محققان دانشگاهی پاسخ می دهند:
آیا پاداش دهی، آفت سیستم آموزشی کشور است؟

در پژوهشی جدید که توسط محققان کشورمان در خصوص مرور سیستم پاداش دهی در مدارس کشور انجام شده است، ضمن ارائه نقدهایی به این سیستم، تاکیداتی مبنی بر لزوم توجه به رویکردهای جدید ارائه گردیده است.

به گزارش سیناپرس، امروزه متخصصان تعلیم و تربیت اعتقاد دارند که ريشه مشکلات و ناهنجاری های افراد يک جامعه را با واکاوی نظام تربیتی در محیط خانه و مدرسه می توان يافت. استفاده از پاداش به عنوان يک راهکار تربیتی از سوی والدين و کارگزاران تربیت چنان عادی و اجتناب ناپذير شده است که صرف پرسش درباره چرايی آن، ما را گیج و آشفته می سازد. اما به عنوان يک اصل کلی، خیلی خوب است که ما هر آن چه را که تاکنون مسلم فرض کرده ايم زير سؤال ببريم و هر چه عادات ما کهنه تر باشند، ارزش چنین سؤالاتی بیشتر خواهد بود.

استفاده از پاداش، روشی است که ما با آن به خوبی آشنا هستیم. يکی از دلايل اين آشنايی آن است که خود با اين روش بار آمده و کنترل شده ايم.

به گفته متخصصان، اين روش با ديگر نهادها و نظام های فکری که می شناسیم نیز، کاملا سازگار است. بسیار ديده می شود که در مدارس، روش هايی چون تشويق دانش آموزان سر صف، نصب عکس دانش آموزان برتر بر روی تابلو، وجود غرفه جوايز در کلاس و مواردی از این قبیل، با تصور اثربخش بودن آن ها اعمال می شود. به گزارش سیناپرس، اما واقعیت به گونه ای ديگر است. استفاده از پاداش و روش های تشويقی گفته شده به ظاهر می تواند مفید باشد، اما کارکردهای منفی هم دارد. وقتی در مدرسه به دانش آموزان کارت جايزه يا ستاره می دهیم، در مرحله اول، هدف می تواند تقويت رفتار باشد. اما در مرحله بعد، اين هدف بايد به حفظ رفتار تغییر يابد و اگر رفتار دانش آموز، وابسته به امتیاز شود، بدیهی است که با مشکلاتی خاص مواجه می شویم.

گروهی از پژوهشگران کشورمان از دانشگاه شهید چمران اهواز در این خصوص، اقدام به انجام یک پژوهش کرده اند که در آن از طریق یک مرور سیستماتیک، تاثیرات این کار یعنی پاداش دهی در مدارس کشور به شکل علمی ارزیابی شده است.

آن ها بدین منظور، پژوهش های پیشین انجام گرفته در فاصله زمانی 1380-1399 برای مقالات فارسی و 2000-2020 برای مقالات انگلیسی را در بانک‏های اطلاعاتی جستجو کرده و سپس داده های به دست آمده از آنان را تجزیه و تحلیل کردند.

نتایج این بررسی ها که در فصل نامه مطالعات برنامه درسی وابسته به انجمن مطالعات برنامه درسی ایران منتشر شده اند، نشان می دهند: نگاه به پاداش در نظام آموزشی کشور نسبت به پژوهش‏های خارج از کشور متفاوت است. درواقع مدارس ما همچنان بر مدل سنتی پاداش-تنبیه تأکید دارند که باعث تقویت انگیزه بیرونی و در نهایت براساس الگوی عناصر سازمانی فقط باعث بهبود فرآورده و برونداد می‏شوند.

علی بیرمی پور، استادیار و پژوهشگر دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز و همکارش در این باره می گویند: هر چیزی که در مدرسه آموخته شود، چه به طور هدفمند و چه قصد نشده، شخصیت و جهت گیری زندگی افراد را تحت تأثیر قرار خواهد داد. به گزارش سیناپرس، دانش آموزی که با پاداش شرطی شود، در آينده در هر حرفه و تخصصی، انسانیت، مسئولیت پذيری و وجدان کاری را فدای پاداش می نمايد. اين دانش آموزان ديروز و مردان و زنان امروز در مدرسه ياد گرفته اند که در ازای انجام وظیفه و مسئولیتشان پاداش بگیرند، در صورتی که آدمی اساساً طبیعت فعال دارد و منبع اساسی رشد در وجود آدمی تعبیه شده است.

آن ها اضافه می کنند: بنابراين، هر چند ممکن است چنین دانش آموزانی در تحصیل (فرآورده) و دانشگاه (برونداد) موفق باشند، اما مسئولیت خود را در برابر جامعه به خوبی ادا نخواهند کرد و اين پیامد منفی پاداش دهی مدارس در گذشته است. به علاوه، تا زمانی که در مدارس، دست از تنبیه دانش آموزان در اشکال گوناگون آن برنداريم، در آينده برای کنترل همان دانش آموزان نیازمند ايجاد سرعت گیر در خیابان ها برای تنبیه رانندگان متخلف، دستگاه کنترل در ورود و خروج ادارات و افزايش کلانتری برای حفظ امنیت شهروندان خواهیم بود.

بر این اساس، توجه به اين مسئله تربیتی، سیاستگذاران و کارگزاران نظام تربیتی را با ديدگاه جديدی روبه رو می سازد و در واقع پیش بینی يک تغییر اساسی در حوزه تربیت خواهد بود. زيرا توسعه و پیشرفت يک کشور الزاماً در ساختن، رفتن و حرکت کردن نیست، بلکه بذر توسعه ممکن است در ايستادن، تأمل کردن و کنار زدن عادت ها باشد.

به گزارش سیناپرس، به گفته بیرمی پور و همکارش، با توجه به يافته های مطالعه مروری ما و با توجه به اسناد بررسی شده مبنی بر اهمیت انگیزه و پاداش درونی و لزوم حرکت به سوی اين جهت گیری، پیشنهاد می گردد پژوهش های آتی به واکاوی راهکارهايی عملی جهت تحقق اين اهداف غايی بپردازند.

گزارش: محمدرضا دلفیه

No tags for this post.