موفقیت در اشاعه علم در مناطق محروم، نیازمند فرهنگسازی
جایزه بهمن بیگی، یکی از جوایز ترویج علم است که به معلمان مروج علم در مناطق محروم اهدا می شود. این جایزه تا قبل از سال 1391 با عنوان جایزه معلمان مروج در مناطق محروم شناخته می شد، اما از این تاریخ و به منظور گرامیداشت یاد "محمد بهمن بیگی"، به جایزه بهمن بیگی تغییر نام پیدا کرد.
از محمد بهمن بیگی (1299-1389) به عنوان پدر آموزش عشایر ایران یاد می شود. بهمن بیگی نخستین دانشسرای تربیت معلم عشایری را در سال 1336 بنیان گذاری کرد و طی 26 سال، سرپرستی آموزش عشایر را برعهده گرفت. وی برای ترغیب دختران و خانوادهها، دختر خود را نیز تشویق میکند که به دانشسرا برود و شغل معلمی را بپذیرد؛ در سال 1343 برای اولین بار ۶ دختر عشایر وارد دانشسرا می شوند. *
علی مرادی برنده جایزه بهمن بیگی در نوزدهمین دوره جایزه ترویج علم سال 1397 در گفتگو با خبرنگار سیناپرس گفت: این جایزه که میخواهند به من بدهند جایزه بهمن بیگی است. محمد بهمن بیگی یکی از مؤسسان آموزشوپرورش عشایر است. من ۷ سال در آموزشوپرورش عشایر سابقه کار دارم که بیشتر آن در آموزشوپرورش عشایر مناطق محروم بوده است. تدریس در مدارس عشایری کاری بسیار دشوار است و من در این مدت از خانواده خود دور بودم. خانواده من در خراسان جنوبی زندگی میکنند و من خودم اهل شهرستان فردوس هستم و محل خدمتم شهرستان سربیشه است که درواقع ۴۰۰ کیلومتر با زادگاهم فاصله دارد. سربیشه یک شهرستان کوچکی در خراسان جنوبی است که در مرز با کشور افغانستان قرار دارد.
وی افزود: در این مدتی که من معلم بودم بیشتر در مناطق عشایری و محروم کارکردم. سالهای اول که من به آنجا رفتم؛ با دیدن منطقه شوکه شدم. متأسفانه شاهد این حقیقت بودم که باوجود هم استانی بودن فردوس و سربیشه، اختلاف بین این دو منطقه بسیار زیاد است. استان خراسان جنوبی یک استان تازه تأسیس، محروم و مرزی محسوب میشود.
مرادی در رابطه با تجربیات خود در آموزش کودکان مناطق محروم گفت: من از سال ۹۱ که استخدامشدهام، اول به روستای محروم همتآباد رفتم. روستای همتآباد تقریباً به سربیشه نزدیک بوده و ۱۷ کیلومتر تا شهرستان سربیشه فاصله دارد. این منطقه از مناطق عشایر محروم بوده و خشکسالی در آن بسیار زیاد است؛ یعنی این روستا حتی از داشتن درخت نیز محروم است و من کارهای زیادی در اینجا انجام دادم. یکی از مهمترین این کارها، آموزش خانوادههای روستایی بود، بنده برای افزایش آگاهی عمومی در منطقه، ردههایی برای خانواده دانشآموزان برگزار کردم. مهمترین موضوعات مطرحشده در این کلاسها، آموزش مسائل ایمنی و بهداشتی بود. ازجمله دیگر فعالیتهایی که طی این مدت صورت گرفت نیز آموزش روشهای زندگی با ارائه چند کارگاه آموزشی بود.
وی تأکید کرد: طی سالهای فعالیتم در مناطق محروم، یک سال نیز در منطقه ماخونیک بودم. ساکنین این منطقه ازلحاظ مهارتهای زندگی و اعتمادبهنفس، خیلی ضعیف بودند. به همین دلیل تصمیم گرفتیم ردههایی برایشان ارائه کنیم. یکی از کارهای دیگری که انجام دادیم افتتاح کتابخانه در این منطقه بود. در مدرسه عشایری ماخونیک، حدود ۱۲۰ دانشآموز تحصیل میکرد که ما با همکاری کانون توسعه فرهنگی کودکان یک کتابخانه در آنجا راهاندازی کردیم. این کتابخانه در افزایش سطح فرهنگی دانشآموزان و خانواده آنها خیلی تأثیرگذار بود. در ابتدا ما خودمان باور نمیکردیم که یک کتابخانه بتواند چنین تأثیری بگذارد. ما همه مراسمهایمان را به کتابخانه ربط دادیم بهطوریکه بچهها به کتاب علاقهمند شدند و هر مراسم یا جشنی داشتیم به داخل کتابخانه میرفتیم.
این معلم باتجربه مناطق عشایری و محروم افزود: بچههای مدرسه عشایر از لحاظ اقتصادی خیلی ضعیف بودند. بیشتر آنها یا همراه خود خوراکی نمیآوردند یا اگر چیزی همراهشان بود یکتکه نان خشک بود که آن را زنگ تفریح میخوردند. یکی دیگر از برنامههایی که در این منطقه اجرا کردیم، ارائه تغذیه و صبحانه در مدرسه بود. در حقیقت ما پخش خوراکی و غذا را در مدرسه راهاندازی کردیم. ما هرروز به ۱۲۰ دانشآموز صبحانه میدادیم؛ که هزینه این برنامه با همکاری کانون توسعه فرهنگی کودکان تأمین میشد. علاوه بر طرح صبحانهای که در میان بچهها میشد، میوه هم ارائه میشد. غذاهایی که به بچهها داده میشد، غذاهای گرم بودند و پخت آن غذاها بر عهده خودم بود چونکه مدرسه مستخدم نداشت برای همین خودم همه کارها را خودم انجام میدادم.
برنده جایزه بهمن بیگی سال 1397 افزود: در منطقه ماخونیک بچهها از اعتمادبهنفس خیلی پایینی برخوردار بودند و فکر نمیکردند روزی بتوانند با بچههای سربیشه رقابت کنند و ما با راهاندازی کارگاههای مختلف مثل کارگاه مهارتهای زندگی سطح بچهها را بالا بردیم. همزمان با این فعالیتها، با همکاری معلمهای دیگر، در جشنوارههای مختلف شرکت کردیم. یکی از جشنوارههایی که در آن شرکت کردیم و حتی تا سطح شهرستان همرتبه آوردیم، جشنواره نوجوان خوارزمی بود. در آن جشنواره این بچهها گچی ساختند که ریز گرد نداشت و آن را بهعنوان گچ بدون ریز گرد معرفی کردند.
مرادی در رابطه با مهمترین چالشهای پیش رو در ترویج علم در مناطق محروم عنوان کرد: یکی از مشکلات این مناطق که در اثر خشکسالیهای اخیر ایجادشده، همان مشکل اقتصادی است. مردم این منطقه ازلحاظ اقتصادی خیلی ضعیف هستند. دانشآموزان تغذیه خوبی ندارند. درواقع تغذیه تأثیر به سزایی در یادگیری دارد و آنها از این نعمت محروم هستند و آنقدر استطاعت مالی ندارند که صبحانه مختصری بخورند و بعد به مدرسه بیایند. بعضی مسائل فرهنگی نیز به این مشکلات دامن میزند. برای نمونه برخی از مردم این مناطق به تحصیل فرزندانشان اهمیت نمیدهند و بچهها علاوه بر درس خواندن باید به پدرشان در کار کشاورزی و دامداری کمک کنند. ما باید بهنوعی تلاش کنیم که این مردم ارزش علم را دانسته و برای تحصیل ارزش قائل شوند. یکی از بهترین راههایی که میشود برای فرهنگسازی استفاده کرد این است که خودمان الگو باشیم. درواقع تماس مستقیم از طریق الگوسازی معلمین و مروجان دانش میتواند در این فرهنگسازی مؤثر باشد.
وی تأکید کرد: بر اساس تجربه دریافتهام که دانشآموزان مناطق محروم بیشترین تأثیرگذاری را از طریق معلمان به دست میآورند چراکه الگوی این دانشآموزان معلمان هستند. آنها بیشترین زمان را با معلمها میگذرانند. درواقع شما اگر معلمهای خوبی باشید آنها شمارا الگوی خودشان قرار میدهند و میتوانید در زندگی آنها مؤثر باشید و در موفقیتهای آنها نقش داشته باشید و مشکلی نخواهند داشت. ما میتوانیم برای ارتقای فرهنگ عمومی مردم این مناطق از متخصصین تعلیم و تربیت، متخصصین خانواده و مشاورین خانواده استفاده کنیم و کلاسهایی بهعنوان کلاسهای خانواده ارائه دهیم. استفاده از این متخصصین مطمئناً بیتأثیر نخواهد بود و باید در نظر داشت که کار فرهنگی کاری است که در یک روز یا دو روز نمیتوان آن را انجام داد و کاری درازمدت است. برای اینکه شرایط منطقه را بهتر درک کنید یک مثال میزنم؛ در مورد فرهنگ ماخونیک بگویم که چند سال پیش هم میخواستیم برای بهداشت منطقه یک راننده بگیریم. در این منطقه یک نفر دیپلمه نبود که بتوان او را بهعنوان راننده بهداشت منطقه استخدام کرد.
مرادی افزود: برای دستیابی به موفقیت در اشاعه علم در مناطق محروم، باید فرهنگسازی در خانوادهها و به شکل پایهای در خانوادهها صورت بگیرد تا از طریق خانوادهها، بچهها نیز مورد فرهنگسازی قرار بگیرند و تأثیرگذاری آن در بچهها نیز دیده شود.
فعالیت در مناطق عشایری
- افتتاح کتابخانه: کتابخانه باب دانایی است. کارکردهای اصلی کتابخانه فراهم آوردن، سازماندهی و اشاعۀ دانش است، یکی از وظایف اصلی کتابخانه آگاهی رسانی عمومی و توزیع گسترده اطلاعات در میان مردم است و فعالیتهای مرتبط با ترویج علم نیز ِ هدف دیگری جز این ندارد و در تلاش است تا با توزیع گسترده و همه فهم یافته های علمی در میان مردم، زندگی بهتری را برای آنها فراهم کند
- آموزش خانواده: آموزش خانواده به منظور دادن اطلاعات و آگاهیهای لازم به هریک از اعضای خانواده در جهت داشتن یک خانواده موفق و پویا انجام گرفت.
- آموزش مهارت های زندگی: هدف، افزایش تواناییهای روانی اجتماعی کودکان و نوجوانان به منظور مقابله با مشکلات و کشمکش های زندگی
- آموزش مسایل بهداشتی و ایمنی
- فعالیت های آزمایشگاهی
- فعالیت های تربیت بدنی
- تغذیه سالم: برای پیشگیری و رفع سوء تغذیه در کودکان عشایربا همکاری خیرین زنگ صبحانه در برنامه مدرسه اضافه شد و همه دانش آموزان دور می نشینند و با هم صبحانه مهربانی نوش جان می کنند.
فعالیت های پیشنهادی برای ترویج علم در مناطق محروم و عشایری
1- مشارکت مروجان علم در زندگی اجتماعی و شرکت در فعالیت های محلی برای درک بهتر نیازهای اجتماعی و سپس تامین اطلاعات علمی متناسب با نیازهای عموم مردم
2-ایجاد خدمات سیار توزیع اطلاعات :اطلاعات و منابع اطلاعاتی را براساس نیازهای فرهنگی،اقتصادی و اجتماعی مردم به صورت گسترده بین مردم توزیع شود.
3-تشکیل کاروان های سواد اطلاعاتی در میان جامعه
4-دعوت از نویسندگان و صاحب نظران و ارائه اطلاعات به مردم
5-برگزاری کارگاه های آموزشی، عمومی و تخصصی برای عموم مردم و ارائه اطلاعات علمی و فنی روز
6-برگزاری نمایشگاه هایی از دستاوردهای علمی
7-قصه گویی و کتاب خوانی و ایجاد تفکر خلاق از دوران کودکی در میان خردسالان
8-فعالیت هایی برای آموزش کم سوادان و بی سوادان و ارایه اطلاعات مناسب به زبان بسیار ساده برای آن ها
9-استفاده از فناوری های نوین در این مناطق
گفتگو: احسان محمدحسینی
