معماری را بیشتر به مردم معرفی کنید
یکی از اهداف اصلی این همایش معرفی حرفه معماری به جامعه بود و کمپین #من_طراحم در شبکه های اجتماعی با همین هدف شکل گرفته است. به بهانه این همایش به سراغ دکتر ایرج اعتصام رفتیم.
دکتر ایرج اعتصام از استادان پیشکسوت رشته معماری در ایران است. دکتر اعتصام که سال 1309 در گرگان متولد شده مدرک دکترای معماری را در سال 1339 از دانشگاه فلورانس دریافت کرده و از سال 1350 کارشناس ارشد طرح‌ریزی منطقه‌ای سازمان ملل متحد و از سال 1352 عضو کانون کارشناسان رسمی دادگستری است. وی تاکنون طراح بسیاری از مجموعه ها بوده است که از آن میان میتوان به مجموعه شاهچراغ (شیراز)، پردیس دانشگاه سیستان و بلوچستان، شهر جدید لتیان (تهران)، مجموعه‌های جهانگردی محلات، سرعین اردبیل و لاهیجان، طرح اولیه مجموعه سنتروپه (فرانسه) مجموعه‌های مسکونی و خانه‌های ویلایی در سیاتل، سن خوزه، سن فرانسیسکو، لس آنجلس (آمریکا)، مجموعه هفت بلوک اداری در واشینگتن، مجموعه ساختمانی حجاج در مدینه منوره و موارد بسیاری دیگر اشاره کرد.
دکتر اعتصام در این گفتگو از بازار کار فارغ التحصیلان رشته معماری، مشکلات مربوط به کپی رایت، پیشنهادهایی برای بهبود آموزش دانشگاهی سخن گفته است.
آقای دکتر شما سالها درزمینه طراحی و معماری فعالیت میکنید و پروژه های مختلفی در داخل و خارج از کشور اجرا کردید. امروزه ورود به بازار کار در این زمینه، با چه چالشهایی مواجه است؟ چه مهارت‌هایی را لازم است یاد بگیرند که در دانشگاه به آنان کمتر یاد داده اند؟
بازار کار بسیار گسترده و متنوع است. معمارها وقتی فارغ التحصیل میشوند، بسته به سوابق کار و علائق آموزشی شان، مشغول میشوند. برخی بیشتر در مباحث تئوری و آموزشی و برخی در کارهای عملی موفق ترند. موفقیت فرد، به تمایلات خود وی بستگی دارد. بعضی برای خودشان بازار کار درست میکنند، به‌طور مثال قطعه زمینی میگیرند و شروع به ساختوساز و فروش آن میکنند. برخی دیگر، زیر نظر کارفرما، کار میکنند.
افراد تازه‌وارد چگونه با مشکلاتی ازجمله کپی شدن طرحشان، تضییع حقوق معنوی یا مشکلاتی که با کارفرما دارند، مواجه شوند؟
حفاظت از حقوق افراد، شکل و قالب خاصی ندارد. متأسفانه گاهی اجحافی میشود یا حقوق فرد نادیده گرفته میشود. تشکیلات حقوقی نظام‌مهندسی هم ماهیت ورودش به این نوع مباحث، کمی متفاوت است. در بحث کپی و این‌گونه مسائل، دادگاه مرجع اصلی رسیدگی به شکایات است. اما مرجع خاصی برای حل این‌گونه مسائل وجود ندارد. شهرداری هم باید از کسانی که به آن‌ها مجوز داده است، پشتیبانی کند. البته باید تأکید کرد کپی کاری‌ها، عمدتاً در نماها و ظاهر کار، انجام میشود.
به‌ندرت از این اتفاقات میافتد. اما تنها دادگاه و دادسراست که میتواند به شکایات رسیدگی کند. من کارشناس رسمی دادگستری هستم. شکایاتی را درزمینهٔ کپی دیده ام که پس از بررسی مشخص‌شده که کپی خاصی نبوده و درنتیجه کارشناس دادگستری صرفاً به آن‌ها توصیه میکند که به‌صورت توافقی این موضوع را حل‌وفصل کنند.
میتوانید نمونه ای از این شکایات را برای ما بیان کنید؟
مثلاً خانمی از شخصی که شرکتی داشته، به دلیل کپی کاری شکایت کرده است. پس از شکایت رسمی، در آخر مشخص‌شده که موضوع چندان مهم و خاصی نبوده و درنتیجه به پرداخت جریمه به شخص شاکی منجر شد، به‌بیان‌دیگر به‌صورت توافقی حل شد. این مسئله بیشتر یک مسئله حقوقی است نه کیفری.
در حوزه فعالیت شما، آیا کپی رایت رعایت میشود؟ به چه شکل؟
کپی رایت در حوزه کاری ما تعریف شده نیست. به‌طور مثال در ادبیات و طراحی صنعتی این موضوع متداول است و رعایت میشود اما در معماری به دلیل وسعت و تنوع موضوعات، این قوانین چندان رعایت نمیشود و پیگیری این‌گونه موارد کمی سخت و زمان بر است. ممکن است تدوین قوانین کپی رایت برای این حوزه، سالها طول بکشد.
آقای دکتر، ما در حوزه هایی مثل نقاشی یا طراحی بناهای بزرگ، امضا و نام خالق اثر را به‌عنوان یک شناسنامه میبینیم اما در یک سطح پایین‌تر، معمولاً این اتفاق نمیافتد. فکر میکنید این امر چقدر در پیشرفت یا ارتقای سطح معماری در ایران اثرگذار باشد؟
بیشتر بخوانید:
هم‌اکنون تعدادی از معماران جوان هستند که به‌رغم تازه کار بودن، کارهای بزرگ و مهم و حتی بین المللی انجام میدهند. اما موضوعی که شما گفتید (به‌استثنای مواقعی که مثلاً پلاکی میزنند)، در اینجا چندان معمول نیست چون در معماری جنبه های مختلفی وجود دارد و افراد و مجموعه های متفاوتی درگیر کار هستند. مثلاً در ساختمانی که ساخته میشود، نمیتوان فقط اسم معمار را درج کرد زیرا در این کار، آرشیتکت، طرح اولیه را ارائه میدهد، مهندسان ساختمان، محاسبات را انجام میدهند، افراد دیگری طراحی فونداسیون و تیر این‌گونه موارد را انجام میدهند و این‌گونه میشود که ساختمان به اسم شرکت ثبت میشود، نه معمار. مهندسان جوان (به‌اصطلاح جونیور)، دفتر مشخصی ندارند. کارهای اصلی را از طریق مهندسان مشاور انجام میدهند. مهندسان و آرشیتکتهایی که قوی و خوب کار میکنند، باعث ارتقای نام شرکت هم میشوند.
بسیار اتفاق میافتد که ساختمانی طراحی و اجرا میشود و پس از چند سال میخواهند آن را بازسازی کنند. شما چقدر با این موضوع موافقید که حقوق معنوی سازنده اصلی رعایت شود و بدون اجازه از صاحب اثر این بازسازی اثر انجام شود؟
البته تغییر بدون اجازه صاحب اثر صحیح نیست. اما گاهی اوقات مثلاً هنگامی‌که ساختمان فروخته‌شده است، دیگر مال سازنده نیست و صاحب جدید، تغییرات دلخواهش را در این اثر اعمال میکند. اگر اثر خیلی شناخته‌شده باشد، مثل کارهای استاد فروغی و فرمانفرما، معمولاً تغییری اعمال نمیشود. خیلی اوقات هم اعتراض میشود. جامعه مشاورین و معماران حرفه ای، بی تفاوت نیستند و این موارد را پیگیری میکنند. اما درمجموع این موارد به‌ندرت اتفاق میافتد. مثلاً مهندس سیحون آرامگاه نادر را در مشهد ساخت. کسی نمیتواند بگوید من از این اثر خوشم نمیآید و میخواهم تغییر دهم چون یک اثر ملی و ثبت‌شده است.
در مورد موضوعاتی که گفتید، مثالی که میتوان زد بیمارستانی است که پس از چند سال تصمیم بر آن میشود که بخشهای جدیدی به آن اضافه شود. احتمال خیلی کمی دارد که دوباره سراغ طراح اولیه آن بروند و از او کسب اجازه کنند. برای این کار معماران جوانی را پیدا میکنند تا بخش های جدید را به آن اضافه کند. از این موارد زیاد پیش‌آمده، کسی هم معترض نشده است.
اگر بخواهیم سطح معماری را در کشور ارتقا بدهیم، شما به‌عنوان پیشکسوت در این حوزه، چه پیشنهادهایی برای حمایت از طراحان جوان دارید و برای جلوگیری از کارهای صرفاً تجاری و دور از اصالت، چه‌کارهایی باید انجام داد؟
بخشی از این کار به آموزش دانشگاهی ما مربوط میشود. مباحث عملی و تجربی باید بیشتر شود. حمایت حقوقی از معماران جوان لازم و ضروری است و نظام‌مهندسی باید بتواند قوانین سخت‌گیرانه‌تری در این حوزه تدوین کند و این پتانسیل را داراست. همایشها و سمینارها بهتر است به‌صورت اثربخش تر و مداوم برگزار شود، نه‌فقط تئوری و یک روزه. آموزش پس از دانشگاه هم لازم است. از استادان داخلی، خارجی و افراد باتجربه دعوت شود تا کلاسهایی جذاب، عملیاتی و با بازدهی بالا برگزار و درباره موضوعات مختلف بحث و تبادل‌نظر کنند. لازم است معماران را به بازدیدهای داخلی و خارجی ببرند تا از نزدیک بناها و طرحها را لمس کنند. مسائل اقلیمی را لحاظ کنند، مثلاً ساختمانهایی با شیشه رفلکس طراحی میشود تا مصرف انرژی را بهینه کند. بدنه برج آگابار بارسلون (که اثر یک معمار فرانسوی است)، با قطعات هوشمند درست‌شده است که در حقیقت با نور خورشید رنگ عوض میکند و درنتیجه تا 33 درصد در مصرف انرژی صرفه جویی میشود. امروزه این‌گونه مسائل بسیار اهمیت یافته و ضروری است که به‌طور صحیح آموزش داده شود تا افراد تازه وارد یا دانشجو، بتوانند این‌ها را گسترش داده و در بهبود کیفیت ساختمان و بناها تأثیرگذار باشند.
اگر بخواهید حرفه تان را به جامعه معرفی کنید (که ما در قالب کمپین #من_طراحم، مشغول انجام آن هستیم)، چگونه این کار را انجام میدهید؟
به سراغ رسانه ها و روزنامه نگاران میرویم. ما به صورتهای گوناگون مثل سمینارها، همایشها و تشکلهای دانشجویی این کار را میکنیم. معمولاً آرشیتکتها به دنبال مطرح کردن خود در جامعه نیستند، مگر کسانی که هم به این موضوع علاقه مند هستند و هم وقت کافی برای این کاردارند.
پیام شما به روزنامه نگاران و همچنین فعالان در حوزه معماری چیست؟
پیام من این است که معماری را بیشتر به مردم معرفی کنند تا مردم معماری را بیشتر بشناسند، دیگر اینکه این معرفی مقطعی نباشد تا مؤثرتر باشد. تداوم و پیگیری، در ارائه پیام موضوع مهمی است. من از نزدیک دیدم که گروهی از معماران توانمند در سیاتل امریکا، سال‌به‌سال دانشگاهها را از نزدیک میبینند و آن‌ها را ارزیابی میکنند. با دانشجویان و استادان صحبت میکنند و یک ارزیابی واقعی انجام میدهند و این ارزیابی را به سازمانهای مربوطه گزارش میکنند.
No tags for this post.
