گزارش تصویری و تحلیل فنی گنبد کوچک شادمهر نیشابور
گنبد کوچک شادمهر که به گنبد مهرآباد نیز شهرت دارد از داخل دارای پلان مربع و از خارج دارای هشت ضلع است؛ به این ترتیب که اضلاع چهار جهت اصلی بزرگتر و جهات فرعی بسیار کوچکتر هستند. نمای این بنا از آجر بوده و تزئینات خاصی در آن دیده نمی شود .
گنبد بزرگتر مربوط به دوره سلجوقی و قرون سوم چهارم هجری بوده و گنبد کوچک ، جدیدتر و متعلق به قرون هفت و هشت هجری است . در کنار این دو بقعه قبرستان روستا واقع شده است.
بنا دارای گنبدی ساده و با پوشش کاه گل است. همانطور که اشاره شد در این محل دو گنبد تاریخی قرار دارد که هر دو با نام گنبدهای شادمهر شهرت دارند. گنبد بزرگتر مربوط به دوره سلجوقی و قرون سوم چهارم هجری بوده و گنبد کوچک ، جدیدتر و متعلق به قرون 7 و 8 هجری است . در کنار این دو بقعه قبرستان روستا واقع شده است .
در دیواره ضلع غربی بنا نورگیر مشبک آجری وجود دارد . در طاق نمای دیواره های چهار طرف ورودی هایی وجود داشته که امروز مسدود شده اند و تنها یکی از آن ها برای دخول به بنا باز است و آثار این ورودی ها در حال حاضر مشهود هستند .
در بالای ورودی فعلی یک نورگیر بزرگ وجود دارد . پس از داخل شدن به بنا حالت چلیپایی آن جلب نظر کرده و حالت کلی یک چهار طاقی به بیننده القا می شود. قاعده چهار ضلعی داخلی بنا در ارتفاع دو متری به وسیله چهار فیلپوش به ارتفاع 180 سانتیمتر و چهار نورگیر به هشت ضلعی و سپس به دایره تبدیل می شود .
نمای داخل بنا از گچ بوده و تزئینات خاصی در آن مشهود نیست . در دیواره های داخلی هر ضلع در کنار هر در ورودی طاقچه مستطیل شکلی کار گذاشته شده است.
نکته قابل ذکر در این بنا بزرگی بیش از حد فیلپوش ها و نورگیر ها نسبت به دیواره های بنا است. لازم به ذکر است که نورگیر ها که در حال حاضر مشبک هستند به تازگی و توسط آجر به این شکل در آمده اند و احتمالاً در اصل این گونه نبوده است .
پوشش زیر گنبد از گچ بوده و فاقد تزئینات است. در بخش غربی زیر گنبد یک سکوی سیمانی وجود دارد که احتمالاً محل قبر شخص مدفون در این بقعه است. ابعاد آجر های به کار رفته در این بنا ، 27×27×6 سانتیمتر است.
سبک معماری در این بنا متناسب بوده و از سایر سبک های موجود در معماری دوره ایلخانی پیروی می کند . بنا فاقد سرداب است و از این نظر با سایر مقابر این دوره متفاوت بوده و تنها جنبه بقعه و تدفین عادی در آن اعمال شده است .
به احتمال فراوان این بنا بر روی یک بنای دیگر که مصالح آن چینه و گل بوده است ساخته شده ، زیرا در ضلع شمالی از دیوار آجری بنا ، بر روی آن کار گذاشته شده است . این مطلب در گوشه جنوب شرقی نیز دیده می شود.
آن طور که دیده می شود بنای کوچک مهرآباد چه از نظر شیوه های به کار رفته در معماری و چه از نظر تناسبات ، اختلاف فاحشی با بنای بزرگ مهرآباد دارد . کشیدگی ورودی ها و کم عرض بودن دهانه و نوع فیلپوش ها گویای نوع خاص معماری در هر کدام از این بنا ها است.
این بنا هنوز ریزه کاری و ظرافت بناهای دوره تیموری را ندارد و با بنایی که در جوار بقعه جنوبی حمزه رضا در شیروان متعلق به دوره تیموری است کاملاً متفاوت است و مقایسه این دو بنا ، تاریخگذاری بنای کوچک مهرآباد را آسان تر می کند .
این بنا به شماره 1804 و در تاریخ 25/9/1375 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است .
گزارش تصویری و تحلیل فنی : احسان محمدحسینی – فاطمه کردی
No tags for this post.
