پژوهش های علمی در تنگنای سرمایه داری
پیش از جنگ جهانی دوم، بیشترنشریات و ژورنال های علمی توسط انجمن های تخصصی کوچک منتشر می شد اما ورود به عصر سرمایه داری این فرایند را در مسیر سرمایه داری پیش برده و در اوایل دهه 1970 میلادی ناشران بزرگی مانند Reed-Elsevier, Wiley-Blackwell, Springer و Taylor & Francis انحصار چاپ بیش از بیست درصد از کل مقالات علمی جهان را در اختیار خود گرفتند. در سال 1996 میلادی و زمانی که جهان در آستانه دیجیتالی شدن قرار داشته و فرمت پی دی اف به عنوان قالب اصلی انتشار مقالات علمی انتخاب شد، این رقم به 30 درصد افزایش یافته و ده سال بعد بالغ بر 50 درصد از مجموع کل مقالات علمی و پژوهش های سراسر جهان را به خود اختصاص داد.
امروزه مراکز و منابع متعددی برای بررسی مقالات علمی و پژوهش های جهانی وجود دارد و سرویس پژوهشگر گوگل (scholar.google.com) در کنار Web of Science ؛ Scopus و Elsevier بسیاری از مقالات علمی را در اختیار پژوهشگران قرار می دهند اما متاسفانه هنوز برای دسترسی به بیشتر تحقیقات علمی باید هزینه پرداخت کرده و تخمین زده می شود که بیش از سه چهارم تحقیقات و مقالات دنیا تنها از طریق پرداخت پول یا به واسطه مراکز و موسساتی که طرف قرارداد با این مراکز علمی بوده و حق اشتراک پرداخت می کنندف ممکن است.
این پنج ناشر بزرگ، تغییراتی را که در نظر داشتند در دنیای نشر به وجود آورند، از طریق خریدن مراکز مرتبط به انجام رسانده و تنها Elsevier مالک 2 هزار و 500 مجله علمی و 35 هزار کتاب تخصصی و منبع است. آن ها حتی شرکت های وابسته به رسانه های عمومی رصد کننده تحقیقات علمی در جهان را خریداری و به این ترتیب سلطه خود را در این حوزه به طور کامل اعمال کردند.
وینسنت لاروییر (Vincent Larivière) ، پژوهشگر حوزه اطلاعات دانشگاه مونترال و نویسنده مقاله ای که آمار فوق الذکر از ان ارائه شده است در این رابطه می گوید: «همه جا در اکوسیستم تحقیق، از ارسال مقالات تا بررسی های انجام شده که بر اساس آن مقالات و اعمال مختلف مرتبط با آنها در اینترنت مشخص می شوند، حضور Elsevier محسوس و ملموس است. این موضوع منجر به بروز انحصار در حوزه تحقیقات علمی شده و دسترسی به نتایج یافته ها در بیشتر مواقع تنها از طریق پرداخت پول امکان پذیر است. در میان اما برخی دانشمندان تلاش می کنند این انحصار را شکسته و مسیر دسترسی عمومی به جریان پژوهش های علمی را فراهم کنند.
آنوراگ آچاریا (ANURAG ACHARYA) نام دانشمند و پژوهشگری است که اقدامات و تلاش های زیادی برای فراهم کردن دسترسی آسان به محتوای علمی و نتایج پژوهش در اینترنت کرده است. وی برای جستجوی محتوای علمی در گوگل دارای مشکلاتی بود و به باور وی علی رغم هوشمند بودن نوار جستجوی گوگل، این روش جستجو تا حدی گنگ و مشکل زا محسوب می شد. وی به مدت سیزده سال به عنوان پژوهشگر فعالیت کرده است و مشکل وی با ماشین جستجوی گوگل زمانی شروع می شد که قصد داشت نتایج پژوهش های انجام شده و مقالات علمی یک موضوع خاص را مطالعه کند. در این میان مشکل دیگری نیز که وجود دارد، عدم امکان دسترسی رایگان به بسیاری از پژوهش ها و فعالیت های علمی است. زیرا بر خلاف وب باز، اکثر خروجی خام از تحقیقات علمی نامرئی بود و در پشت پرده های paywalls پنهان است
.
به باور وی در این میان ممکن است بسیاری از مردم کلا از وجود یک تحقیق و مطالعه علمی با خبر نباشند. وی در این رابطه می گوید: « بیشتر موارد ممکن است افراد دیگر از وجود پژوهشگران در حوزه های مختلف اطلاعای نداشته باشند و معمولا اگر شما از وجود فرد یا موضوع پژوهشی اطلاع داشته باشید، به جستجوی آن خواهید رفت. حال سوال این است که چگونه می توان به محتوای یک تحقیق خاص دسترسی داشت؟ این خود مشکل دیگری در این زمینه محسوب می شود که باید حل شود. در حقیقت اگر من از موضوعی اطلاع نداشته باشم، هیچگاه برای دسترسی به آن تلاش نمی کنم.»
آچاریا و یکی از همکارانش به نام آلکس ورستاک (Alex Verstak) تصمیم گرفتند که گوشه ای از جستجو و تحقیقات خود را با روش سنتی گوگل متوقف کرده و به دنبال هزینه های پرداخت شده paywalls در نشریات و خلاصه های مقالات رفته و حتی اگر امکان دسترسی به فایل کامل پی دی اف مقالات وجود نداشت، به خلاصه آن اکتفا کنند. در اینجا یکی دیگر از مشکلات موتور جستجوی گوگل در زمینه مقالات علمی مشخص شد: موتور جستجو قادر به تشخیص دقیق اطلاعاتی که پژوهشگر در پی آن است، نبوده و زمانی که یک فرد عبارت سرطان را در گوگل وارد می کند، مشخص نیست که آیا وی در جستجوی نشانه های بیماری سرطان است، یا قصد دسترسی به مجله سرطان از مجموعه انتشارات انجمن پزشکی آمریکا را دارد؟
آچاریا و ورستاک برای رفع این مشکل تصمیم گرفتند یک موتور جستجوی ویژه برای یافتن تحقیقات علمی و نتایج آن ها طراحی کنند. موتور جستجویی که تنها به مقالات علمی و ژورنال ها و منابع توجه داشته باشد. آن ها در ادامه این موتور جستجو را به یکی از کارشناسان مطرح در این زمینه معرفی کردند و وی در پاسخ پرسید که چرا این موتور جستجو تا کنون منتشر نشده و در دسترس همگان قرار نگرفته است؟
امروزه مراکز و منابع متعددی برای بررسی مقالات علمی و پژوهش های جهانی وجود دارد و سرویس پژوهشگر گوگل (scholar.google.com) در کنار Web of Science ؛ Scopus و Elsevier بسیاری از مقالات علمی را در اختیار پژوهشگران قرار می دهند اما متاسفانه هنوز برای دسترسی به بیشتر تحقیقات علمی باید هزینه پرداخت کرده و تخمین زده می شود که بیش از سه چهارم تحقیقات و مقالات دنیا تنها از طریق پرداخت پول یا به واسطه مراکز و موسساتی که طرف قرارداد با این مراکز علمی بوده و حق اشتراک پرداخت می کنندف ممکن است.
با این حال، در چند سال گذشته، دانشمندان گام هایی برای از بین بردن انحصار انتشار مقالات توسط ناشران علمی غول پیکر برداشته اند. هدف بعدی آن است که سیستم پرداخت paywall محدود شود. این سیستم اگرچه هیچگاه کاملا ناپدید نمی شود، اما ممکن است فرسایش یافته و محدود شود. جنبش علم باز، با توزیع رایگان آن از مقالات قبل از انتشار رسمی خود، نشانه مهمی در این مسیر محسوب می شود.
در حال حاضر مشاهده می شود که به طور پیوسته در موتورهای جستجو علمی مانند Google Scholar، Microsoft Academic و ابزارهای Scientar-Scholar-Web به طور فزاینده ای مقالات علمی ارائه شده برای فروش paywalls دیده شده یا نتایج جستجو به طور غیر مستقیم شما را وارد صفحات مربوط به این فرایند می کنند. معضلی که به باور بسیاری از پژوهشگران باید برای حل آن در پی راه چاره بود.
ترجمه: فاطمه کردی
منبع: wired
No tags for this post.
