آیا سرس میزبان حیات است؟

فضاپیمای داون (به معنی سپیده‌دم) ترکیباتی آلی را بر سطح سِرس، سیاره کوتوله‌ای که در بین مدار مریخ و مشتری و در میانه کمربند سیارک‌ها قرار دارد کشف کرده است. نتایج این یافته امروز در نشریه ساینس منتشرشده است.

ترکیبات آلی، آجرهای سازنده ساختارهای حیاتی روی زمین هستند. یافته‌ای که امروز منتشرشده است در کنار این واقعیت که روی سرس نه‌تنها منابع غنی از آب را در دل خود دارد و ممکن است حتی منبع حرارتی درونی داشته باشد، این امکان را به وجود می‌آورد که نوعی حیات ابتدایی روی این سیارک عظیم قدیم و سیاره کوتوله فعلی به وجود آمده باشد.

بااین‌وجود باید به‌طور مشخص و شفاف تذکر داد که این به معنی آن نیست که نشانه‌ای مستقیم یا غیرمستقیم از وجود حیات بر سرس کشف‌شده است. بلکه شرایط موجود این امکان را مطرح می‌کند که ممکن است این اتفاق درزمانی رخ‌داده باشد. حتی اگر همه شرایط برای شکل‌گیری حیات در سرس مهیا بوده باشد بازهم الزامی برای شکل‌گیری و رشد حیات در آن وجود ندارد.

گروهی از دانشمندان بین‌المللی که مسئولیت این تحقیقات را بر عهده داشته‌اند توانسته‌اند با استفاده از نقشه‌بردار طیفی فروسرخ و مریی که بر عرشه فضاپیمای داون (سپیده‌دم) نصب‌شده است و از سال 2015 در حال گردش به دور این سیاره کوتوله است، این اطلاعات را استخراج کنند.

NASA/JPL-Caltech/UCLA/ASI/INAF/MPS/DLR/IDA

در این نقشه‌برداری محققان در منطقه‌ای در اطراف دهانه برخوردی رنه‌نوتت (Ernutet که به نام ایزدبانوی باروری مصر باستان نامیده شده است) نشانه‌های از ترکیبات گروه متیل (ترکیباتی از ترکیب کربن و سه اتم هیدروژن که قابلیت پیوندهای متعدد و تشکیل زنجیره‌های کربنی را دارد) را پیداکرده‌اند.

به نظر می‌رسد این مولکول‌های آلی از ابتدا بر روی خود سیاره کوتوله سرس ساخته‌شده باشد و به همراه جرم آسمانی دیگری و در اثر برخورد به سرس منتقل نشده است. دلیل این حدس این است که گرمای نشای از جنان برخوردی باعث از بین رفتن مواد آلی می‌شد. همچنین توزیع این مواد نیز نشان می‌دهد که آن‌ها نمی‌توانند حاصل برخورد باشند. به همین دلیل محققان حدس می‌زنند ممکن است این مواد درون خود سرس شکل‌گرفته و خود را به سطح آن رسانده باشند.

این نخستین بار در تاریخ علم است که به‌طور مستقیم و قطعی مولکول‌های آلی را در منطقه کمربند سیارک‌ها کشف‌شده‌اند. این یافته در کنار یافته‌های فضاپیمای رزتا که به دور هسته دنباله‌دار چریموف-گرازمینکو (67P/Churyumov-Gerasimenko) به جمع‌آوری اطلاعات پرداخته بود نشان از آن دارند که مولکول‌های آلی و حتی اسیدهای آمینه را می‌توان در همه جای منظومه شمسی و بر روی عمده اجرام کوچک (دنباله‌دارها و سیارک‌ها) یافت. این مسئله در کنار وجود منابع آب فراوان در سیارک‌ها به‌طورجدی توجه دانشمندان را به خود جلب کرده است. اگر مولکول‌های آلی و منابع آبی در کمربند سیارک‌ها پراکنده و به‌طور گسترده موجود باشند، ممکن است سرنخی درباره منشأ آب و حیات روی زمین به شمار روند. دانشمندان علوم سیاره‌ای گمان می‌کنند که در ایام نخستین منظومه شمسی زمین آن‌قدر گرم بوده که نمی‌توانسته منبع و منشأ شکل‌گیری مولکول‌های آلی باشد و شاید این بذرهای ابتدایی حیات به‌واسطه برخوردهای فضایی سیارک‌ها و دنباله‌دارها به زمین منتقل شده و بعدازآن در محیطی مناسب پرورش داده باشد.

سرس جوی بسیار رقیق دارد و دمای سطحی آن بین‌بین منفی 70 تا منفی 140 درجه سانتی‌گراد متغیر است؛ اما در لایه‌های زیرسطحی این سیاره کوتوله میزبان ذخیره‌گاه‌های عظیمی از یخ آب و شاید اقیانوسی یخ‌زده باشد. این احتمال وجود دارد در لایه‌های عمیق‌تر هنوز بقایایی از حرارت دوران پیدایش منظومه شمسی در دل این جرم باقی‌مانده باشد. با کشف مولکول‌های آلی، در کنار این منابع آبی و همچنین مواد معدنی آمونیاکی و نمک‌ها، سرس بخش عمده‌ای از مواد لازم برای شکل‌دهی حیات را در اختیار دارد. بدین ترتیب این سیاره کوتوله در کنار مریخ، برخی از اقمار مشتری و برخی از اقمار زحل به فهرست نامزدهای مکان‌هایی در منظومه شمسی راه می‌یابد که امکان شکل‌گیری حیات در آن‌ها در دوره‌ای از تاریخ وجود داشته است.

هنوز ما هیچ نشانه‌ای از وجود و شکل‌گیری حیات در سرس نداریم اما از دید نظری همه امکانات لازم برای شکل‌گیری آن روی سرس موجود است و شاید جستجوی حیات بر سرس راحت‌تر و ارزان‌تر از جستجوی آن در قمر دوردستی مانند یوروپا باشد. اگرچه در سرس هم برای اینکه بتوان به نشانه مطمئنی دست‌یافت باید در چند کیلومتری زیر سطح به دنبال نشانه‌های حیات گشت. بدین ترتیب سرس شاید در فهرست اهداف مأموریت‌های فضایی آینده اولویت بیشتری پیدا کند.

سرس بزرگ‌ترین جرم کمربند سیارک‌ها به شمار می‌رود که با قطری معادل 945 کیلومتر ظاهری کروی دارد. پس از تاصلاج تعریف سیاره‌ها این جرم در رده تازه تاسیس سیاره‌های کوتوله طبقه بندی شده است. اولین بار در سال 1801 جوزپه پیاتزی این جرم را در رصدخانه پالورما کشف کرد.

–

پوریا ناظمی

 

 

No tags for this post.