تراژدی تلخ در انتظار گونه‌های جانوری و گیاهی
تنوع زیستی شامل گونه های گیاهی، جانوری و میکروارگانیسم ها است که تاکنون حدود 75/1 میلیون گونه شناسایی شده که بیشترین آن به حشرات تعلق دارد. دانشمندان تخمین زده‌اند که حدود 13 میلیون گونه وجود دارد اما طیف تخمین‌ها از 3 میلیون تا 100 میلیون برآورد می‌شود.
تنوع زیستی همچنین شامل تفاوت‌های ژنتیکی در هرگونه می‌شود چون کروموزوم‌ها، ژن‌ها و DNA های مشخصه منحصر به فرد هرگونه و هر فرد هستند. به‌عنوان مثال، گونه‌های مختلف محصولات و نژاد دام‌ها مصداق تنوع زیستی هستند.
سطح دیگری از تنوع زیستی، تنوع در بوم‌سازگان‌هاست که در بیابان‌ها، جنگل‌ها، تالاب‌ها، کوه‌ها، دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و چشم اندازهای کشاورزی مشاهده می‌کنیم. در هر بوم سازگان، موجودات زنده از جمله انسان، یک جامعه را تشکیل می‌دهند که در حال تعامل با یکدیگر و با هوا، آب و خاکِ اطراف خود هستند.
تنوع زیستی ترکیبی از اشکال مختلف زندگی و تعاملات آنها با یکدیگر و محیطشان است که زمین را به مکان منحصر به‌فرد برای انسان تبدیل کرده است و زندگی بشر را حفظ می‌کند.
کشور ایران به دلیل تضاد های گسترده اقلیمی، پیشینه تاریخی زیستی و توان بالای گونه زایی، زیستگاه های مساعدی را جهت استقرار گونه های متنوع گیاهی و جانوری پدید آورده است. همچنین وجود مناطقی مانند مناطق خزری، کویری، کوهستانی و گرمسیری حاشیه خلیج فارس زیستگاه های متنوعی را فراهم آورده است که به نوبه خود بر تنوع زیستی ایران افزوده است. این تنوع موجب گشته تا غنای گیاهان ایران قابل توجه باشد، به طوری که در کشور ایران حدود ۸۰۰۰ گونه گیاهی ( فقط گیاه عالی) تشخیص داده شده است که از این نظر تعداد گونه های گیاهی ایران ۸۰ درصد تعداد گونه های گیاهی تمامی قاره اروپا است. از طرف دیگر تنوع پستانداران وحشی ایران که شناسایی شده اند، بالغ بر ۱۹۴ گونه است که در نوع خود شگفت انگیز بوده و در بین آنها از حشرخور کوتوله ۲ گرمی تا نهنگ ۱۳۰ تنی مشاهده می شود. در این میان دوزیستان ایران با ۲۱ گونه، خزندگان با ۲۱۵ گونه، پرندگان با ۵۲۰ گونه و ماهیان با ۱۵۵ گونه قرار دارند.
در ایران به علت وجود شرایط مختلف طبیعی، زیستگاه های مختلفی برای شرایط زندگی گونه های مختلف پستانداران وجود دارد. با در نظر گرفتن مرز بندی انجام شده در مورد پوشش گیاهی، زیستگاه های مهم پستانداران ایران به هفت گروه شامل زیستگاه خزری، کوهستانی جنگل های بلوط زاگرس، بیشه زار ها و جنگل های گرمسیری خوزستان، بیابانی، استپی و بلوچی تقسیم شده اند.
تنوع زیستی ایران رو به افول
در عصری قدم گذاشته ایم که انقراض گونه های گیاهی و حیوانی با تاریخچه زمین ناهماهنگ شده و جهان در دستیابی به هدفش که همانا کاهش چشمگیر میزان تلف شدن تنوع زیستی است شکست خورده و بسیاری از گونه های جانوری و گیاهی به دست انسان به انقراض و نابودی سوق داده می شود. تنوع زیستی ایران نیز از این امر مستثنی نبوده است. اکنون وسعت جنگل های شمال روز به روز کمتر می شود و کم کم میزان تولید اکسیژن برای نفس کشیدن ما رو به اتمام است. تالاب ها و دریاچه‌ها نیز با تغییر اقلیم و گرمایش زمین محکوم به مرگ تدریجی شده اند. طوفان های گرد و خاک نفس مردم این مرز و بوم را به شمارش انداخته است.
راهکار اصلی آن چیست؟
اما راهکار اصلی برای زنده ماندن تنها حفظ حیات گونه های گیاهی و حیوانی است. عهدی که کشورهای جهان ۲۵ سال پیش آن را در غالب کنوانسیون تنوع‌زیستی لازم‌الاجرا کردند و ایران هم ۳ سال پس از آن یعنی سال ۱۳۷۵ عضو آن شد تا از گوناگونی حیات در ایران حفاظت کند و مرگ تنوع زیستی را به حداقل برساند.
متولی جلوگیری از این تخریب‌ها، سازمان محیط زیست است. سازمانی که قرار است تا تنوع زیستی را در کشور حفظ و به مفاد کنوانسیون تنوع زیستی عمل کند اما، پس از گذشت دو دهه از عضویت ایران در این کنوانسیون، دولت دوازدهم تصمیم گرفته تا وزارت کشاورزی را مجری این کنوانسیون در کشور کند.
چرا وزارت جهاد کشاورزی؟
توجیه دولت این است که چون نزدیک به ۸۵درصد عرصه‌های طبیعی و تقریبا ۱۰۰درصد بانک‌های ژن و ذخایر توارث ژنتیک در اختیار وزارت جهاد کشاورزی است، پس این وزارتخانه باید مرجع ملی این کنوانسیون شود.
اینکه چرا۸۵ درصد عرصه‌های طبیعی این کشور در دست وزارتخانه‌ای است که کارش توسعه کشاورزی است، به اندازه کافی در همه این سال‌ها مایه تعجب بوده و هست، اما اینکه چطور این وزارتخانه بهره‌بردار قرار است کار حفاظتی برای حیات انجام دهد، آن‌قدر عجیب است که در هیچ مخیله‌ای نمی‌گنجد. یعنی قرار است وزارت جهاد کشاورزی، گونه‌های جانوری و گیاهی ایران را حفظ کند؟ قرار است عرصه‌های طبیعی را دست نخورده و بکر نگه دارد؟ مطمئنا نه.
هدف اصلی وزارت کشاورزی، کمک به تولید کشاورزی در ایران است. در طول این سال‌ها حجم بالایی از پرونده‌های زمین‌خواری و آتش‌سوزی مراتع و جنگل‌ها، به‌خاطر گسترش زمین‌های کشاورزی بوده و بیشترین مصرف بی‌رویه آب ایران هم با این وزارتخانه مرتبط است. سازمانی که حجم از بین رفتن خاک و آب، ارتباط مستقیمی به عملکردش در دهه‌های گذشته داشته، حالا قرار است تنوع حیات را در ایران حفاظت کند؟
موضوع وقتی غم‌انگیزتر می‌شود که بدانیم سازمان محیط زیست که وظیفه اصلی‌اش حفاظت از حیات گیاهی و جانوری است، خود یکی از پیشنهاد دهنده‌های واگذاری مرجع ملی کنوانسیون تنوع زیستی به وزارت کشاورزی بوده، به وزارتخانه‌ای که بسیاری از گونه‌های جانوری و گیاهی را آفت و شایسته از بین بردن می‌داند.
اهداف اجرایی کنوانسیون تنوع زیستی مشخص است. اینکه کشورها علل از دست رفتن تنوع زیستی را بیابند و فشار مستقیم بر گوناگونی حیات را کاهش دهند تا بتوانند از بهره‌برداری صرف از منابع، به بهره‌برداری پایدار برسند. در کنار آن، وضعیت تنوع زیستی را از طریق حفاظت از اکوسیستم‌ها و گونه‌ها بهبود دهند.
به طور قطع متولی تمام این اهداف، سازمان محیط زیست است نه وزارت کشاورزی که قصد دارد با تولید و عرضه محصولات دستکاری شده ژنتیکی یا به بیان جدیدتر «تراریخته‌ها» در ایران، فقط بحران‌های مربوط به کشاورزی را حل کند و نگاهی حفاظتی به منابع طبیعی ندارد. اینکه چرا سازمان محیط زیست نمی‌خواهد مرجع این کنوانسیون حفاظتی باشد؟ چرا و به چه نیتی دولت مسئولیت حفاظت از تنوع زیستی در خطر کشور را به وزارت کشاورزی هبه کرده، سوال‌هایی است که باید به زودی به آنها پاسخ داد و گرنه گذشت زمان پاسخ بی‌رحمانه و قاطعی به همه ما می‌دهد.
No tags for this post.
