احیای دریاچه ارومیه چند سال زمان می برد؟

روند سریع تحلیل رفتن دریاچه ارومیه که یکی از بزرگ‌ترین دریاچه‌های نمکی دنیا است، یک هشدار تراژیک در حوزه بازنگری اصول مدیریت منابع آب بر اساس ابعاد اجتماعی-اقتصادی و زیست‌محیطی توسعه پایدار محسوب می‌شود. به همین دلیل تیمی از پژوهشگران ایرانی در دانشگاه‌های مختلف ایالات‌متحده آمریکا به بررسی این موضوع پرداخته و طی مقاله‌ای که در ژورنال environmental research letters منتشر شد، راهکاری برای نجات دریاچه ارائه کردند. هدف اصلی این مقاله تعیین چارچوبی برای برآورده شدن جریان‌های محیط‌زیست و روند خشک شدن دریاچه‌ها با توجه به شرایط هواشناسی، آب‌وهوایی و دخالت‌های انسانی و شرایط انسان شناسانه است.

فروپاشی دریاچه ارومیه ناشی از افت شدید ظرفیت منابع آبی حوضه آن به دلیل افزایش خشک‌سالی‌ها و برداشت آب توسط انسان‌ها در مواجهه با تنش‌های شدید آب‌وهوایی است. در این تحقیق، برنامه احیا دریاچه بر اساس سه موقعیت آب‌وهوایی مختلف یعنی آب‌وهوای خشک، مرطوب و آب‌وهوای طبیعی منطقه، ارائه‌شده است.

این تحقیق به بررسی اثرات ترکیبی هواشناسی خشک‌سالی و مدیریت نامناسب منابع آب که به فاجعه زیست‌محیطی معاصر دریاچه ارومیه منجر شده است، می‌پردازد. با استفاده از مجموعه‌های غنی از ویژگی‌های هیدرولوژیکی، نیازهای آب و برداشت و همچنین زیرساخت‌های مدیریت آب (به‌عنوان‌مثال ظرفیت مخزن‌ها و سیاست‌های عملیاتی) یک ارزیابی کمی از منابع آب حوضه دریاچه ارومیه ارائه‌شده که نشان می‌دهد نقطه اوج این بحران در دهه نخست قرن بیست و یکم رخ‌داده است. سطح دریاچه طی دوره نسبتاً طبیعی آبی که بلافاصله پس از رکورد خشک‌سالی در فاصله سال‌های ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۲ به سطح آستانه تعیین‌شده خود (۱۲۷۴ متر بالاتر از سطح دریا) بازمی‌گردد.

این فروپاشی ناشی از افت شدید ظرفیت منابع آبی حوضه دریاچه به دلیل افزایش خشک‌سالی‌ها و برداشت آب توسط انسان‌ها در مواجهه با تنش‌های شدید آب‌وهوایی است. در این تحقیق، برنامه احیا دریاچه بر اساس سه موقعیت آب‌وهوایی مختلف یعنی آب‌وهوای خشک، مرطوب و آب‌وهوای طبیعی منطقه، ارائه‌شده است.

در این طرح با در نظر گرفتن اجرای مؤثر کاهش ۴۰ درصدی برداشت فعلی آب، جریان ورودی موردنیاز از ۲۹۰۰  میلیون مترمکعب در سال در شرایط خشک‌سالی تا ۵۴۰۰ مترمکعب در دوره‌های مرطوب و ۴۱۰۰ مترمکعب در حالت عادی برآورد شده است. سرانجام، برای سناریوهای مختلف ورودی محیطی، زمان بازیابی احتمالی برای بازسازی سطح اکولوژیکی دریاچه ارومیه محاسبه می‌شود.

به باور این کارشناسان، دریاچه ارومیه در شمال غرب ایران نمونه‌ای از نحوه مدیریت ناکارآمد آب برای پاسخگویی به تقاضای رو به رشد این مایع حیاتی محسوب می‌شود. شرایط فعلی دریاچه ارومیه می‌تواند چالش‌های گسترده اجتماعی و اقتصادی را در منطقه ایجاد کند. در این مطالعات، پژوهشگران یک مدل دقیق سیستم‌های منابع آب از حوضه دریاچه را برای بررسی علل انقباض دریاچه ارومیه بر اساس ارزیابی کمی از تعادل آب در دوره‌های مرطوب و خشک ارائه داده‌اند.

 علاوه بر این، اثربخشی بالقوه اقدامات بازسازی برنامه‌ریزی‌شده در احیای دریاچه، طی این مطالعات ارزیابی‌شده و شبیه‌سازی‌های ارائه‌شده نیز شامل مجموعه‌ای جامع از زیرساخت‌های مدیریت منابع آب شامل تمامی موارد ازجمله تقاضای آب برای حوزه کشاورزی و شهری در ۱۱۷ زیر حوضه این منطقه است.

نتایج بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد که افزایش خشک‌سالی ناشی از دخالت‌های انسانی در مقایسه با عوامل طبیعی، دریاچه را به سمت وضعیتی بحرانی‌تر سوق داده و موجبات سقوط – فروپاشی آن را فراهم کرده است. سطح آب دریاچه به‌سرعت پس از خشک‌سالی سال‌های ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۲ کاهش‌یافته و میزان آب‌های ورودی به دریاچه ۴۸٪ کاهش پیداکرده و به‌طور هم‌زمان در این بازه زمانی نیز دریاچه با حدود ۲۵٪ کاهش مساحت روبه‌رو می‌شود. افزایش در برداشت آب‌های سطحی، به‌ویژه در بخش کشاورزی که به مدت طولانی پس از نشانه‌های مراحل ناپدید شدن دریاچه ادامه یافت، از دیگر دلایل خشک شدن دریاچه ارومیه محسوب می‌شود.

متأسفانه بر اساس شرایط فوق، سطح دریاچه به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای پایین‌تر از آستانه زیست‌محیطی تعیین‌شده برای آن قرارگرفته و هم‌زمان با فقدان توسعه منابع آب و رشد تنش آبی انسان‌ها، دریاچه ارومیه تا امروز در برابر فروپاشی اقلیمی مقاومت کرده است.

به باور این پژوهشگران، احیای دوباره محیط‌زیست دریاچه ارومیه نیازمند سیاست‌های مناسب و قاطعانه و برنامه‌های عملیاتی است که باهدف حفظ جریان‌های محیط‌زیست در مواجهه با افزایش تلفات آب‌وهوا و خروج آب از حوزه تأمین‌کننده آب دریاچه است.

بر این اساس، به کار بستن یک برنامه زیست‌محیطی پویا و مبتنی بر شرایط اقلیمی و آب‌وهوای منطقه، برای احیای دریاچه ارومیه حیاتی است. در حال حاضر با در نظر گرفتن شرایط آب‌وهوایی و پیش‌بینی کاهش ۴۰ درصدی پیشنهادشده در مصرف آب، تخمین زده می‌شود که نیازهای محیط‌زیست دریاچه از ۲۹۰۰ مترمکعب در سال (در شرایط خشک) تا ۵۴۰۰ مترمکعب در سال (در شرایط مرطوب) با میانگین داشتن ۴۱۰۰ مترمکعب در سال باشد که بر این اساس و با توجه به شرایط آب‌وهوایی روند احیای دریاچه ارومیه می‌تواند بین ۳ تا ۱۶ سال به طول انجامد. البته این موضوع به شرطی رخ خواهد داد که مدیریت منابع آبی در حوزه آبریز دریاچه ارومیه به‌خوبی رعایت شده و حقابه این دریاچه بر اساس شرایط آب‌وهوایی داده شود.

ترجمه و تلخیص: احسان محمدحسینی

منبع: environmental research letters

Climate-informed environmental inflows to revive a drying lake facing meteorological and anthropogenic droughts – Aneseh Alborzi, AliMirchi,, HamedMoftakhari, ImanMallakpour, SaraAlian, AliNazemi,Elmira Hassanzadeh, OmidMazdiyasni, Samaneh Ashraf, KavehMadani, HamidNorouzi, Marzi Azarderakhsh, AliMehran,Mojtaba Sadegh, AndreaCastelletti and Amir AghaKouchak

No tags for this post.