کاستی‌های حقوقی فرزندان حاصل از «اهدای جنین»
اهدای جنین در مواردی انجام می‌شود که یک زوج به دلیل مشکلاتی از قبیل نداشتن و یا معیوب بودن تخمک و اسپرم و عدم امکان باروری مطلوب، امکان مشارکت در تشکیل جنین بیولوژیک خود را نداشته باشند، لذا تنها راه‌حل درمان این افراد، استفاده از جنین زوجی دیگر است. در این اقدام درمانی، جنین حاصل از اسپرم و تخمک یک زوج قانونی، پس از لقاح و تقسیمات اولیه و حداکثر تا چهار روز از زمان لقاح به رحم زن متقاضی انتقال می‌یابد.
اما دراین‌بین، تفاوت اساسی که بین کودک حاصل از اهدای جنین با حاملگی طبیعی وجود دارد، برخی مباحث اخلاقی ازجمله شناخت نسب، هویت فرزندان، چگونگی انتخاب جنین، اصلاح نژاد، محرمانه ماندن یا نماندن موضوع اهدا، رفاه و سلامت جسمی و روحی کودک در آینده، روابط عاطفی و حقوقی بین فرزندان با والدین اصلی و فعلی و حق تصمیم‌گیری کودک در موضوع رازداری را مطرح می‌کند و سؤالات بسیاری را نیز در مورد آینده این کودکان به وجود می‌آورد.
اهدای جنین در مواردی انجام می‌شود که یک زوج به دلیل مشکلاتی از قبیل نداشتن و یا معیوب بودن تخمک و اسپرم و عدم امکان باروری مطلوب، امکان مشارکت در تشکیل جنین بیولوژیک خود را نداشته باشند، لذا تنها راه‌حل درمان این افراد، استفاده از جنین زوجی دیگر است.
لذا این موضوع، موردتوجه گروهی از پژوهشگران کشور قرار گرفته تا در خصوص آن به تحقیق و مطالعه بپردازند. تحقیقی که در آن، میزان رعایت حقوق افراد متولدشده از چنین روشی بر مبنای اصول اخلاقی بررسی شده است.
در این مطالعه توصیفی، پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، اطلاعات مورد نیاز خود را از طریق مصاحبه با 100 زوج متقاضی دریافت جنین اهدایی در واحد پزشکی قانونی منطقه مرکزی تهران، جمع‌آوری نموده‌اند. این مصاحبه‌ها پیرامون نحوه خدمات‌رسانی مراکز درمان ناباروری فعال در حوزه اهدای جنین انجام شده‌اند. ضمن اینکه، دستورالعمل این مراکز درمان ناباروری پیرامون نحوه اهدای جنین نیز بررسی شده است.
یافته‌های پژوهش فوق نشان می‌دهند، اکثریت مراکز درمان ناباروری مدعی هستند بنا بر قانون نحوه اهدای جنین، در صورت مراجعه افراد ذی‌صلاح به مراجع قضایی و دریافت حکمی مبنی بر لزوم افشای حقیقت، اطلاعات مورد نیاز در مورد اهداکننده در اختیار فرزندان حاصل قرار داده خواهد شد، اما این امر در صورتی مورد توجه خواهد بود که فرزندان حاصل به نحوی از حقیقت مطلع شوند تا برای دریافت اطلاعات بیشتر به مراکز درمانی ارائه‌دهنده خدمات مراجعه نمایند. به عبارت دیگر، در صورت عدم تمایل والدین به افشای حقیقت برای فرزند و عدم مطلع شدن فرد از موضوع به هر طریق، راهکار این مراکز در جهت احقاق حق این افراد بر شناخت هویت خویش کارآمد نخواهد بود.
مهرزاد کیانی، محقق دانشکده طب سنتی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و همکارانش در این خصوص می‌گویند: «پژوهش حاضر نشان داد اکثریت متقاضیان دریافت جنین اهدایی، قصد مطلع ساختن فرزند حاصل از نحوه تولدش را ندارند، حال‌آنکه شناخت هویت و اصالت خویش می‌تواند نقش اساسی در زندگی آینده این افراد داشته باشد. چنان‌که در مواردی، آگاهی از نسب زیست‌شناختی اهمیت حیاتی پیدا می‌کند. برای مثال، برخی از سرطان‌ها جنبه توارثی اثبات‌شده‌ای دارند و بستگان درجه اول مبتلایان به این سرطان‌ها باید تحت آزمون‌ها و مراقبت‌های ویژه قرار گیرند. حال‌آنکه محرمانه ماندن نسب زیست‌شناختی باعث محروم شدن ایشان از این مراقبت‌های حیاتی می‌شود. همچنین این افراد از بخش بزرگی از مزایای مشاوره ژنتیک در موارد مختلف ازجمله پیش از ازدواج محروم خواهند بود».
آن‌ها چنین ادامه می‌دهند: «موضوع دیگری که در بحث رعایت عدالت و احترام به استقلال فردی متولدین از روش اهدای جنین مطرح است، این است که به‌منظور حفظ کیفیت زندگی فرزندان حاصل از اهدای جنین، باید جنین به خانواده‌ای شبیه به خانواده حقیقی خود اهدا شود. بدین منظور، مراکز درمانی باید سلامت جنین اهدایی و شباهت حداکثری ویژگی‌های اهداکننده/گیرنده را در نظر داشته باشند. در این خصوص، پژوهش ما نشان داد به دلیل کمبود تعداد جنین اهدایی، در اغلب موارد تحقق این امر امکان‌پذیر نبوده و کاملاً امری اتفاقی است، اما نکته حائز اهمیت این است که برخی مراکز درمان ناباروری صراحتاً بر عدم ضرورت انطباق برخی خصوصیات طرفین اهدا ازجمله موضوع تطابق تابعیت اهداکننده و گیرنده اذعان دارند. این در حالی است که بحث تابعیت اطفال حاصل از اهدای جنین از موضوعاتی است که باید مورد توجه قرار گیرد».
نتایج پژوهش فوق همچنین نشان داد، تمامی مراکز درمان ناباروری، وضعیت سلامت جسمانی و روانی متقاضیان اهدای جنین (اهداکننده/گیرنده) را از طریق ارزیابی‌های کلینیکی و پاراکلینیکی مورد بررسی قرار نمی‌دهند و اغلب این مراکز، تأیید سلامت اهداکننده را جزء وظایف خود دانسته، امّا تأیید سلامت اهدا گیرنده را توسط پزشکی قانونی ملاک عمل خود می‌دانند و فرآیند مستقلی برای این موضوع ندارند.
به گفته کیانی و همکارانش: «پژوهش ما نشان داد برای متقاضیان دریافت جنین اهدایی، محدودیتی به لحاظ سن در نظر گرفته نشده است. به‌طوری‌که، شماری از متقاضیان دریافت جنین اهدایی را زنان یائسه و مردان با سنین بیشتر از 50 سال تشکیل می‌دهند و حتی پیرمردی 80 ساله جهت دریافت جنین اهدایی مجوز دریافت می‌نماید!»
علاوه بر این‌ها، بر اساس یافته‌های این پژوهش، سلامت جنین‌های اهدایی به لحاظ اختلالات ژنتیکی در هیچ‌یک از مراکز درمان ناباروری ارزیابی نمی‌شود. همچنین ذخیره‌سازی جنین اهدایی و ارزیابی مجدد اهداکننده، شش ماه پس از اهدا 
به‌منظور اطمینان از عدم آلودگی به HIV نیز در دستور کار تمامی مراکز درمان ناباروری قرار ندارد.
این موارد در کنار موارد متعدد دیگری که در این پژوهش به آن‌ها پرداخته شده است، نشان می‌دهند که در اغلب مراکز درمان ناباروری برای رعایت حقوق متولدین از روش اهدای جنین در خصوص مسائل مختلفی که در مورد آن‌ها بحث شد، تمهیدات مؤثری اندیشیده نشده است.
لذا طبق نظر محققان مجری این پژوهش نیاز زیادی به اجرای آموزش عمومی و بحث‌های لازم برای حساس نمودن عموم مردم و برانگیختن نظرات نسبت به جوانب اخلاقی امر اهدای جنین و تحقق حقوق متولدین از روش اهدای جنین بر مبنای اصول اخلاقی حس می‌شود.
قابل ذکر است نتایج علمی و فنی این تحقیق جالب، به‌صورت مقاله‌ای علمی پژوهشی در نشریه «پایش» متعلق به پژوهشکده علوم بهداشتی جهاد دانشگاهی به چاپ رسیده است.
گزارش: دکتر محمدرضا دلفیه
منبع: یحیایی، آ. و همکاران. 1397. میزان رعایت حقوق متولدین از روش اهدای جنین بر مبنای اصول اخلاقی. پایش، 17(4): 381 – 398.
No tags for this post.
