جنگ ها چه بلایی سر محیط زیست می آورد ؟

جنگ همیشه خرابی خانه ها، روستاهای خالی از سکنه، شهرهای دودآلود و خیابان های پرد از دود و سلاح های جنگی و سنگر بسته شده، انفجارهای پی در پی و در نهایت بدبختی و خانه به دوشی و مرگ را در ذهن متلبور می کند، اینها روی آشکار جنگ است اما در این میان آن بخشی که سال های سال از چشم ها و ذهن ها دور مانده، میزان آسیبی است که به طبیعت، محیط زیست و هر آنچه در آن است از حیوان تا گیاه وارد می کند، شاید عمق فاجعه انسانی جنگ به حدی زیاد است که دیگر مجال پرداختن به بخش های دیگر پیدا نمی شود، این در حالیست که اثرات تخریب محیط زیست در بلند مدت بر کیفیت زندگی انسان ها مشخص می شود و به مرور خود را نشان می دهد.

آمارها نشان می دهد فقط در اواخر قرن بیستم، ۱۱۸ درگیری مسلحانه در جهان رخ داد که ۶ میلیون نفر را آواره و مردم و محیط زیست را دچار عواقب سوء کرد، به اذعان کارشناسان و مسئولان، زمانی که جنگی در یک گوشه دنیا صورت می‌گیرد محیط زیست همه دنیا از آن متاثر می‌شود زیرا محیط زیست محدود به هیچ مرز جغرافیایی نیست بنابراین تاثیر جنگ و اقدامات خصمانه بر محیط زیست تمام دنیا دیده می‌شود و این تاثیر برای مدت‌های طولانی بعد از پایان جنگ نیز ادامه می‌یابد.

به همین دلیل در اصول ۲۴ و ۲۵ بیانیه‌ای که در ژوئن سال ۱۹۹۲ در شهر ریو پایتخت برزیل منتشر شد، به صراحت به نقش ویرانگر جنگ در محیط زیست و نقش مثبت صلح بر توسعه پایدار اشاره شد. در اصل ۲۴ این بیانیه آمده است «جنگ‌ ذاتا نابودکننده‌ توسعه‌ پایدار است‌. لذا، دولت‌ها باید در زمان‌ تضادهای‌ مسلحانه‌ به‌ قوانین‌ بین‌المللی‌ مربوط‌ به‌ حفاظت‌ از محیط‌ زیست‌ احترام‌ گذاشته‌ و پس‌ از خاتمه‌ جنگ‌ در صورت‌ لزوم‌ برای توسعه بیشتر مشارکت‌ کنند». 

به علاوه اصل‌ ۲۵ می‌گوید: «صلح‌، توسعه‌ و حفاظت‌ از محیط‌ زیست‌ وابسته‌ به‌ یکدیگر و غیرقابل‌ تفکیک‌ هستند».
با وجود آنکه کشورهای زیادی بیانیه ریو را امضا کردند اما بررسی‌ها حاکی از آن است که جنگ‌ها هنوز بیشترین آسیب را بر محیط زیست وارد می‌کنند.

به همین دلیل سازمان ملل متحد از سال ۲۰۰۱، روز ۶ نوامبر (۱۶ آبان) را به عنوان روز جهانی پیشگیری از سوءاستفاده از محیط زیست به هنگام جنگ و درگیری‌های مسلحانه نامگذاری کرده است تا به افزایش آگاهی‌های عمومی نسبت به تأثیرات زیان‌بار جنگ بر محیط زیست و منابع طبیعی و همچنین سوء استفاده‌ها و بهره‌برداری‌های نابه‌جایی که از این منابع به هنگام جنگ‌ها صورت می‌گیرد، بیشتر تاکید شود.

از آنجا که خرابی جنگ حد و مرزی نمی شناسد از این رو باید همه کشورها در کنار هم در صدد کاهش اثرات مخرب جنگ برآیند، به عنوان مثال می‌توان به جنگ تحمیلی ایران و عراق اشاره کرد که در فرایند آن عراق، تالاب هورالعظیم را خشک کرد تا دسترسی رزمندگان ایران را به خاک عراق محدود کند و اکنون بعد از گذشت سالها از پایان جنگ ، پدیده و گرد  غبار دامن ایران را گرفته که منشاء آن همان بخش‌های خشک شده تالاب هورالعظیم است، یا جنگ کویت در سال ۱۳۷۰ که نمونه دیگری از این تاثیر منفی است، در طول این جنگ صدها حلقه چاه نفت در خلیج فارس به آتش کشیده شد که منابع آبی و دریایی گسترده‌ای را آلوده و هوا را غیرقابل تنفس کرد، همچنین رسوب ضخیم نفت و قیر صدها کیلومتر از سواحل خلیج فارس را پوشاند که براساس برخی گزارش‌ها نفت باعث مرگ حداقل ۳۰ هزار پرنده دریایی شد.

همچنین رها شدن زمین های کشاورزی و تبدیل شدن به کانون های گرد و غبار از دیگر آثار جنگ است، زمانی که داعش بخش زیادی از زمین های عراق و سوریه را اشغال کرد، زمین ها را به حال خود رها شدند و کانون های گرد و غبار را به وجود آوردند، تاثیر جنگ فقط در اینجا خلاصه نمی شود بلکه آثار زیانبار فیزیکی آن هنوز پابرجاست به این معنا که مین های کاشته شده در زمین در زمان جنگ جهانی دوم که حدود ۷۰ سال پیش بود هنوز در اروپا قربانی می گیرد یا مین های عراق هنوز در غرب کشور کشته به جای می گذارد اینها نشان می دهد که اثرات جنگ بمان است.

مسعود تجریشی معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست در این باره به ایرنا گفت: یکی از بزرگترین چالش هایی که نزاع و جنگ ها ایجاد می کنند جابجایی جمعیت است، اگر معضلات اجتماعی ناشی از جنگ را کنار بگذاریم موضوع زیست محیطی که مسائل بسیار حادی است و از اهمیت زیادی برخوردار است توجه چندانی به آن نشده، به عنوان مثال در جنگ داعش در عراق و سوریه زمین های کشاورزی زیادی رها و به کانون های گرد و غبار تبدیل شدند چون مردم جابجا شده بودند و زمین های کشاورزی خود را رها کردند.

وی افزود: در هشت سال جنگ تحمیلی هم شاهد جابجایی جمعیت زیادی در بخش های مختلف کشور بودیم، همچنین وقتی که دشمن وارد خاک کشور شد در بخش وسیعی اقدام به مین گذاری کرد که این کار باعث شد تا مدت ها این زمین ها غیر قابل استفاده شوند، حتی بعد از اینکه زمین ها پس گرفته شد اما باز مردم نمی توانستند به این زمین ها وارد شوند که یکی از تاثیرات مهم آن تبدیل شدن به کانون های گرد و غبار بود که هم در زمان جنگ تحمیلی، هم استقرار آمریکایی ها در عراق و همچنین در زمانی که داعش بخش زیادی از عراق و سوریه را در دست داشت مشاهده می شد.

تجریشی ادامه داد: در منطقه تاسیسات نفتی وجود دارد که نقطه ضعف طرفین محسوب می شود، در واقع در زمان جنگ طرفین چاه های نفتی همدیگر را هدف قرار می دهند که رگ حیاتی کشورها است که می تواند جابجایی را قوت بخشد و از طرف دیگر این چاه ها می توانند به عنوان منابع تامین مالی مورد هدف قرار گیرد.

وی اظهار داشت: این مشکل را در جنگ عراق علیه ایران، حمله آمریکا به عراق و عراق به کویت شاهد بودیم که تعداد قابل توجهی از چاه های نفتی در خلیج فارس به آتش کشیده شد و دود آنها تا کیلومترها به هوا بلند شد، بعد از آن مطالعاتی که انجام شد نشان داد که مقدار قابل توجهی از این دوده ها وارد سرزمین ما شد، بر روی خاک نشست، باران بارید و آنها را شست و وارد آبهای زیر زمینی کرد، گیاهان از آن تغذیه شدند، حیوانات خوردند و از این طریق به انسان برگشت.

معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست افزود: همچنین شاهد استفاده از مواد شیمیایی مختلف در جنگ ها هستیم به عنوان نمونه می توان به جنگ آمریکا در عراق اشاره کرد، در جنگ های اخیر آمریکایی ها در عراق، آمریکا از اورانیوم ضعیف شده استفاده کرد، امروزه افراد زیادی در دنیا هستند که به عنوان افراد ضد جنگ شناخته می شوند و مطالعاتی بر روی تاثیر اورانیوم بر آب و خاک انجام داده اند که نتایج نشان داد که اینها آثارشان را نه تنها بر روی آب و خاک گذاشتند بلکه از طریق هوا و زنجیره غذایی وارد چرخه حیات انسان شدند، آمارها در بیمارستان بصره سه تا چهار سال بعد از اینکه آمریکایی ها در عراق بودند نشان داد که کودکان ناقص الخلقه زیادی به دنیا آمدند، همچنین بر روی ساکنان منطقه عوارض و بیماری های جدی داشته است که تمام اینها بر می گردد به نوع سلاح هایی که در جنگ ها استفاده شده که هم بر انسان و هم بر محیط زیست خساراتی وارد کرده است.

وی گفت: غیر از این سلاح های شیمیایی در تاریخچه جنگ ها آمده که از  مواد شیمیایی مختلف نیز استفاده شده است، مثلا آمریکایی ها در جنگ ویتنام از یک ماده شیمیایی به نام «دیوال اُرنج» استفاده کردند و همه جنگل را از بین بردند تا بتوانند افراد دشمن را به راحتی شناسایی کنند، همین کار را می بینیم که عراقی ها انجام دادند یا در زمان حمله به ایران در سردشت و مهاباد شاهد استفاده از این مواد شیمیایی هستیم که بخش زیادی از طبیعت را نابود کردند و علاوه بر آن آثارش تا مدتها در چرخه غذایی انسان ها مشاهده می شد.

تجریشی اظهار داشت: حتی می بینیم زمانی که عراقی ها تا خرمشهر آمده بودند در خرمشهر و آبادان تعداد قابل توجهی از نخل ها را از بین بردند چون هم استتار صورت نگیرد و هم ورود نیروهای آنها راحت تر باشد، بنابراین زمانی که جنگ اتفاق می افتد یکی از قربانیان آن به صورت مستقیم طبیعت و محیط زیست است و به صورت غیر مستقیم تا سالیان سال می توانیم اثرات این تخریب  را در چرخه مواد غذایی و طبیعت ببینم که روی انسان هم مشاهده شده است.

وی درباره اینکه آیا ارزیابی زیست محیطی ناشی از تاثیر جنگ صورت نگرفته گفت: در خصوص ارزیابی زیست محیطی یادم نمی آید که گزارشی تهیه شده باشد اما مطمئن هستم که گزارش خسارتی که جنگ بر جنبه های مختلف وارد کرده، حتما یک بخشی به محیط زیست بر می گردد، می دانم برای حمله ای که عراق به کویت کرد مطالعاتی به لحاظ زیست محیطی انجام شد و تاثیر دوده ها را بر روی خاک، هوا و آب های زیر زمینی و مواد غذایی در قالب گزارشی تهیه و به سازمان ملل فرستاد.

No tags for this post.