اهدای تخمک و جنین راهی قانونی است
یکی از مراکزی که نقش مهمی در انتقال این فناوری به کشور و آموزش آن به متخصصان داشته و در زمینۀ انجام پژوهش و برگزاری سمینارهای علمی، اخلاقی، حقوقی و فقهی پیرامون اهدای جنین می کند ،مرکز فوقتخصصی درمان ناباروری و سقط مکرر ابنسینا است که توانسته با تأسیس نخستین بانک جنین اهدایی در کشور و دستیابی به آمار بالای موفقیت درمان، مرکز درمان ناباروری ابنسینا را بهعنوان یک مرکز ممتاز و مرجع در این زمینه در کشور و منطقه مطرح کند.
دکتر فرهاد یغمایی، متخصص بیماریهای عفونی و گرمسیری و مدیر کلینیک درمانهای جایگزین مرکز ابنسینای جهاددانشگاهی درخصوص موضوع اهدای جنین گفت: یکی از علل مهم ناباروری نبود تخمک یا اسپرم مناسب یا هر دو برای باروری است. یعنی پس از بررسیهای مختلف مشخص میشود خانم به دلایل مختلف، مثلاً یائسگی زودرس یا اختلالات کروموزومی، تخمک مناسب برای تشکیل جنین ندارد و درمانهای دیگر برایش بینتیجه است. در این موارد ما میتوانیم از تخمک خانم دیگری برای تشکیل جنین استفاده کنیم.
یا آقا دچار اختلالات اسپرم است، یعنی به دلایلی مثل واریکوسل شدید یا آسیب به بیضه اسپرم مناسب برای بارور کردن تخمک ندارد، در این موارد هم به دلیل ممنوعیت شرعی اهدای اسپرم، از جنین اهدایی استفاده میکنیم. همچنین، مواردی هست که زوجین مشکل ناباروری ندارند، یعنی ممکن است به صورت طبیعی هم بتوانند بچهدار شوند، اما خطر انتقال بیماریهای ژنتیکی به جنین وجود دارد. در این موارد هم استفاده از جنین اهدایی روشی است که با استفاده از آن میتوان از تولد یک نوزاد مبتلا به بیماری یا ناهنجاری شدید ژنتیکی جلوگیری کرد.
وی در پاسخ به اینکه تخمک اهدایی چگونه تامین می شود ،گفت: خانمها با یک ذخیره تخمدانی مشخص به دنیا میآیند و پس از بلوغ تقریباً هر ماه یک تخمک آزاد میکنند و تعداد زیادی تخمک از دست میدهند. اما اگر از داروهای تحریک تخمکگذاری استفاده کنیم که باعث افزایش فعالیت تخمدانها میشود، خانم در یک سیکل چند تخمک آزاد میکند.
خانمهایی که برای درمان ناباروری مراجعه میکنند و برایشان از داروهای تحریک تخمگ تخمکگذاری استفاده میشود، ممکن است تخمک مازاد داشته باشند که ما در صورت رضایت فرد، آنها را فریز میکنیم و به خانم دیگری اهدا میکنیم. البته، در مواردی هم خانمها بهصورت داوطلبانه و نوعدوستانه اقدام به اهدای تخمک میکنند.
وی در ادامه افزود: در مورد جنین هم همینطور است. زوجین برای آی وی اف مراجعه میکنند و چند جنین از تخمک و اسپرمشان تشکیل میشود و حداکثر سه جنین منتقل و بقیه فریز میشوند. اگر در همان سیکل یا سیکلهای بعد باردار شوند، میتوانند با امضای رضایتنامه، جنینهای مازاد خود را اهدا کنند. در واقع با توجه به پیچیدگیهای این روش درمانی، میتوان گفت که اهدای جنین آخرین ایستگاه در مسیر پایان ناباروری است.
حدود بیست درصد از زوجهای کشورمان نابارورند و حمایت از آنها، از طریق اقداماتی مثل ملزم کردن بیمهها به پوشش دادن خدمات درمان ناباروری، فراهم کردن تسهیلات بانکی برای هزینههای درمان و کمک به مراکز درمان ناباروری کشور، میتواند یکی از محورهای اصلی سیاستهای جمعیتی باشد.
متخصص بیماریهای عفونی و گرمسیری و مدیر کلینیک درمانهای جایگزین مرکز ابنسینا درباره نظام حقوقی قانون و آییننامه اجرایی و چهارچوب این پژوهشگاه خاطرنشان کرد: قانون و آییننامه اجرایی آن اگرچه در پذیرش و ترویج این روش درمان در کشور مؤثر و راهگشا بوده و حتی میتوان گفت پیشروتر از بسیاری کشورهای پیشرفته جهان بوده است، اما به هر حال کلی است و حتی ابهاماتی دارد. بنابراین، ما در این زمینه دستورالعملهای خاصی داریم که با تأیید وزارت محترم بهداشت، طبق آنها عمل میکنیم. مهمترین رکن رویکرد مرکز ابنسینا به روش اهدای جنین، محرمانگی است. یعنی دو طرف اهداکننده و دریافتکننده نباید یکدیگر را بشناسند. نظریه محرمانگی در جهان طرفداران و مخالفانی دارد، اما در مجموع پس از بحث ها و پژوهشهای گسترده از منظر حقوقی، اجتماعی و روانی، سیاست مرکز درمان ابنسینا بر این قرار گرفت که محرمانگی بهطور کامل رعایت شود.
یغمایی با اشاره به اثرات مهم این قوانین افزود: مهمترین نکته آرامش و صلاح فرزند حاصل از این روش است. اگر زوج اهداکننده دریافتکنندگان را بشناسند، ممکن است به هر دلیلی بخواهند طفل را ببینند، از احوال او باخبر شوند و … این وضعیت امنیت روانی کودک را به خطر میاندازد و ممکن است او را در معرض آسیبهای اجتماعی، مثل برچسبزنی و تحقیر اطرافیان قرار دهد. از دیگر سو، اگر محرمانگی رعایت نشود، زوج دریافتکننده جنین اهدایی همواره باید بیم آن را داشته باشند که فرزندشان از آنها گرفته شود یا طفل دچار گسست عاطفی شود یا با فهمیدن نابهنگام واقعیت، آنها را ترک کند و مشکلاتی از این دست. در مجموع، از نظر ما برآیند منافع محرمانگی برای طرفین بیشتر است.
این متخصص بیماریهای عفونی و گرمسیری و مدیر کلینیک درمانهای جایگزین مرکز ابنسینا درباره نحوه چگونگی انتخاب جنین گفت:نکته بسیار مهمی که جزو اصول کار ماست و در واقع معیار ما در انتخاب جنین است ؛ تطابق حداکثری اهداکنندگان و دریافتکنندگان است. منظور از تطابق حداکثری این است که ما نهتنها دقت میکنیم که ویژگیهای ظاهری و فیزیولوژیک دو خانواده شبیه باشد، بلکه به تطابق شاخصهای دیگر، مثل سطح تحصیلات، طبقه اجتماعی و فرهنگی، باورهای مذهبی و … نیز اهمیت میدهیم.
در بسیاری از موارد فرزندان یک خانواده نه از نظر ظاهر نه از نظر ویژگیهای روانشناختی و شخصیتی شبیه به هم و شبیه والدین خود نیستند. بنابراین، حتی اگر زوجین دریافتکننده جنین، اهداکنندگان و فرزند آنها را هم ببینند، تضمینی وجود ندارد که فرزند حاصل از جنین اهدایی شبیه آنها باشد. بنابراین ما به نکات کلی دقت میکنیم، مثلاً اینکه جنین زوجی با پوست سبزه و موهای تیره را به زوجی که پوست و موی روشن دارند، ندهیم. فراموش نکنیم پدر و مادرها در بارداریهای طبیعی هم نمیتوانند جزئیات ظاهری فرزند خود را پیشبینی کنند.
یغمایی در خصوص هزینه های درمان ناباروری در ایران عنوان کرد: نمیتوان گفت خدمات درمان ناباروری و .. در کشور ما گران است. حتی هزینه درمان ناباروری در کشور ما، از مراکز مشابه منطقه و حتی جهان، ارزانتر است. به این دلیل است که پژوهشگاه ابن سینا مراجعان زیادی از کشورهای منطقه و کشورهای اروپایی دارد، چون آنها میتوانند در ایران خدماتی با کیفیت بالا و قیمت پایینتر دریافت کنند. اما شاید به دلیل
نبود پوشش بیمهای برای خدمات درمان ناباروری، همین هزینه هم برای بسیاری از افراد سنگین باشد. اما در پژوهشگاه ابن سینا این امکان را فراهم کردهایم که مراجعان کلینیک اهدا بتوانند هزینه را بهصورت اقساطی پرداخت کنند.
دکتر فرهاد یغمایی در پایان خاطرنشان کرد: بحران سالخوردگی جمعیت در دهههای آینده جامعه ما را تهدید میکند و به همین دلیل، هدف اصلی سیاستهای جمعیتی کشور ترویج فرزندآوری است. حدود بیست درصد از زوجهای کشورمان نابارورند و حمایت از آنها، از طریق اقداماتی مثل ملزم کردن بیمهها به پوشش دادن خدمات درمان ناباروری، فراهم کردن تسهیلات بانکی برای هزینههای درمان و کمک به مراکز درمان ناباروری کشور، میتواند یکی از محورهای اصلی سیاستهای جمعیتی باشد.