تکرار سناریوی تلخ احیای گونههای جانوری
به گفته، مجید خرازیان مقدم، مدیر کل دفتر حیات وحش و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست، به طور کلی در جهان بالغ بر ۶۱ هزار گونه مهرهدار داریم که از این تعداد ۹.۷ درصد یعنی حدود ۶۰۰۰ گونه در معرض خطر و تهدید انقراض نسل هستند. در ایران نیز حدود ۱۱۷۰ گونه جانوری مهرهدار هستند که ۷.۴ درصد از این گونهها یعنی حدود ۸۷ گونه در فهرست سرخ IUCN در سال ۲۰۱۷ قرار گرفتهاند.
وی با اشاره به چالشهای پیش رو در حیات وحش کشور عنوان کرد: بزرگترین چالشهای ما در حیات وحش کشور شامل تخریب زیستگاه، شکار غیرقانونی، سلاحهای غیرمجاز، زندهگیری و تجارت غیرقانونی گونههای جانوری و اجزای بدن آنها و حضور دام بیش از ظرفیت در ایستگاههای حیات وحش است.
وی با بیان اینکه مراکز تکثیر و نگهداری از گونههای جانوری در معرض تهدید برای حیواناتی از جمله مرال، گورخر و گوزن زرد ایجاد شده است، گفت: همچنین خشکسالیهای متوالی و تنش آبی ایجاد شده در کشور، ورود و معرفی غیراصولی مهارنشده گونههای غیربومی به کشور، بهرهبرداری بیرویه از منابع آبی و تهدید تالابها، عدم رعایت حقابه ضروری برای حفظ تعادل محیط زیست در رودخانههای کشور، ورود فاضلابهای شهری و صنعتی به اکوسیستمهای آبی و خشکی از جمله چالشهایی است که در حیات وحش با آن روبرو هستیم.
حال گونههای جانوری ایران خوش نیست
سعید سلیمانی، یک فعال محیط زیست به وضعیت برخی گونههای جانوری در معرض خطر در کشور اشاره کرد و گفت: یوزآسیایی از جمله این گونهها است که فقط لکههای کوچکی از زیستگاه آن در ایران باقی مانده و در حال انقراض است.
سلیمانی افزود: گونه دیگر مهم ایران "زاغ بور" است که برخی از کشورهای دنیا آن را نماد ایران میدانند و لکههای کوچکی از زیستگاه این گونه در ایران باقی مانده که اطلاع چندانی از وضعیت آن در دست نداریم.
این فعال محیط زیست درباره "خرس سیاه بلوچی" گفت: زیستگاههای این خرس در این مناطق در حال انهدام است.در مناطق مرکزی ایران نیز "گور ایرانی" وضعیت مناسبی ندارد و این گونه تک سم جزو لیست قرمز IUCN قرار دارد.
وی درباره سمند امپراطور نیز اظهار داشت: این گونهها نیز به دلیل زندهگیری بیش از حد و اینکه سر سفرههای نوروز ما مردم میآیند در حال انقراض است و تعداد کمی از گونههای باقی مانده سمندر در حال دست و پنجه نرم کردن با انقراض هستند.
وی خاطرنشان کرد: "سیاه خروس" در منطقه ارسباران نیز وضعیت خوبی ندارد و حتی تا کنون یک عکس جدی هم از این گونه ثبت نشده و متاسفانه تنها زیستگاه این گونه خروس لکه کوچکی در منطقه ارسباران است.
11گونه حیات وحش یزد درمعرض خطر انقراض
حسن اکبری، معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست یزد گفت: از مجموع گونههای جانوری در معرض انقراض کشور، 11 گونه آن مربوط به این استان است که این گونهها از جمله یوزپلنگ به دلیل بومی بودن آنها از اهمیت بالایی برخوردارند. این گونهها را گورخر ایرانی ، گربه شنی، گربه پالاس، شاه روباه، عقاب طلایی، عقاب شاهی، شاهین، بحری، بالابان و هوبره ذکر کرد.
وی افزود کرد: سازمان حفاظت محیط زیست تاکنون برای مراقبت و حفاظت از این گونهها اقدامات قابل توجهی انجام داده است اما باید این گونهها بیش از این مورد توجه قرار گیرند.
چهار گونه حیوانی توران در خطر انقراض
عباسعلی دامنگیر، مدیرکل محیط زیست استان سمنان گفت: از بین 41 گونه پستاندار شناختهشده در ذخیرهگاه توران تعداد 6 گونه حمایت و حفاظتشده و تعداد چهار گونه(گورخر ایرانی، یوزپلنگ آسیایی، شاه روباه، گربه شنی)، در معرض خطر انقراض هستند.
وی افزود: بر اساس قوانین و مقررات ملی از نظر تعداد پرندگان تعداد 24 گونه حمایت و حفاظتشده و هفت گونه (دلیجه، عقاب خاکستری، عقاب طلایی، کیک، بالابان، بحری، شاهین، هوبره و زاغ بور) در معرض خطر انقراض است.
به گفته وی، از رده دوزیستان و خزندگان و ماهیان نیز گونه در معرض خطر انقراض در این ذخیرهگاه موجود نیست.
کبک نگین زاگرس درحال انقراض
شهرستان سپیدان با توجه به شرایط محیطی، کوهستانی و اقلیمی، یکی از زیستگاههای کبک به شمار می رود. در سالهای پیشین کبک در نگین زاگرس بیشتر از زمان حال وجود داشت و بیشتر مشاهده میشد؛ ولی امروزه با شکار بیرویه شکارچیان نسل این پرنده زیبا در این منطقه رو به انقراض گذاشته است و هرچه قدر ماموران محیط زیست در حفظ و نگهداری محیطی زیبا همراه با پرندگانی همچون کبک تلاش میکند، متاسفانه اشخاصی در تخریب محیط زیست دخیل هستند و تلاش میکنند محیط زیست این منطقه را از بین ببرند. شکاربی رویه کبکهای کوهی در شهرستان سپیدان، زنگ خطر نابودی نسل این گونه جانوری را در این منطقه به صدا درآورده است.
سیاه گوش زنجان در خطر انقراض
علی قرهچهلو، رییس اداره نظارت بر امور حیات وحش حفاظت محیط زیست استان زنجان، گفت: خطر انقراض 'سیاه گوش' از گونههای جانوری نادر این استان را تهدید میکند. این گونه جانوری نادر، در اکثر ارتفاعات استان ازجمله مناطق حفاظت شده سرخ آباد و انگوران، شکار ممنوع فیله خاصه، خرمنه سر و خراسانلو، زیست میکند اما کمتر به چشم میآیند.
وی با بیان اینکه سیاه گوش زنجان از نوع اورآسیایی است که در اصطلاح عامیانه 'ورشاخ' گفته میشود، گفت: حدود 6سال قبل، یک قلاده سیاه گوش در منطقه پناهگاه حیات وحش انگوران از سوی محیط بانان مشاهده و مستندسازی شد. به دلیل تخریب زیستگاهها و کم شدن طعمه غذایی، جمعیت سیاه گوش این استان نیز همانند تعداد پلنگهای موجود در طبیعت زنجان، کم است و نیاز به حمایت جدیتری دارند تا نسل آنها منقرض نشود.
خطر انقراض میش مرغ در بوکان
رحیم عبدالکریمی، کارشناس اداره حفاظت محیط زیست گفت: به علت از بین رفتن زیستگاه طبیعی یا کشتزارها و تبدیل آن به زمینهای کشاورزی و تعارض آن، آمار میش مرغ در چند دهه اخیر کاهش پیدا کرده است.
وی افزود: میش مرغ به علت بسته بودن گله جمعیت در زیستگاههای بوکان دچار نوعی مشکل ژنتیکی یا هم خونی شده است. چالش ژنتیکی موجب به وجود آمدن کاهش مقاومت طبیعی پرندگان و در نتیجه تلفات به شیوههای متفاوت میشود. شکار و تعرض به زیستگاه میش مرغ دور از چشم محیط بانان میتواند از دیگر عامل کاهش جمعیت میش مرغ باشد.
وی اضافه کرد: برای حفظ این گونه جانوری و افزایش جمعیت میش مرغ باید کشاورزی در منطقه تعدیل و در زیستگاههای مطرح این گونه باید جلو مکانیزاسیون کشاورزی گرفته شود. برای افزایش جمعیت میش مرغ باید زیستگاه میش مرغ توسط اداره حفاظت محیط زیست تملک شود یا به صورت اجارهای در اختیار اداره محیط زیست قرار گیرد.
این کارشناس محیط زیست گفت: به علت تعارض ژنتیکی که در میان جمعیت میش مرغ این منطقه به وجود آمده، باید جمعیت آنها را از چالش ژنتیکی نجات دهیم این کار از طریق وارد کردن تعداد دیگر از این گونه پرنده به جمعیت گله میش مرغ امکان پذیر است.
احیای مرگبار گونههای در معرض خطر
در حالی که تاکنون هیچ موردی از تجربه احیای حیات وحش در کارنامه سازمان حفاظت محیط زیست به ثبت نرسیده، مدتی است که معاونت محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست اهمیت ویژهای برای مقوله تکثیر وحوش در اسارت قائل شده است به گونهای که طی دو ماه گذشته، برای تکثیر یوزپلنگ در یزد، گورخر در کویر مرکزی و گوزن زرد ایرانی در پارکهای ملی کرخه و دز برنامهریزی کرده است. اقداماتی که لازمه آن فنسکشی مساحتی برای نگهداری و تکثیر این جانوران و در صورت موفقیت، رهاسازیشان در طبیعت است.
پیش از این عیسی کلانتری، رییس سازمان حفاظت محیط زیست، با انتقاد از عملکرد ناموفق پروژه حفاظت از یوز و کاهش جمعیت یوزپلنگ در زیستگاههای کشور گفته بود:« شما نمیتوانید 30 میلیون هکتار (اشاره به زیستگاههای یوز در کشور) را به خاطر 40 تا یوز بگویید که هیچ کس نباید وارد شود. یوز را در حالت وحش تکثیر بکنید و یک منطقه 10 هزار هکتاری یا حتی 5 هزار هکتاری اختصاص بدهید یوزها تکثیر بشوند و بعد بازشان کنید در زیستگاه بروند».
کیانا گودرزی، کارشناس ارشد تنوع زیستی و زیستگاهها با انتقاد به بازگشت گورخر ایرانی به کویر مرکزی گفت: در حالی که نبود امنیت و شکار غیرقانونی از یک سو و کاهش منابع آبی و پوشش گیاهی سالها پیش به از بین رفتن جمعیت گورخر در کویر مرکزی انجامیده اکنون مسوولان بیآنکه تدبیری برای حل این دو معضل شاخص کویر مرکزی اندیشیده باشند برای اضافه کردن یک علفخوار دیگر به زیستگاههای این منطقه زمینهسازی میکنند اما آیا پوشش گیاهی خشکسالیدیده این زیستگاه ظرفیت میزبانی از گور را دارد؟
وی افزود: تجربههای عقیم در زمینه تکثیر و معرفی گونههایی چون گوزن زرد ایرانی، گورخر ایرانی و یوزپلنگ که در بهترین حالت به تکثیر این جانوران در اسارت انجامیده امید چندانی برای موفقیت سازمان حفاظت محیط زیست در معرفی مجدد گورخر ایرانی در کویر مرکزی باقی نمیگذارد.
گودرزی اظهار کرد: از آنجا که اجرای طرح معرفی مجدد گونهها به طبیعت مستلزم ایجاد محوطهای فنسکشی شده در زیستگاه جدید است تا حیوانات پیش از رهاسازی در زیستگاه جدید، مدتی را به منظور سازگاری با منطقه در آن سپری کنند اجرای طرح معرفی مجدد گورخر ایرانی به کویر مرکزی هم شامل یک مرحله نگهداری در اسارت خواهد شد یعنی گورهایی که به کویر مرکزی منتقل میشوند پیش از رهاسازی باید مدتی را در فضایی فنسکشیشده بگذرانند تا پیش از رهاسازی با منطقه سازگار شوند اما نگهداری از تعدادی گور در یک فضای محصور، بدون نظارت کارشناسانی مجرب، تا چه حد میتواند رهاسازی موفقیتآمیز گورها را در کویر مرکزی ایران تضمین کند؟
وی با اشاره به عدم موفقیت طرحهایی مشابه گفت: ای کاش مسوولان محیط زیست پیش از اجرای شتابزده این طرح، جوانب بیشتری را در نظر بگیرند تا این طرح هم پس از اختصاص هزینهای قابل توجه، مانند طرحهای تکثیر گوزن زرد، یوزپلنگ و گور( ذخیره گاه زیستکره توران) در حد نگهداری تعدادی گور در یک فضای فنسکشیشده باقی نماند، چرا که تکثیر جانوران در اسارت، بدون هزینه کردن برای فنسکشی و غیره از عهده باغهای وحش هم بر میآید.
سایت تکثیر و پرورش گوزن زرد ایرانی در پارک ملی کرخه، در سال 86 با 36 گوزن میهمان آغاز به کار کرد و تا سال 92 توانست جمعیت گوزنهای خود را به حدود 90 راس افزایش دهد اما سایه سیاه مگس میاز، که سازمان حفاظت محیط زیست از مهار آن ناتوان ماند تلفات گوزنهای این سایت را به جایی رساند که سایت تکثیر و پرورش گوزن زرد ایرانی در پارک ملی کرخه اکنون خالی است. در واقع کلیه گوزنهای میهمان و فرزندانشان، طی چهار سال گذشته بر اثر هجوم مگس میاز که یکی از اصلیترین آفتهای حیات وحش در منطقه به شمار میرود از بین رفتهاند.
گوزنهای سایت تکثیر در پارک ملی دز هم با اوضاعی مشابه، علاوه بر مگس میاز، قربانی سیلاب سال 95 شدند. سیلابی که علاوه برای سربهنیست کردن بخشی از جمعیت گوزنهای این سایت، آسیبهایی جدی به سایت وارد کرد.
از دیگر قربانیان پروژه برنامهریزینشده احیای گوزن زرد ایرانی در خوزستان، 5 گوزن زردی هستند که بنا بود سال 94 برای جبران تلفات سایت تکثیر گوزن در پارک ملی دز به خوزستان منتقل شوند اما متاسفانه بیتجربگی تیم اعزامی سازمان محیطزیست کشور در زندهگیری و انتقال این چارپایان سرنوشتی ناگوار را برایشان را رقم زد.
اکنون معاون سازمان حفاظت محیط زیست دوباره بنا دارد با اختصاص اعتباری جدید از محل اعتبارات ملی که در اختیار سازمان حفاظت محیط زیست و صندوق توسعه ملی برای احیای بیابانها و جلوگیری از تخریب زیستگاهها قرار گرفته و سپس انتقال گوزنهایی دیگر به این دو سایت، این دور باطل را از نو تکرار کند. آن هم در حالی که مگس میاز همچنان بر حیات وحش خوزستان سایه افکنده و خساراتی به بار میآورد اما سوال اینجاست که آیا مسوولان سازمان حفاظت محیط زیست حقیقتا متوجه خطایی که پیاپی به نام احیای جانوران مرتکب میشوند نبوده و این اشتباه را ناآگاهانه تکرار میکنند یا دلایلی برای اصرار بر ادامه این اشتباه آزموده دارند؟
گزارش: فرزانه صدقی
No tags for this post.