علم باید هم از بورکراسی دولتی و هم قلعه های دانشگاهی خارج و وارد زندگی مردم شود

دکتر مقصود فراستخواه، فارغ ‌التحصیل مقطع دکتری برنامه‌ ریزی توسعه‌ آموزش عالی از دانشکده‌ علوم تربیتی و روان ‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی است. وی دانشیار گروه برنامه ریزی آموزش عالی، مؤسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی است.

فراستخواه در دانشگاه هایی همچون دانشگاه تهران و شهید بهشتی تدریس می کند و علاوه بر تحقیقات متعدد در علوم تربیتی و اجتماعی و مطالعات فرهنگی که حاصل آن بیست کتاب منتشر شده و بیش از صد مقاله در مجلات علمی است، طی دو دهه  در حوزه عمومی علم مانند انجمن های علمی، سازمان های مردم نهاد، مجامع عمومی و مطبوعات مختلف در جهت ترویج دانش و آگاهی وتفکر انتقادی فعالیت می کند. وی در انجمن های علمی متعدد مانند انجمن جامعه شناسی، انجمن ایرانی مطالعات درسی، جمعیت توسعه علمی ایران، انجمن آموزش عالی، انجمن ایرانی اخلاق در علوم و فناوری، مؤسسه رشد، حمایت و اندیشه، بسیاری از انجمن های علمی و نهادهای عام المنفعه علمی اجتماعی فعالیت می کند.

به بهانه اعطای جایزه ترویج علم به دکتر فراستخواه، با ایشان درخصوص اهمیت ترویج علم، وظیفه دانشگاهیان در این حوزه و نقش رسانه های علمی گفتگو کردیم:

علم یک نیاز بشری است

فراستخواه اظهار داشت: معتقدم، علم یک فعالیت خصوصی نیست؛ از همین رو، ترویج علم و (ترویج) کنش علمی را هم در مقیاس بشری و هم در مقیاس ملی، یک عمل اخلاقی می دانم. در مقیاس بشری، بشریت برای رفاه اجتماعی، عدالت، صلح و سعادت، نیاز دارد که جهان طبیعی و جهان اجتماعی را خوب شناخته و به طور مرتب، زندگی خود را در روشنی دانش  تنظیم مجدد کند. برای این کار، به علم نیاز داریم. بدون علم نمی توانیم خودمان و جهان اجتماعی را بشناسیم و تنظیم مجدد کنیم.

وی افزود: ترویج فکر علمی، یک عمل اخلاقی در مقیاس بشری است. در مقیاس ملی نیز، علم یک طرح اجتماعی برای توسعه و پاسخی به مسأله ایران است. همه مسائل را می توانیم به نحوی با استفاده از علم پاسخ دهیم. البته منظورم از علم، یک مفهوم محدود علم آیینی و اثبات گرایانه نیست؛ بلکه علم با نگاه وسیع، و فرآیندی که از طریق آن، دانش موثق و مطمئن بشری توسعه پیدا کند.

از درک نخبه گرایانه از ترویج علم فاصله بگیریم

برنده جایزه ترویج علم خاطر نشان کرد: براین باورم که ترویج علم، یک فعالیت بروکراتیک دولتی نیست؛ ترویج علم، مسئولیت کل اجتماع و برعهده همه دانشگاهیان، انجمن های علمی- تخصصی و همه اهالی علم است. معتقدم، ترویج علم یک معنای نخبه گرایانه ندارد.

فراستخواه گفت: منظور از ترویج علم این نیست که نخبگان که تصور بکنیم علم را به صورت تمام و کمال در ذهن دارند، یکسره آن را به جامعه ای تهی از علم انتقال دهند؛ چراکه در خود جامعه هم ظرفیت های علمی وجود دارد. پس باید از درک نخبه گرایانه از ترویج علم فاصله بگیریم. باید کل شهروندان، نهادهای اجتماعی و سازمان های مردم نهاد، درگیر علم و ترویج آن شوند؛ اگر زندگی هرچه بیشتر مبتنی بر دانش موثق و نقد وروشنگری روشمند علمی باشد، ریسک ها قابل مدیریت شده و مرارت های بشری تقلیل پیدا می کنند.

فعالیت در حوزه عمومی علم، وظیفه دانشگاهیان

عضو هیئت علمی مؤسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی اظهار داشت: تدریس در دانشگاه؛ فعالیت های تحقیقاتی، نگارش کتاب و مقالات؛ مشارکت در برنامه ریزی و مدیریت دانشگاه یا ارائه مشاوره علمی و حضور در پروژه های تخصصی و حرفه ای، سه فعالیتی هستند که معمولا دانشگاهیان انجام می دهند.

وی گفت: این کارها، فعالیت های رسمی یک دانشگاهی هستند؛ درحالی که معتقدم، مسئولیت چهارمی نیز برعهده دانشگاهیان است. دانشگاهیان مسئولیت اجتماعی دارند تا در حوزه عمومی علم فعالیت کنند؛ یعنی علم را در کل جامعه ترویج داده و به دموکراتیزم علمی کمک کنند. توجه به این نکته که علم در انحصار طبقه خاصی قرار نداشته باشد، بلکه در اختیار همه قرار بگیرد و شهروندان نه فقط مصرف کننده علم، بلکه تولیدکننده علم نیز باشند. درنتیجه نیاز به نوعی همگانی سازی و عمومی سازی علم نیاز داریم. از یک دانشگاهی  انتظار اخلاقی می رود که بخشی از وقت خود را علاوه بر تدریس و پژوهش و تحقیق ومشاوره تخصصی وانجام وظایف معمول حرفه ای ، صرف حضور در انجمن ها، اجتماعات علمی، رفتن به سراغ متن جامعه وکوچه وبازار وزیست اجتماعی شهروندان  ومحله ها ، روزنامه ها و نشریات علمی و عمومی، ارائه یافته های علمی، بحث درباره علم در کل جامعه و آشنا کردن مردم با حل مسأله به شکل علمی کند.

نیاز به تولید و خلاقیت داریم

فراستخواه با اشاره به اهمیت تولید خلاق خاطر نشان کرد: باید به این نکته هم توجه داشت که یک محقق نباید تنها به ترجمه بسنده کند. برخی محققان فکر می کنند که باید فقط کتاب های خارجی را ترجمه کنیم، درصورتیکه به تولید و خلاقیت محلی وملی وبومی نیاز داریم. ترجمه نظریات جهانی لازم است، اما کافی نیست. باید بدنبال تولید محتوا به شکل خلاق  وانتقادی باشیم، البته بدون اینکه ذره ای از ضوابط و هنجارهای جهانی دانش صرف نظر کنیم. تولید دانش محلی و ملی باید در داد وستد خلاق با دانش جهانی، منتها ناظر به فرهنگ و مشکلات روزمره جامعه ایران باشد.

صدای علم در ایران رسا نیست

برنده هجدهمین دوره جایزه ترویج علم ضمن اشاره به اهمیت نقش رسانه های علمی گفت: باید رسانه های تخصصی برای ترویج علم در جامعه توسعه پیدا کنند. این مسأله نیازمند کوشش و تکاپوی خلاق در جامعه از یک سو و حمایت دولت از سوی دیگر است.

فراستخواه تأکید کرد: رسانه علم در ایران ضعیف است، یعنی نسبت به دنیا، رسانه کافی برای علم نداریم. صدای علم در ایران رسا نیست، چراکه رسانه کافی در اختیار ندارد. رسانه ها باید غیردولتی و مستقل باشند تا بتوانند حرفه ای و آزادانه فعالیت کنند. لازمه این مسأله حمایت از مطبوعات، آزادی مطبوعات، نگاه حرفه ای به رسانه، داشتن خلاقیت، تولید مبتکرانه خبر و توسعه ارتباطات علمی است.

وی افزود: علاوه بر رسانه، باید ارتباطات علمی در ایران را هم در سطح محلی، هم ملی و هم بین المللی توسعه دهیم. رسانه های علمی در ایران باید در سطح بین المللی فعالیت کنند و دانش علمی تولید شده در داخل را در سطح جهانی و به زبان های مختلف منعکس کنند. علم یک میراث مشترک بشری و ثروت مشاع جهانی است و در انزوا و بدور از تعامل خلاق با جهان توسعه نمی یابد. همینطور استقلال دانشگاهی و آزادی آکادمیک از مهم ترین ملزومات ترویج دانش در هر جامعه است.

رسانه ها باید ارتباط خود با دانشگاه و دانشگاهیان را افزایش دهند تا از این طریق، ارتباط دانشگاه، جامعه و دولت بسط پیدا کند. درنتیجه این ارتباطات چند جانبه، علم از برج و بارو و قلعه های دانشگاهی و محدودیت های نخبه گرایانه بیرون آمده و وارد زندگی مردم می شود. از این طریق، جامعه ایران و زندگی مردم بهبود پیدا کرده و بخشی از مشکلات اجتماعی برطرف می شوند.  

 

 

گفتگو: معصومه سوهانی

No tags for this post.