افزایش سازمان های مردم نهاد ،فرهنگ زیست محیطی را ارتقا بخشیده است

اگرچه در دولت یازدهم سمن ها جایگاه برجسته تری در تصمیم گیری به ویژه در عرصه های زیست محیطی، اجتماعی و فرهنگی یافتند اما هنوز ابعاد ظرفیتی چنین سازمان هایی در حل مسائلی زیست محیطی، اجتماعی و فرهنگی پنهان مانده است.
بنابراعلام دفتر آموزش و مشارکت های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست کشور، تعداد تشکل های زیست محیطی در کشور تا نیمه سال گذشته به 891 مورد رشد یافته است. همچنین، در حال حاضر 55 مدرسه طبیعت در کشور در حال فعالیت هستند. افزایش سمن ها زمانی به منزله گسترش نقش و اثربخشی آن ها در حل مشکلات زیست محیطی خواهد بود که ظرفیت و موانع پیش روی آنها شناخته و رفع شود.
تغییر نوع نگرش مردم به حوزه های گوناگون محیط زیست از رسالت های سمن ها است. تا چندی پیش بسیاری از مردم نسبت به مسائلی مانند کمبود آب، آلودگی هوا، خشکسالی، نابودی جنگل ها، خشک شدن تالاب ها یا ریزگردها بی اطلاع بودند یا اطلاعات کمی داشتند اما اکنون چالش های زیست محیطی یکی از اصلی ترین دغدغه های افکار عمومی است.
گسترش شبکه های اجتماعی و ایجاد کمپین های حمایتی در فضای مجازی به کمک سمن ها آمده و جمعیت بیشتری را در این مسیر همراه ساخته است. ظرفیت و توانمندی سمن ها در حوزه فرهنگ سازی ها چنان گسترده است که گاهی می توان حل مشکلات حاد زیست محیطی یا به عبارتی بحران را به آن ها سپرد. نقش سمن ها در احیای دریاچه ارومیه و آگاه سازی نسبت به تبعات خشک شدن این دریاچه، مثال خوبی در این زمینه است. به طور حتم دولت در این زمینه همه تلاش و نیروی خود را به کارگرفته است اما تا زمانی که مشارکت مردم در حفظ دریاچه ارومیه نباشد، اهداف به طور کامل تحقق نخواهند یافت.
جنس سازمان های مردم نهاد غیردولتی است و منابع مالی اصلی آن ها از طریق کمک های مالی خیران و علاقه مندان تامین می شود بنابراین ترغیب مردم به مشارکت در سمن ها و اعطای کمک های مالی نقش مهمی در ادامه حیات و افزایش آن ها خواهد داشت. چنین سازمان هایی محل مناسبی برای فعالیت های اجتماعی و فرهنگی افراد به شمار می رود. افراد با مشارکت در فعالیت های جمعی از انزواطلبی، فردگرایی و افسردگی دور شده و به حضور بیشتر میان مردم به انجام فعالیت های مثمرثمر و پرفایده خواهند پرداخت.
ایستادگی در برابر سیاست گذاری های منفی در عرصه های زیست محیطی و ممانعت از اجرای طرح های زیان آور برای محیط زیست از دیگر کارکردهای سمن ها است. سمن ها واسط مردم و دولت هستند. بنابراین می توانند هر دو سوی ماجرا را به نفع حفاظت محیط زیست هدایت کنند. در دعاوی زیست محیطی وارد شده و تنها به نفع نگه داری و حفظ آن رای داده و اقدام کنند. برخی از این سمن ها حتی مانع اجرای پروژه های غیرکارشناسی و آسیب زننده به محیط زیست مانند پروژه اتوبان شهید شوشتری از وسط پارک ملی سرخه حصار شده اند. در بسیاری از کشورهای پیشرفته، تصمیم سمن ها بر تصمیمات دولت ارجح و قابل اتکا است.
از دیگر ویژگی های سمن های زیست محیطی گردآوری جمعی از نخبگان، دانشگاهیان، هنرمندان و ورزشکاران در کنار مردم به بهانه یک موضوع زیست محیطی است. این ویژگی، افزایش تعاملات اجتماعی و تقویت روحیه کار جمعی در جامعه را در پی خواهد داشت.
تخصصی شدن سمن ها نیز انسجام بیشتری در فعالیت های آنان ایجاد خواهد کرد و دستیابی به اهداف را منسجم تر خواهد ساخت. محیط زیست طبیعی، محیط زیست انسانی، سدسازی، آمایش سرزمین، تبلیغات و آموزش های فرهنگی از کارگروه های تخصصی و فعال در این زمینه هستند. سمن ها براساس مطالعات و اطلاعات تخصصی خود می توانند اجرای یک طرح عمرانی را نظارت کرده و با سنجش همه جوانب زیست محیطی، طرح را بدون ذره ای آسیب به محیط زیست پیاده و اجرا کنند.
با وجود همه این ها، نحوه فعالیت سمن ها در ایران با استاندارهای بین المللی فاصله بسیاری دارد. نبود شفافیت های مالی در فعالیت برخی سمن ها یکی از موانع اصلی ارتقای آن ها است. سمن ها باید به سوی شفافیت مالی حرکت کنند. داشتن خروجی موثر از دیگر الزامات در این زمینه است.
در حال حاضر بسیاری از سمن ها ویژگی مردمی بودن خود را از دست داده اند و تنها هیاهو و تنش را دنبال می کنند. رفع قوانین دست و پا گیر برای فعالیت سمن‌ ها، تعیین تکلیف لایحه ساماندهی فعالیت آنها در دولت و اطلاق هویت صنفی از جمله راهکارهای بهبود این نهادهای مردم نهاد است .
در یک کلام سازمان های مردم نهاد زیست محیطی بر سر راه فعالیت های خود موانعی را پیش رو دارند که مانع بهره برداری کامل از ظرفیت های آن ها شده است. سمن ها قادرند حرکت های عظیم فرهنگی در حوزه محیط زیست ایجاد کنند. ایجاد بسترهای قانونی، سیاسی و فرهنگی لازم برای فعالیت سازمان های مردم نهاد از بار وظایف دولت و سازمان های مرتبط خواهد کاست و مردم را به عنوان اصلی ترین متولیان محیط زیست به میدان خواهد آورد.