف شود. هدفمند نبودن کارهای پژوهشی هم از دیگر مشکلات ماست. تحقیق و پژوهش های ما باید از نظر اقلیم بندی یا مزیت نسبی هر منطقه ای صورت بگیرد مثلا ما نباید پژوهشگاه شیلات را در یزد دایر کنیم بلکه باید این مرکز در استان های شمالی یا جنوبی کشور باشند. پژوهشگاه ها و مراکز معادن و فلزات ما هم نباید در سیستان و بلوچستان بلکه باید در استان های مرکزی مانند یزد و کرمان باشند.
چرا بودجه تحقیقاتی به مجموعه های علمی و پژوهشی کمتر تعلق می گیرد؟ چرا اغلب طرح ها پس از تزریق مالی نیمه تمام رها می شوند؟
در حال حاضر بودجه طرح های پژوهشی و فناوری در دستگاه های متولی پژوهشکده ها از جمله وزارت علوم با محدودیت هایی مواجه است. این امر تنها مختص کشور ایران نیست بلکه در تمام جهان وضع بدین منوال است. تمام بودجه های پژوهش و فناوری مراکز تحقیقاتی را دولت تامین می کند منتها در کشورهای پیشرفته، نهادهای متولی پژوهش مانند پژوهشگاه ها و دانشگاه ها به سمت پژوهش های تقاضا محور یا ماموریت گرا می روند یعنی برای تحقیق و پژوهش های کاربردی یک متقاضی در صنعت یا بخش کشاورزی یا حتی موزه علوم انسانی پیدا می شود و سرمایه گذاری می کند. اگر چنین اتفاقی رخ ندهد حتی با صرف هزینه و نیروی کار زیاد، حاصل چنین طرح ها و تحقیقاتی یک راست راهی کتابخانه ها می شود و در قفسه ها خاک می خورند.
پیوند دانشگاه و صنعت مستلزم چه الزاماتی است؟
تقویت سرمایه گذاری بخش خصوصی برای حمایت ایده ها از دیگر مسایلی است که می تواند ما را در رفع این مشکل کمک کند. امروزه اغلب کشورهای پیشرفته، بورسی به نام ایده دارند. در این بورس افراد محقق و نخبه، ایده هایشان را در معرض دید عموم قرار می دهند و سرمایه گذاران این ایده ها را بررسی می کنند و پس از بازنگری و کارشناسی دقیق، اعلام می کنند اگر چنانچه چنین ایده ای تولید شود چه میزان سود عاید سرمایه گذار و کشور خواهد شد. ما متاسفانه در کشور از این منظر ضعیف عمل کرده ایم یعنی هنوز سرمایه گذاران بخش خصوصی مان آن ریسک کافی را نمی کنند که روی ایده های بخش دانشگاهی سرمایه گذاری کنند. همچنین متاسفانه یک سری نهادهای متولی ما مانند بانک ها و موسسات مالی هم ضعف دارند. این مراکز باید به بخش خصوصی، پژوهشگران و نخبه ها یا کسانی که دنبال کسب سود از فناوری هستند، وام بدهند و آنها را حمایت مالی کنند.
