مدیریت منابع آب زیرزمینی با اجرای برنامه احیا و تعادل بخشی

نگاهی به روند توسعه بهره‌برداری از منابع آب بیانگر عوارض نامطلوب کاهش حجم مخازن آبرفتی از چهار دهه گذشته است. دستاوردهای چنین پدیده نامطلوبی که مترادف با توسعه اقتصادی – اجتماعی در سطح کشور می‌باشد معمولا نادیده انگاشته شده است. نگاه یکجانبه به توسعه کشاورزی و عدم رعایت الگوی مصرف از جانب متولیان امر کشاورزی از عوامل اصلی بروز پدیده نامطلوب افت ادامه‌دار در سطح آبخوان‌های آبرفتی کشور محسوب می‌شود. غلبه چنین تفکری بدون توجه به عوارض نامطلوب آن در سطح مجریان حکومتی و جانبداری از خیل عظیم بهره‌برداران زحمتکش روستایی که زندگی و معیشت آنها وابسته به آب و زمین کشاورزی است متاسفانه ارزش واقعی آب را در شرایط اقلیمی کشور از دایره توجه خارج نموده است. در حالیکه منابع آب زیرزمینی درکلیه کشورهای جهان به عنوان منابع استراتژیک به حساب آمده و سعی می شود ضمن حفاظت کمی و کیفی از این منابع مهم و حیاتی حتی الامکان برای مصارف شرب و بهداشت و صنعت و کمتر برای مصارف کشاورزی استفاده گردد و از این مهمتر توسعه برداشت از منابع مذکور تا زمانی ادامه پیدا می کند که تعادل بین منابع و مصارف وجود داشته باشد. در سال 1385 به منظور جلوگیری از بروز خسارات بیشتر به آبخوان‌های کشور و به تعادل رساندن آنها، طرحی با عنوان تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی با 12 پروژه تهیه و اجرا گردید که پس از حدود 7 سال که از اجرای آن می‌گذرد این طرح بازنگری و به روز گردیده و با عنوان برنامه احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی تهیه گردیده است. این برنامه دارای 15 پروژه اجرایی خواهد بود و 12 کارگروه تخصصی مدیریت،‌ برنامه‌ریزی و نظارت بر آن را برعهده خواهند داشت. عناوین این پروژه‌های پانزده گانه به شرح زیر است:

1- حفر 5200 چاه پیزومتری در دشت‌های کشور و تجهیز آنها

2- نصب 20900 مورد تجهیزات اندازه‌گیری منابع آب بر روی پیزومترها و چاه های اکتشافی

3- تهیه بیلان و بانک اطلاعاتی 609 محدوده‌های مطالعاتی به صورت برخط (on line)

4- پهنه بندی و بررسی مخاطرات ناشی از فرونشست زمین در 609 محدوده مطالعاتی

5- ایجاد و استقرار 1200 بازار محلی آب در کشور

6- ایجاد 1200 مورد تشکل‌های آب‌بران و انجام حمایت‌های مالی و فنی از آنها (وزارت جهاد کشاورزی)

7- به روز نمودن سند ملی آب در 609 محدوده مطالعاتی کشور (وزارت جهاد کشاورزی)

8- خرید چاه های کم بازده کشاورزی برای تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی

9- ساماندهی شرکت‌های حفار و نصب 1300 دستگاه GPS بر روی دستگاه های حفاری

10- جایگزینی پساب با چاه‌های کشاورزی در دشت‌های ممنوعه

11- تقویت و استقرار 600 گروه گشت و بازرسی در سراسر کشور

12- تهیه و نصب 360000 کنتور حجمی و هوشمند آب و برق و ایجاد سامانه پایش و کنترل برداشت از چاه ها

13- کنترل،‌ نظارت و مسلوب‌المنفعه نمودن چاه های فاقد پروانه مضر به مصالح عمومی

14- اجرای 400 پروژه تغذیه مصنوعی و پخش سیلاب در دشت‌های ممنوعه

15- مطالعه و اجرای پروژه‌های آبخیزداری (وزارت جهاد کشاورزی)

اهداف:

• افزایش مشارکت بهره‌برداران در مدیریت منابع آب
• تعادل بین منابع و مصارف آب
• حفاظت کمی و کیفی از منابع آب
•  افزایش بهره‌وری از منابع آب
• بهره برداری پایدار از منابع و تاسیسات آبی

استراتژی‌ها:

•   کنترل کمی و کیفی منابع آب
• شناسایی و شفاف‌سازی برداشت‌های مجاز و غیرمجاز از منابع آب
• ساماندهی برداشت‌کنندگان آب در کشور
•   کاهش تراز منفی سفره های آب زیرزمینی
•   استقرار، ارتقا و نهادینه کردن مدیریت، بهره برداری و نگهداری از منابع  آب  و تأسیسات آب کشور با مشارکت بهره برداران
• حسابداری ملی آب

حمید رحمانی / رییس گروه نظام های بهره برداری و حفاظت منابع آب