فیتوشیمی گیاهان دارویی ثروت آفرین است
اجرای تعداد 27 طرح و پروژه ملی، نگارش تعداد 178 مقاله به زبان انگلیسی و 127 مقاله به زبان فارسی، راهنمایی و مشاوره بیش از 150 پایان‌نامه فوق‌لیسانس و دکتری و ارائه 154 مقاله در سمینارهای ملی و بینالمللی از شاخصترین فعالیتهای علمی وی در حوزه گیاهان دارویی بوده است.
عناوین کتاب‌های تألیفی وی عبارت است از: شیمی و تهیه صنعتی روغنهای اسانسی، تحقیقات گیاهان دارویی و معطر در دو جلد، تنوع زیستی و گیاهان دارویی، معرفی گیاهان دارویی ضد سرطان ایران، اسانسهای طبیعی، استخراج، شناسایی کمی و کیفی و کاربرد آن، شناسایی و پراکنش گیاهان دارویی و صنعتی استان چهار محال و بختیاری، پراکنش گیاهان دارویی استان خراسان رضوی، پراکنش گیاهان دارویی استان قم و شناسایی و پراکنش گیاهان دارویی استان مازندران.
ایشان همچنین اختراعات و ابتکاراتی داشته که شامل شناسایی مواد مؤثره 14 گونه مرزه برای استفاده در فرآوردههای دارویی، غذایی و آرایشی- بهداشتی (1386)، تهیه کانکریت و ابسولوت (عصاره مطلق) از گل محمدی با استفاده از حلالهای هگزان و پترولیوم اتر (1386)، بهینهسازی اسانس گل محمدی (1386)، تشخیص تعدادی از ترکیبهای سولفوره در صمغ آنغوزه به‌منظور استفاده در حشرهکشها و سموم دفع آفات (1386) و سیستم ماشین بویایی برای درجهبندی کیفی گیاهان دارویی (1395) می‌شود.
گفتگوی ما را با این استاد ارزشمند وفرهیخته بخوانید:
مختصری از بیوگرافی خودتان را بفرمایید.
متولد آذرماه سال 1341 هستم. دوره لیسانس، فوق‌لیسانس و دکترای خود را در دانشگاه شهید بهشتی گذرانده‌ام و در هر سه مقطع رتبه اول فارغ‌التحصیلان دوره خود را داشته‌ام. از سال 1372 در مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور مشغول کار شده‌ام و در حال حاضر معاون پژوهشی این مؤسسه هستم. سردبیر مجله علمي ـ پژوهشي تحقيقات گياهان دارويي و معطر ايران، عضو هيئت تحريريه مجله علوم باغباني دانشگاه تهران و Journal of Essential Oil Bearing Plants، عضو ستاد توسعه علوم و فناوری گياهان دارويي و طب سنتي و عضو انجمن شيميدانان امريکا (American Chemical Society) هستم. در سال 2015، به‌واسطه میزان استنادات به مقالات علمی بینالمللی، در زمره 1 درصد دانشمندان برتر دنیا قرار گرفتم.
فیتوشیمی، یعنی استخراج و شناسایی مواد موثره گیاهان دارویی، ریشه اصلی استفاده از ترکیبات طبیعی برای درمان بیماری‌هاست.
چه شد که وارد حوزه فیتوشیمی و گیاهان دارویی شدید؟ این حوزه چه جذابیتی برای شما داشت؟
رشته تحصیلی من در دانشگاه در دوره لیسانس شیمی محض و در دوره فوق‌لیسانس و دکتری شیمی آلی بود. کار در حوزه فیتوشیمی و بر روی گیاهان دارویی از رساله دکتری من شروع شد. در آن موقع در یک پروژه بینالمللی بر روی استخراج و شناسایی مواد مؤثره گیاهان دارویی بومی ایران وارد شدم و به گیاهان دارویی علاقه‌مند شدم. همین موضوع باعث شد که تحقیقات خود را بر روی گیاهان دارویی ادامه دهم و به ایجاد رشته فیتوشیمی در دانشگاه شهید بهشتی کمک کنم.
اگر دوباره به گذشته برگردید آیا باز هم همین رشته را انتخاب می‌کنید؟
این رشته بسیار جذاب، مفید و کاربردی است و من اگر به گذشته برگردم بازهم همین رشته را انتخاب می‌کنم. چون فیتوشیمی، یعنی استخراج و شناسایی مواد مؤثره گیاهان دارویی، ریشه اصلی استفاده از ترکیبات طبیعی برای درمان بیماری‌هاست.
لطفاً توضیح بیشتری در خصوص اهمیت و جایگاه این شاخه علمی بفرمایید.
دلایل متعددی مانند پیشینه استفاده از گیاهان دارویی، افزایش تقاضای جهانی در خصوص استفاده از این گیاهان در درمان بیماری‌ها به دلیل تغییر نگرش مردم نسبت به داروهای شیمیایی، نیاز مبرم صنایع داروسازی به مواد اولیه، عوارض جانبی و ناخواسته ناشی از مصرف داروهای شیمیایی و ناتوانی در تولید پاره‌ای از داروهای حیاتی به شکل شیمیایی و همچنین، اهمیت روزافزون مواد مؤثره گیاهان دارویی در صنایع غذایی، آرایشی و بهداشتی سبب شده که توجه و پژوهش پیرامون این دسته از گیاهان در زمینه‌های گوناگون ازجمله تولید و مصرف تشدید شود.
برای استفاده از گیاهان دارویی، شناخت همه‌جانبه آنها ازنظر تنوع و پراکنش، شرایط بوم‌شناسی، استفاده‌های دارویی، استخراج و شناسایی مواد مؤثره، کشت و اهلی کردن، اصلاح گونه‌های مهم، بررسی شیوه‌های نوین در افزایش عملکرد مواد مؤثره و مطالعه اثرات دارویی آنها موردنیاز است. در این میان رشته فیتوشیمی، اهمیت تعیین‌کننده دارد.
برای استفاده از گیاهان دارویی، شناخت همه جانبه آنها از نظر تنوع و پراکنش، شرایط بوم‌شناسی، استفاده‌های دارویی، استخراج و شناسایی مواد مؤثره، کشت و اهلی‌کردن، اصلاح گونه‌های مهم، بررسی شیوه‌های نوین در افزایش عملکرد مواد مؤثره و مطالعه اثرات دارویی آنها مورد نیاز است. در این میان رشته فیتوشیمی، اهمیت تعیین کننده دارد.
نقاط قوت و ضعف ما در این حوزه علم چیست؟
این رشته در ایران به نسبت بسیاری از رشته‌های دیگر جدید است. ولی پیشرفت‌های خوبی داشته‌ایم. مهم‌ترین نقطه قوت ما در حوزه فیتوشیمی گیاهان دارویی، پیشرفت مناسب و جایگاه قابل‌توجه علم شیمی در کشور، وجود ابزارآلات و تجهیزات آزمایشگاهی مدرن در کشور، تنوع گیاهی گسترده در ایران و همچنین افزایش تعداد کارخانجات صنایع مرتبط با فراوری گیاهان دارویی در ایران است که امکان کار، فعالیت و تحقیق در فیتوشیمی را بیشتر می‌کند. نقطه‌ضعف هم وجود این رشته تحصیلی در دانشگاه‌های بسیار محدودی است که امکان ادامه تحصیل در رشته فیتوشیمی را برای علاقه‌مندان محدود می‌کند.
چه چالش‌هایی پیش روی اساتید و پژوهشگران این رشته وجود دارد و آنها با چه مشکلاتی روبرو هستند؟
یکی از محدودیت‌هایی که پیش روی همه پژوهشگران کشور در رشته‌های مختلف وجود دارد کمبود اعتبارات پژوهشی است که شامل اساتید و پژوهشگران این رشته هم می‌شود. بسیاری از نتایج تحقیقات آزمایشگاهی موفق، برای پیاده شدن در سطح گسترده و صنعتی نیاز به عبور از مراحل پایلوت و نیمه‌صنعتی دارند. انجام تحقیق در سطح پایلوت معمولاً هزینه‌بر و گران است. بیشتر پژوهشگران به چنین امکاناتی دسترسی ندارند. این کمبود باعث می‌شود یافته‌های بسیاری از پژوهشگران در سطح چاپ مقاله باقی‌مانده و اجرایی نشود.
پژوهش‌هایی را که در حال حاضر در فیتوشیمی گیاهان دارویی در کشور انجام می‌شود چگونه ارزیابی می‌کنید؟
رشته فیتوشیمی می‌تواند نقش پررنگی در ایجاد ثروت از طریق فراوری گیاهان دارویی و فرمولاسیون و تولید فراورده‌های مختلف داشته باشد. به عبارتی می‌تواند در تولید ثروت و ایجاد ارزش‌افزوده از گیاهان دارویی و نیز ایجاد اشتغال سهم مناسبی داشته باشد. چیزی را که در حال حاضر مناسب نمی‌بینم این قسمت از موضوع است. درواقع در تحقیقات و تولید علم و نوشتن مقاله در کشور بسیار کارشده است ولی در تبدیل این علم به ثروت و توسعه صنایع مرتبط و تولید فراورده و … کمتر کارشده است. بنابراین می‌توان گفت گرچه بسیاری از پژوهش‌ها بسیار خوب و کاربردی است ولی در کاربردی کردن آن کمتر تلاش شده است.
رشته فیتوشیمی می‌تواند نقش پررنگی در ایجاد ثروت از طریق فراوری گیاهان دارویی و فرمولاسیون و تولید فراورده‌های مختلف داشته باشد. به عبارتی می‌تواند در تولید ثروت و ایجاد ارزش افزوده از گیاهان دارویی و نیز ایجاد اشتغال سهم مناسبی داشته باشد.
این رشته ازنظر شرایط حرفه‌ای با چه چالش‌ها یا مسائلی روبروست؟
متأسفانه بسیاری از صنایع مرتبط با گیاهان دارویی به اهمیت این رشته و جایگاهی که متخصصین فیتوشیمی می‌توانند در بالا بردن کیفیت محصولات مختلف آنها داشته باشند، واقف نیستند. این موضوع باعث می‌شود که برخی فارغ‌التحصیلان این رشته در شغل‌هایی غیر مرتبط با تخصصشان مشغول کار شوند.
آینده این رشته را چگونه می‌بینید؟
این رشته قابلیت توسعه در دانشگاه‌های تراز اول کشور دارد.
اشاره‌ای هم به مهم‌ترین آثار و فعالیتهای علمی خود داشته باشید؟
اجرای تعداد 27 طرح و پروژه تحقیقاتی درزمینهٔ استخراج و شناسایی مواد مؤثره گیاهان بومی کشور و همچنین کشت و اهلی کردن برخی گیاهان دارویی، نگارش تعداد 178 مقاله به زبان انگلیسی و 127 مقاله به زبان فارسی، راهنمایی و مشاوره بیش از 150 پایان‌نامه فوق‌لیسانس و دکتری، ارائه 154 مقاله در سمینارهای ملی و بینالمللی، مشارکت در چاپ 9 جلد کتاب از فعالیتهای تحقیقاتی اینجانب است.
متأسفانه بسیاری از صنایع مرتبط با گیاهان دارویی به اهمیت این رشته و جایگاهی که متخصصین فیتوشیمی می‌توانند در بالا بردن کیفیت محصولات مختلف آنها داشته باشند، واقف نیستند.
همکاری با مجلات علمی ـ پژوهشی داخلی و خارجی در داوری مقالات یا عضویت در هیئت تحریریه، همکاری با دانشگاه‌ها در تدریس دروس مرتبط با فیتوشیمی برای دانشجویان مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا، داوری طرح‌های پژوهشی و هدایت پایان‌نامه‌های دانشجویی، دادن مشاوره به کارخانجات تولید اسانس و عصاره در کشور از دیگر فعالیتهای پژوهشی بنده است.
برنامه کاری آینده شما چیست و به علاقه‌مندان به این حوزه چه توصیه‌ای دارید؟
برنامه من ادامه مسیر فعلی است و توصیه‌ام به علاقه‌مندان و دانشجویان و دانش‌آموختگان این حوزه این است که از پیشرفت‌های علمی سایر کشورها در این حوزه غافل نشوند؛ با علم روز دنیا آشنا باشند؛ بیشتر و بیشتر مطالعه کنند؛ و انرژی خود را روی تحقیقات کاربردی و مورد نیاز کشور متمرکز کنند.
گفتگو: سیدمهدی موسوی
جوایز علمی دکتر سفیدکن:
دريافت لوح تقدير از رياست جمهوري و رياست دانشگاه شهيد بهشتي به مناسبت احراز رتبه اول در دوره كارشناسي
دريافت لوح تقدير از رياست دانشگاه شهيد بهشتي به مناسبت كسب رتبه اول دانشگاه در دوره كارشناسي ارشد
دريافت لوح تقدير از رياست دانشگاه شهيد بهشتي به مناسبت كسب رتبه ممتاز در دوره دكترا
دريافت لوح تقدير از وزير محترم جهاد سازندگي سابق به مناسبت انتخاب شدن به‌عنوان محقق نمونه در سال 1379
كسب لوح تقدير به مناسبت برگزيده شدن مقاله ارائه‌شده به همايش بینالمللی طب سنتي
دريافت لوح تقدير به مناسبت برگزيده شدن پژوهشگر نمونه وزارت جهاد كشاورزي در سال 1382
دريافت لوح تقدير به مناسبت انتخاب به‌عنوان محقق برتر وزارت جهاد كشاورزي در سال 1385
دريافت لوح تقدير به‌عنوان سردبير فصلنامه علمي-پژوهشي تحقيقات گياهان دارويي و معطر ايران (انتخاب‌شده به‌عنوان مجله برتر سال 88 در هفته پژوهش از طرف وزارت علوم)
دريافت لوح تقدير به مناسبت اجراي طرح برگزيده درزمینهٔ اسانس‌هاي گياهي از معاونت علمي-فناوري رياست جمهوري در سال 1391
دريافت لوح تقدير از وزير جهاد كشاورزي به مناسبت انتخاب به‌عنوان محقق برگزيده وزارت جهاد كشاورزي در سال 1391
دریافت لوح تقدیر از وزیر علوم، تحقیقات و فناوری به‌عنوان پژوهشگر برتر کشوری در سال 1392
دريافت لوح تقدير از وزير جهاد كشاورزي به‌عنوان پژوهشگر برتر کشوری منتخب وزارت علوم در سال 1392
قرار گرفتن در زمره 1% نخبگان برتر دنیا (سال 2015)- دریافت لوح تقدیر از وزیر جهاد کشاورزی و رئیس موسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی در سال 94
No tags for this post.
