ترکیب و منشا ریزگردهای خوزستان

بروز طوفان های گرد و غبار در چند سال اخیر، معضلی است که ابتدا استان های غرب و جنوب غرب و سپس بخش های دیگری از کشورمان، ایران را درگیر نموده و پیامدهای خطرناکی را در زمینه های زیست محیطی، بهداشتی و اقتصادی برای مردم به بار آورده است. این پدیده که در استان های غرب و جنوب غرب به ویژه استان خوزستان دارای شدت زیادی است، باعث کاهش حاصلخیزی خاک و خسارت به محصولات کشاورزی، کاهش تشعشعات خورشیدی، آلودگی هوا و ایجاد یا تشدید انواع بیماری های تنفسی گردیده است.

طوفان های گرد و غبار با ایجاد خسارات جدی، منابع مهم خوزستان همچون سدها، تجهیزات صنعتی، جاده های مواصلاتی، راه آهن و از همه مهم تر سلامت ساکنین شهرهای استان را در معرض خطر جدی قرار داده که افزایش بیماری های تنفسی و قلبی عروقی از مهم ترین نشانه های آن است.

استان خوزستان و شهر اهواز به سبب داشتن مراکز صنعتی، کشاورزی، منابع عظیم نفت و گاز و صنایع وابسته ای نظیر پتروشیمی، جزء اصلی ترین شریان های اقتصادی کشور به شمار می آید. از سویی این استان به دلایل شرایط خاص زمین شناختی، اقلیمی و همچنین همجواری با بیابان های کشورهای همسایه، در معرض طوفان های گرد و غبار با منشا خارجی و داخلی قرار دارد. این طوفان ها با ایجاد خسارات جدی، منابع مهم خوزستان همچون سدها، تجهیزات صنعتی، جاده های مواصلاتی، راه آهن و از همه مهم تر سلامت ساکنین شهرهای استان را در معرض خطر جدی قرار داده که افزایش بیماری های تنفسی و قلبی عروقی از مهم ترین نشانه های آن است.

پژوهشگرانی از دانشگاه شهید چمران اهواز در مطالعه ای پژوهشی، اقدام به بررسی خصوصیات مختلف گرد و غبار وارده به استان خوزستان از جنبه های مختلفی نظیر اندازه ذرات، نرخ رسوب گذاری، الگوی توزیع ذرات، تغییرات مکانی و زمانی و همچنین از لحاظ غلظت فلزات سنگینی مثل سرب، روی و کادمیوم در آن نموده اند.

محققین فوق الذکر برای جمع آوری مناسب و علمی گرد و غبار، از تله های رسوب گیر موسوم به «تیله ای» که امروزه به طور گسترده ای در دنیا برای تحقیقات مشابه به کار می روند، استفاده نمودند. بدین منظور و برای ایجاد پوشش و توزیع مناسب تله ها در شهر اهواز، تعداد 15 ساختمان با ارتفاع یکسان در نقاط مختلف شهر و در دو سوی رودخانه کارون انتخاب شده و تله ها بر روی پشت بام ساختمان ها نصب شدند. نمونه برداری از گرد و غبار جمع شده در تله ها با فواصل 30 روزه و به مدت شش ماه به طول انجامید. پس از طی این مدت آزمایش های لازم بر روی گرد و غبار مذکور در آزمایشگاه انجام گردید.

نتایج به دست آمده از این تحقیق نشان می دهد که بیشترین نرخ نشست ذرات گرد و غبار در ماه آبان اتفاق می افتد که شرایط جوی از سکون بیشتری برخوردار بوده و فرصت کافی را برای فرونشست این ذرات فراهم می نماید. همچنین ذرات گرد وغبار در این ماه در مقایسه با سایر مواقع ریزتر بوده است.

بررسی ماهیت ذرات نشان از دارد که این ذرات گرد و غبار دارای کانی های کوارتز، کلسیت و فلدسپار بوده و با کانی های مناطق گرم و خشک مشابهت دارند.

 محققین در گزارش علمی پژوهشی خود که در مجله «علوم آب و خاک ایران» منتشر گردیده است اشاره نموده اند با توجه به موقعیت جغرافیایی استان خوزستان که در همسایگی کشور عراق قرار دارد و همچنین با لحاظ کردن جهت غربی-شمال غربی باد طی دوره مطالعه، می توان نتیجه گرفت که منشا طوفان های گرد و غبار احتمالا زمین های بدون پوشش و تالاب های خشک شده هورالعظیم در مرز ایران و عراق باشد که البته بایستی به این عوامل، فاکتورهای داخلی تشدیدکننده ای نظیر کمبود فضای سبز شهری، کثرت زمین های بدون پوشش در مرکز و حواشی شهر اهواز، نخاله های ساختمانی رهاشده و همچنین فعالیت های عمرانی طولانی مدت رهاشده را افزود.

در خصوص فلزات سنگین موجود در گرد و غبار وارده به هوای استان نیز، یافته های پژوهش نشان می دهد که غلظت فلزات سرب، روی و کادمیوم بیشتر از حد مجاز بوده است.

پژوهشگران مجری این مطالعه، در جمع بندی نهایی نتایج تحقیق خود اظهار نموده اند که با توجه به جمعیت بالای ساکن  در شهر اهواز و کل استان خوزستان و اثرات منفی و ناگوار پدیده گرد و غبار بر سلامت آن ها، این منطقه نیازمند توجه ویژه و فوری مسئولان و دست اندرکاران امر است.

 

گزارش:  محمدرضا دلفیه

با اقتباس از: کریمیان، ب.، لندی، ا.، حجتی، س. و احدیان، ج. 1395. بررسی خصوصيات فيزيکی، شيميايی و کانی شناسی گردوغبار شهر اهواز. تحقیقات آب و خاک ایران، 47(1): 173-159.

 

No tags for this post.