شمارش معکوس حیات پرندگان مهاجر با مرگ تدریجی تالاب‌های ایران
این روزها خوش نبودن حال تالاب‌ها و اغلب زیستگاه‌های ایران و شکار بی رویه شکارچیان محلی حیات بسیاری از گونه‌های این پرندگان مهاجر را به خطر انداخته است.هر ساله 10 و 11ماه مه( 21 و 22 اردیبهشت) به نام جهانی پرندگان مهاجر نامگذاری شده است. در آستانه فرا رسیدن این روز گفت‌وگویی با مزدک میر رمضانی، کارشناس محیط زیست انجام دادیم تا از وضعیت مهاجرت این پرندگان به کشور مطلع شویم.
چرا پرندگان مهاجرت می‌کنند؟ این پرندگان چه زمان وارد خاک ایران می‌شوند و بیشتر به کدام نواحی مهاجرت می‌کنند؟
هر ساله بسیاری از گونه های حیات وحش مانند پستانداران، ماهیان، پرندگان و… هنگام تغییر فصل برای یافتن شرایط اقلیمی و آب و هوای مناسب مهاجرت می کنند.این مکانیسم فرصت طلبانه حیات آنان را رقم می زند. در این میان پرندگان با آغاز فصل سرد از نواحی سرد سیری مانند سیبری به مناطق جنوبی کوچ کرده و با گرم شدن هوا و شرایط آب و هوایی بهتر بار دیگر به محل زندگی قبلی خود باز می گردند. اصولا پرندگان در این سفر مکان هایی را برای اقامتشان انتخاب می کنند که بتوانند غذای بهتری یافت کنند زیرا آنها برای ادامه حرکت شان نیاز به انرژی زیاد دارند. همچنین در بعضی مواقع این پرندگان در اقامتگاه‌های خودشان تخم گذاری می کنند. معمولا تالاب‌ها غنی‌ترین اکوسیستم‌ها برای تامین غذای این پرندگان هستند. متاسفانه تالاب های ایران یکی پس از دیگری در حال خشک شدن و نابودی کامل هستند.
در حال حاضر چه عواملی حیات این پرندگان را تهدید می‌کند؟
خشک شدن تلاب‌ها، سموم کشاورزی و ریخته شدن این سموم به درون تالاب ها و شکارهای بی رویه توسط شکارچیان بزرگترین تهدیدی است که حیات این پرندگان را تهدید می کند.
چرا ادامه حیات و مهاجرت این پرندگان به کشورمان اهمیت دارد؟
اصولا پرندگان و گونه های مهاجر می توانند شاخصی برای تغییر وضعیت یک اکوسیستم یا زیست بوم یک کشور محسوب شوند؛ این پرندگان می توانند مشکلات زیست محیطی یک منطقه را نشان دهند.به عنوان مثال قبل از خشک شدن دریاچه ارومیه ، مهاجرت جمعیت زیادی از پرندگان به شدت کاهش یافت و پس از آن ما شاهد روند خشک شدن این دریاچه شدیم. آن زمان ما علت دقیق این امر را نمی دانستیم اما سال ها بعد، پس از خشک شدن تدریجی دریاچه ارومیه پی به علت و چرایی آن بردیم؛ دریاچه ای که سال ها میزبان پرندگان مهاجری مانند فلامینگوها بود.
اکنون چاره‌ای هم برای رفع این معضل اندیشیده شده است؟
نخستین بار در سال ۲۰۰۶ روز جهانی پرندگان مهاجر بر پایه یک توافق‌نامه بین‌المللی شکل گرفت و بنابر این توافق نامه کنوانسیون بین‌المللی حفاظت از گونه‌های مهاجر وحشی، دومین آخر هفته ماه می را به عنوان روز جهانی پرندگان مهاجر انتخاب کرد. البته ایده اصلی این روز به سال ۱۹۹۳ بر می گردد. از زمان تصویب این روز، تلاش‌های جدی در سطح بین المللی برای رفع این معضل شده است اما متاسفانه همچنان در کشور ما ارزش گذاری زیادی برای ادامه حیات این گونه قائل نشده اند.
اصولا مسیر یابی این پرندگان چگونه است؟
مسیریابی بسیاری از این پرندگان مانند سایر رفتارهای جانوران از نسل قبل به نسل بعدی انتقال می یابد. زمان مهاجرت نیز بسیاری از جوجه‌های پرندگان همراه سایر پرندگان مسیرها را شناسایی و فرا می گیرند و در حافظه جغرافیایی خودشان به خاطر می سپارند و پس از آن بار دیگر خودشان آن مسیرها را تکرار می کنند اما همچنان بسیاری از مکانیسم های پرندگان برای انسان ها نا شناخته باقی مانده است و نیاز به تحقیقات زیادی دارد؛ امروزه برای کشف مسیریابی این پرندگان نشانگرها و دوربین هایی به آنها وصل شده است تا مسیر آنان توسط رادارها پیگیری شود. این پرندگان مکانیزم هایی دارند که می توانند مسیرها به درستی را پیدا کنند. این پرندگان این مسیرهای جدید را می توانند با سایر پرندگان نیز به اشتراک بگذارند. به عنوان مثال جمعیت زیادی از پرندگان که قبلا در فریدون کنار اقامت می کردند امروزه با یافتن مسیری جدید به تالاب های دیگر ایران یا سایر کشورها مهاجرت می کنند؛ متاسفانه بسیاری از این پرندگان تا قبل از شناسایی مسیر جدید به علت پیدا نکردن تالاب مناسب و شکار یا استفاده از سموم کشاورزی از بین می روند. در اصل این پرندگان نباید مسیرهای جدید را شناسایی کنند بلکه مسوولان ما باید با ساماندهی مسیرهای قبلی پرندگان، توقفگاه‌ها و تالاب‌های شناسایی شده، شرایط را برای این گونه‌ها حیوانات مساعد کنند. حفظ این مسیرها، می تواند مهاجرت دوباره پرندگان (به عنوان شاخص و علامت خوب وضعیت محیط زیست منطقه) را رقم بزند.
راهکار اصلی شما برای برون رفت از این مشکل چیست؟
متاسفانه هنوز مساله کشاورزی ارگانیک و مصرف بی رویه آب در کشور ما حل نشده است.همچنین روند سد سازی ما هنوز متوقف نشده است و مردم نیز کاملا نسبت به این موضوع آگاه نشده اند. در کنار این عوامل ما هنوز توجهی به شاخص های مهم و ارزشمند زیست محیطی نکرده ایم. در کنار این عوامل ما هنوز تورهای گردشگری از صحنه ورود و خروج این پرندگان ترتیب نداده ایم. این کار می تواند قبح و زشتی شکار را برای شکارچیان محلی که دنبال کسب درآمد هستند، آشکار کند. ما با انجام این کار می‌توانیم ضمن ایجاد علاقه مردم و جامعه نسبت به این گونه‌ها، راهی جایگزین برای کسب درآمد مردم محلی باشیم.
اگر همچنان غفلت کنیم به کجا می رسیم؟
ما با ادامه این غفلت به طرف نابودی هرچه بیشتر تالاب‌ها و این گونه‌ها خواهیم رفت. هم اکنون درنای سیبری گونه در حال انقراض است. اقامتگاه این گونه در زیستگاه فریدون کنار است. متاسفانه با شدت یافتن تهدیدها، حیات این گونه‌ها در معرض خطر است. هرچند شاید برخی از این گونه‌ها مناطق جدیدتری را انتخاب و به مناطق کمتر توسعه یافته ای مانند افغانستان مهاجرت کنند اما اغلب آنها در دراز مدت از بین خواهند رفت. با از بین رفتن تالاب‌ها و گونه‌ها، چرخه زیست بوم ما نیز دچار اختلال خواهد شد و در نهایت دود آن به چشم مردم و گونه های دیگر خواهد رفت.
در حال حاضر چند گونه در معرض خطر هستند؟
متاسفانه هم اکنون گونه‌های زیادی از پرندگان مانند کلنگ‌ها، درنای سیبری، اردک‌ها و فلامینگوها و… در معرض خطر انقراض قرار دارند و هرساله تعداد زیادی از این پرندگان به لیست قرمز اضافه می‌شوند. در اصل نباید ما تنها به فکر یک گونه خاص باشیم بلکه باید به فکر ساماندهی تمام زیستگاه‌هایمان باشیم. اگر زیستگاه‌های ما ساماندهی و حفظ شوند، تمام گونه‌ها در آن زیستگاه قادر به زندگی دوباره و تامین غذایشان خواهند بود اما اگر زیستگاه‌ها و اکوسیستم‌های ما از بین ببرود به غیر از معدودی از پرندگان مانند کبوتر و کلاغ که توانسته‌اند با شرایط شهری خودشان را وفق بدهند، بقیه گونه‌ها در معرض خطر و انقراض قرار خواهند گرفت.
No tags for this post.
