صرفه جویی در مصرف آب با مبادله محصولات کشاورزی

اما این میزان مصرف منابع داخلی، بیانگرکل نیاز آبی یک ملت در رابطه با الگوی مصرفی آنها نیست. واقعیت این است که با واردات و صادرات بین المللی کالاها، مبادلات آب به فرم مجازی صورت می گیرد.از این رو، نیاز به شاخصی داریم تا بتوان بر مبنای الگوی مصرفی مردم، نیاز واقعی هر کشور را به منابع آبی محاسبه کنیم.

بدین منظور «مفهوم رد پای آب» یا «میزان آب مصرفی پایه» در سال 2002 مطرح شد که مبنی بر اینکه، تحت تأثیر اقلیم هر منطقه، میزان تولیدات و واردات کالا در (Water Footprint) هرکشور، الگوی مصرفی مردم، عملیات کشاورزی و راندمان کاربرد آب در هر کشور متغیر است.

محصولات مختلف کشاورزی، دامی و صنعتی به عنوان شاخصی از حجم آب مورد نیاز در ارتباط با مصرف کشور، می تواند در اخذWF  برآورد تصمیمات مهم در راستای جبران کمبود منابع آبی، تعیین سهم آب آبی و آب سبز در تولید محصولات کشاورزی، تغییر در الگوی کشت، تغییر حجم صادرات و واردات محصولات با توجه به میزان مبادله آب مجازی و حفظ ذخایر آبی با واردات محصولات آب بر و عنایت به موضوع خودکفایی کشور موثر واقع شود.

افزایش جمعیت و توسعه ناپایدار کشاورزی در نقاط مختلف دنیا به ویژه در نواحی خشک و نیمه‌خشک، موجب نگرش جدید و به ‌کارگیری شاخص جامع و کارآمد ردپای آب (Water footprint) در تعیین میزان آب مصرفی محصولات کشاورزی (به تفکیک سه جزء آب سبز، آب آبی و آب خاکستری) توسط متخصصان مختلف در راستای بهره‌برداری بهینه و پایدار از منابع آب شیرین درخطر نابودی، شده است.

از طرف دیگر، هرگونه تغییر اقلیم، سبب تغییر در الگوی بارندگی و به ‌تبع آن تغییر سهم آب آبی و سبز در آب مصرفی محصولات کشاورزی خواهد بود.

از این رو، در مطالعه ای تحت عنوان «شناسایی و ارزیابی شاخص ردپای آب به تفکیک آب آبی، آب سبز و آب خاکستری با اعمال تغییر اقلیم» ردپای آب یازده محصول زراعی شامل گندم، جو، برنج، لوبیا، پنبه، توتون، چغندرقند، سیب‌زمینی، گوجه‌ فرنگی، یونجه و ذرت در 31 ایستگاه از استان‌های کشور و در سه جزء آب آبی، آب سبز و آب خاکستری برای دوره تاریخی محاسبه شد.

در مرحله بعد با استفاده از مدل HadCM3 پارامترهای اقلیمی برای دو دوره آتی 2030-2011 و 2065-2045 شبیه ‌سازی‌ شده و بر اساس آن مقدار ردپای آب محصولات برای دو دوره آتی مذکور تحت دو سناریوی انتشارA1B  و A2 مورد ارزیابی و پیش‌بینی قرار گرفت.

به‌منظور برآورد نیاز آبی گیاه از نرم‌افزارCROPWAT 8.0  و جهت پیش بینی پارامتر‌های اقلیمی از مدل ریزمقیاس کننده LARS-WG استفاده شده است. همچنین از تابع عملکرد محصول نیز به‌ منظور ارزیابی تغییرات عملکرد محصولات در دوره‌ های آتی، بر اساس تغییرات نیاز آبیاری و مقایسه آن با دوره تاریخی استفاده‌ شده است.

نتایج حاصل از ارزیابی ردپای آب نشان‌ داد که در بین محصولات مورد بررسی، محصولات پنبه، توتون، لوبیا، برنج و گندم دارای بیشترین مقدار ردپای آب، گوجه ‌فرنگی، سیب‌ زمینی و چغندر قند کمترین مقدار ردپای آب و محصولات ذرت، جو و یونجه دارای ردپای آب متوسطی هستند.

ارزیابی تغییرات ردپای آب محصولات در دوره‌های تاریخی و سناریوهای پیش‌بینی‌شده نیز حاکی از بیشترین تغییرات ردپای آب سبز در ایستگاه‌های گرمسیری کشور (بوشهر، اهواز، بیرجند، بندرعباس و زاهدان) و کمترین میزان تغییرات ردپای آب سبز در ایستگاه‌های سردسیر کشور (یاسوج، تهران، اردبیل، بجنورد و زنجان) است.

این امر به دلیل تغییرات زمانی پارامتر بارندگی در این ایستگاه‌ها بوده به‌ طوری که بیشترین مقدار تغییرات بارندگی برای ایستگاه‌های جنوبی و شرقی کشور با اقلیم خشک بوشهر، اهواز، بیرجند، بندرعباس و زاهدان در ماه های(Jan-Feb-Mar-Apr)  و برای ایستگاه‌های شمالی و غربی کشور با اقلیم معتدل و سرد (یاسوج، تهران، اردبیل، بیرجند و زنجان) در ماه‌های (Oct-Nov-Dec) رخ‌ داده است.

این در حالی است که در ماه ‌های ( (Oct-Nov-Dec به دلیل برودت هوا، گیاهی در مناطق سردسیر کشت نمی‌شود و فقط در ایستگاه‌های گرمسیری بوشهر، اهواز، بیرجند، بندرعباس و زاهدان امکان کشت محصول وجود دارد.

تغییرات ردپای آبی محصولات روند کاملا برعکسی را نشان می‌دهد به ‌طوری ‌که در ایستگاه‌های اردبیل، همدان، قزوین و رشت، بیشترین تغییرات ردپای آب آبی و در ایستگاه‌های بندرعباس، ایلام و تهران کمترین تغییرات ردپای آب آبی رخ ‌داده است.

در بین محصولات مورد بررسی نیز بیشترین افزایش ردپای آب سبز مربوط به محصول برنج در ایستگاه شیراز به میزان 5/54 درصد و بیشترین کاهش آن مربوط به محصول توتون در ایلام به میزان 34/31- درصد است.

بیشترین افزایش و کاهش ردپای آب آبی نیز برای محصول جو به ترتیب در ایستگاه‌ های همدان و ایلام به میزان 89 و 05/34- درصد به ‌دست‌آمده است، که این امر به دلیل پایین بودن عملکرد محصولات تولیدی و تغییر ردپای آب تحت تأثیر نیاز آبیاری بر اساس تغییرات اقلیمی در دوره‌های آتی خواهد بود.

پیشنهاد پژوهش انجام شده ، این است که به ‌منظور حفظ منابع آبی سطحی و زیرزمینی در دسترس و استفاده بهینه از منابع آب ناشی از نزولات جوی، الگوی کشت بهینه بر اساس عملکرد محصول به ازای آب مصرفی با در نظر گرفتن نوع آب مصرفی، آب آبی و آب سبز، در هر منطقه متناسب با اقلیم آن منطقه انجام شود. چراکه، بهره‌ وری آب محصولات کشاورزی متفاوت بوده و مبادله محصولات موجب صرفه ‌جویی در مصرف آب می‌شود.

بر اساس این گزارش، مقاله ای تحت عنوان «شناسایی و ارزیابی شاخص ردپای آب به تفکیک آب آبی، آب سبز و آب خاکستری با اعمال تغییر اقلیم» توسط نگار رسولی مجد از دانشکده کشاورزی، دانشگاه ارومیه تالیف شده است.

No tags for this post.