اهلیسازی و زراعی کردن خشخاش ایرانی
به همین دلیل همیشه تحقیقات وسیعی جهت یافتن فرآوردهها و مواد طبیعی دارویی گیاهان در حال انجام است. امروزه گیاهان دارویی و شناساندن نقش حیاتی آنها در پیشبرد اهداف ملی، منطقهای و جهانی برای تحقق سلامت، خودکفایی دارویی، ایجاد اشتغال و توسعه اقتصادی بیش از پیش اهمیت پیدا کردهاند. علاوه بر این، گیاهان دارویی از ارزش خاصی در علوم زیستی، پزشکی و دامپزشکی به لحاظ پیشگیری و درمان بیماری برخوردارند.
رویکرد جهانی به استفاده از گیاهان دارویی و ترکیبهای طبیعی در صنایع دارویی، آرایشی- بهداشتی و غذایی و به دنبال آن توجه بیشتر مردم، مسئولان و صنایع داخلی به استفاده از گیاهان دارویی و معطر، نیاز مبرم به تحقیقات پایه ای و کاربردی را در این زمینه آشکار می کند. گیاهان دارویی یکی از منابع بسیار ارزشمند در گستره وسیع منابع طبیعی ایران هستند که در صورت شناخت علمی، کشت، توسعه و بهره برداری صحیح میتوانند نقش مهمی در سلامت جامعه، اشتغالزایی و صادرات غیرنفتی داشته باشند.
این مسئله موجب شده که هر سال تعداد بیشتری از کشاورزان با تغییر نوع کشت از زراعت های معمول به کشت گیاهان دارویی به سمت تولید این دسته از گیاهان روی آورند، اما عدم آگاهی کامل آنان از نیازهای اکولوژیکی، مراحل کاشت، داشت و برداشت گیاهان دارویی، کشاورزان را با مشکلات جدی روبرو کرده است. در این خصوص گروه پژوهشی کشت و توسعه گیاهان دارویی از سال ۱۳۷۴ فعالیت تخصصی خود را در زمینه شناخت مسایل، مشکلات و تنگناهای موجود بر سر راه تولید گیاهان دارویی در ایران آغاز کرده است.
گروه پژوهشی کشت و توسعه گیاهان دارویی یکی از قدیمیترین گروههای زیر مجموعه پژوهشکده گیاهان دارویی جهاددانشگاهی است که با هفت نفر هیأت علمی با تجربه در تخصصهای مختلف علوم گیاهان دارویی فعالیت می کند.
دکتر علی مهرآفرین مدیر این گروه پژوهشی در گفتگو با خبرنگار سیناپرس گفت: گروه پژوهشی کشت و توسعه گیاهان دارویی، یکی از قدیمیترین و اولین مراکز مهم علمی-پژوهشی شناخته شده در ایران است که سابقه انجام تحقیقات متعددی در حوزه فناوری تولید گیاهان دارویی بومی و غیربومی را دارد. این گروه پژوهشی دارای بخش‌های تحقیقاتی و آزمایشگاههای تخصصی شامل بخش علوم گیاهی، اولین هرباریوم دیجیتال تخصصی گیاهان دارویی کشور، آزمایشگاه تکنولوژی بذر، بانک بذر گیاهان دارویی، آزمایشگاه کنترل بیولوژیکی آفات گیاهان دارویی، آزمایشگاه اکوفیزیولوژی گیاهان دارویی، کلکسیون زنده گیاهان دارویی و مزرعه تحقیقاتی است.
وی با اشاره به اینکه قدرت تعامل تحقیقاتی این گروه با سایر حوزههای پژوهشی در پژوهشکده گیاهان دارویی از ویژگیهای علمی و جایگاه منحصر به فرد این گروه است، عنوان کرد: این گروه دارای آزمایشگاه تکنولوژی بذر، بانک بذر تخصصی گیاهان دارویی و کلکسیون زنده گیاهان دارویی است. در این مجموعه با هدف مقابله با فرسایش ژنتیکی و از بین رفتن ذخایر توارثی گیاهان دارویی مهم کشور تعداد زیادی از گونههای بومی و غیربومی گیاهان دارویی در محیطهای مختلف تحت عنوان بانک بذر گیاهان دارویی به صورت یک کلکسیون بذری با شرایط خاص نگهداری میشوند.
مهرآفرین خاطرنشان کرد: حفاظت از ذخایر توارثی گیاهان دارویی در دماهای فراسرد در آزمایشگاه، سردخانهها و به صورت زنده در کلکسیون زراعی و رویشگاههای طبیعی هر ساله به طور مداوم انجام میشود. این مکان علاوه بر نگهداری مواد اولیه گیاهی و فراهم کردن بستر پژوهش مناسب جهت انجام تحقیقات برای سایر مراکز تحقیقاتی کشور به مستندسازی و ثبت اطلاعات خصوصیات گیاهان دارویی نیز میپردازد. در کنار این بخش، سایت مزرعه تحقیقاتی گیاهان دارویی نیز به عنوان پایگاه کشت گیاهان دارویی در استان البرز هر ساله به کشت و تولید گیاهان دارویی مهم و مورد نیاز مراکز تحقیقاتی کشور میپردازد.
وی افزود: یکی از مهمترین اقداماتی که در گروه پژوهشی کشت و توسعه گیاهان دارویی انجام گرفته راه اندازی آزمایشگاه حشره شناسی و کنترل بیولوژیکی آفات گیاهان دارویی بوده که در راستای کشت ارگانیک گیاهان دارویی و کنترل بیولوژیکی آفات گیاهان دارویی فعالیت میکند.
مهرآفرین تصریح کرد: حاصل این تحقیقات معرفی انواع روشهای کنترل آفات گیاهان دارویی و همچنین توسعه فرآوردهها و عوامل کنترل بیولوژیکی در بخش تحقیقات کنترل بیولوژیک بوده که با هدف طرح توسعه کاربرد فرآوردههای بیولوژیکی و بهینهسازی مصرف کود و سم در حوزه گیاهان دارویی انجام میگیرد.
بیشتر بخوانید:
این پژوهشگر با اشاره به این که آزمایشگاه کشت ریشههای موئین یکی دیگر از دستاوردهای کاربردی این گروه پژوهشی است که امید میرود تا سال ۹۷ به بهرهبرداری کامل برسد، عنوان کرد: افزایش تقاضا و کاهش قابل ملاحظه در قابلیت دسترسی به گیاهان دارویی و افزایش خطر برداشت بیرویه از منابع طبیعی گیاهان دارویی، انگیزه تولید ترکیبات دارویی از راههای جایگزین، به خصوص از طریق کشت ریشههای موئین در بیورآکتورها را افزایش داده است. علاوه بر این، تقاضا برای مواد با کیفیت نیز افزایش یافته و تنوع در کیفیت گیاه دارویی و شناسایی نادرست گیاه گاه موجب بروز عواقب فاجعهباری گشته است. بسته به گونه گیاهی روشهای زراعی سنتی اغلب نیاز به ماهها و حتی سالها زمان جهت تولید محصول دارند. به علاوه مقدار متابولیت تولید شده تحت تاثیر عوامل متعددی از جمله عوامل بیماری زا یا تغییرات آب و هوایی است.
وی با اشاره به راهاندازی سایت کشت ریشههای مویین گیاهان دارویی اضافه کرد: اخیرا کشت سوسپانسیون ریشههای مویین به عنوان یک منبع پایدار برای تولید متابولیتهای دارویی پیشنهاد شده است. بر همین اساس یکی از طرحهای مهم تحقیقاتی در حال اجرا در این گروه طرح امکانسنجی تولید متابولیتهای دارویی خشخاش ایرانی است که بزودی نتایج علمی آن منتشر خواهد شد.
مهرآفرین با بیان این که آزمایشگاه تخصصی اکوفیزیولوژیکی گیاهان دارویی از دیگر بخش‌های بسیار مهم این مجموعه است، اظهار کرد: به دلیل معضل کمبود آب و کاهش بارش نزولات آسمانی که تمامی کشور با آن دست به گریبان هستند، در حوزه کشت گیاهان دارویی از روشهای نوین کشت و سیستمهای آبیاری هیدروپونیک و آیروپونیک در تولید و پژوهش گیاهان دارویی استفاده میکنیم، چرا که در مورد تولید گیاهان دارویی در اقلیمهای مختلف باید از روشهای کشت متفاوت و بومی شده استفاده کنیم تا بتوانیم نیاز کلی مجموعه را به آب مصرفی کاهش داده و در نتیجه راندمان مصرف آب را افزایش دهیم.
این متخصص اکوفیزیولوژی گیاهان دارویی در رابطه با فعالیتهای تحقیقاتی در آزمایشگاه اکوفیزیولوژی گیاهان دارویی گفت: با وجود پیشرفتهای فراوان در زمینه تولید مواد اولیه گیاهی و استخراج مواد موثره از گیاهان دارویی، هنوز اطلاعات موجود در خصوص تولید معتبر گیاهان دارویی (بومی و غیربومی) با کیفیت مناسب و منطبق بر استانداردهای بین المللی در کشور بسیار اندک است. از این رو، آزمایشگاه اکوفیزیولوژی گیاهان دارویی به منظور مطالعه خصوصیات زراعی، فیزیولوژیکی و اکولوژیکی گیاهان دارویی در راستای ارتقاء دانش فنی لازم و تولید بهینه گیاهان دارویی در سیستمهای مختلف کشت و نیز اعتبارسازی اطلاعات فنی لازم به ویژه اهلیسازی گونههای دارویی انحصاری و بومی و نیز گونههای غیربومی در این پژوهشکده راه اندازی شد.
وی ادامه داد: یکی از مهمترین اقداماتی که با راه اندازی این آزمایشگاه توانستیم به آن دست پیدا کنیم، اهلیسازی گیاه دارویی خشخاش ایرانی (Papaver bracteatum L.) است. خشخاش ایرانی که نام دیگر آن، خشخاش کبیر یا طناز است به عنوان یک منبع جدید از مواد خام اولیه برای تولید داروی کدیین و همچنین داروهای ترک اعتیاد مطرح است. این گیاه بومی برخی از مناطق ایران بوده ولی بیشتر در دامنههای شمال و غرب ایران رویش دارد. با توجه به امکان کشت غیرقانونی برخی از گونههای این جنس، کشت خشخاش ایرانی در کشور میتواند ارزشمند باشد، ولی تاکنون تحقیقات کاربردی برای تولید آن صورت نگرفته است.
مهرآفرین خاطرنشان کرد: خشخاش ایرانی فاقد آلکالوئید مورفین و سرشار از ماده دارویی تبایین است و پتانسیل اقتصادی خوبی را برای اهلیکردن و تولید انبوه و همچنین فرآوری صنعتی به عنوان یک گیاه دارویی ارزشمند دارد. بنابراین در این پژوهش، ویژگیهای اکوفیزیولوژیکی مختلف این گیاه مورد بررسی قرار گرفت و از طریق روشهای نوین کشت و نگهداری گیاهان، موفق به اهلیسازی گیاه خشخاش ایرانی به منظور تولید تبائین شدیم.
وی با اشاره به اینکه مفهوم و واژه کاربرد محرکهای زیستی در حوزه تولید گیاهان دارویی برای اولین بار توسط این گروه پژوهشی در کشور عرضه و بیان شده، افزود: یکی از مباحث نوینی که در این گروه پژوهشی به دقت بررسی میشود، تهیه و ارایه انواع فرمولاسیون محرکهای زیستی (Biostimulants) جدید در حوزه تولید گیاهان دارویی با هدف کاهش نهادههای شیمیایی است. چنان که از آخرین مقالات و دستاوردهای اعضای هیأت علمی این گروه پژوهشی در مهمترین کنگره بینالمللی و علمی-کاربردی محرکهای زیستی در کشاورزی در دنیا استقبال خوبی انجام شد.
بر اساس این گزارش، فعالیتهای اصلی و متمرکز این گروه پژوهشی به ترتیب شامل انجام پژوهشهای کاربردی و نوین در زمینه های تخصصی جمع آوری، شناسایی، سیستماتیک گیاهی، اتنوبوتانی، کموتاکسونومی، تکنولوژی بذر، اهلیسازی، اکوفیزیولوژی، کنترل بیولوژیکی آفات، آگروتکنولوژی و تولید ارگانیک گیاهان دارویی در راستای توسعه اهداف علمی-فناوری گیاهان دارویی بر طبق سند راهبرد ملی گیاهان دارویی کشور و اهداف پژوهشی پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی (در درمان بیماری های متابولیکی مهم مانند دیابت، افزایش چربی و فشارخون، اختلالات کبدی و همچنین درمان سرطان) است.
گفتگو: هانیه حقیقی
No tags for this post.
