چرا از مار و عنکبوت می ترسیم؟

در بسیاری از کشورهای صنعتی جهان و به طور خاص در اروپا، بیشتر مردم در طول عمر خود با عنکبوت یا مار در طبیعت رو به رو نشده اند و از سوی دیگر در بسیاری از کشورها به طور کلی مار وجود ندارد اما ترس از مار در ذهن مردم بوده و اگرچه این ترس در حالت عادی هیچ ضرری ندارد اما یک موضوع فطری است.

ترس از مارها و عنکبوت ها دارای ریشه در تکامل بشر بوده و مشابه آن در نخستینیان نیز دیده می شود. در حقیقت نوعی ساختار در مغز ما وجود دارد که به طور پیش فرض ما را در تشخیص عوامل خطرزا مانند عنکبوت یا مار یاری کرده و وادار به نشان دادن واکنش سریع می کند.

مساله ای که در این میان می تواند مهم تلقی شود، تبدیل شدن ترس از مار و عنکبوت به وسواس و تشویش است که معمولا بر عملکرد عادی فرد تاثیر داشته و آن را دچار اختلال می کند. برای نمونه حتی در کشورهایی که در آن ها عنکبوت وجود نداشته و یا بسیار کم است، برخی افراد در هنگام ورود به فضاهای جدید دچار ترس بوده و ابتدا باید اطمینان پیدا کنند که هیچ خطری در این محل وجود ندارد. این افراد عموماً در هنگام ورود به طبیعت نیز دچار مشکل بوده و از حشرات و مار می ترسند. مطالعات انجام شده حاکی از این حقیقت است که 1 تا 5 درصد از مردم کشورهای صنعتی جهان دچار این مشکل یعنی فوبیای عنکبوت و مار هستند.  البته تا کنون مشخص نشده است که این ترس عمومی و فراگیر به چه صورت در همه جای دنیا به شکل یکسانی گسترش یافته و وجود دارد.

برخی دانشمندان عامل این ترس را در کودکی افراد و نوع مواجه شدن وی با طبیعت دانسته و برخی دیگر آن را موضوعی غریزی قلمداد می کنند. مشکلی که در این میان وجود دارد، این است که در مطالعات انجام شده مشخص نمی شود که کدامیک رفتارهای یاد شده در کودکان و بزرگسالان اکتسابی بوده و کدام یک غریزی است. برخی مطالعات نشان می دهد که کودکان نسبت به شناسائی عنکبوت ها و مارها به نسبت سایر عوامل بی خطر، سریعتر عمل می کنند اما عامل روان شناختی مستتر در این واکنش هنوز مشخص نیست.

به تازگی تیمی از پژوهشگران مرکز علوم شناختی و مغز انسان (MPI CBS)  در موسسه ماکس پلانک (Max Planck) آلمان با همکاری محققان دانشگاه اوپسالا (Uppsala University) در کشور سوئد مطالعات و شواهد جالبی از این موضوع به دست آوردند، آن ها در بررسی های خود دریافتند حتی نوزادان زیر شش ماه نیز با مشاهده مار یا عنکبوت، واکنش های اضطراب آمیزی از خود نشان می دهند در حالی که در این سن هنوز فرصتی برای آموختن موارد اکتسابی به ویژه در این زمینه وجود ندارد.

(تصویر: indianexpress)

استفانی هوهل (Stefanie Hoehl) سرپرست این تیم تحقیقاتی و متخصص اعصاب در دانشگاه وین در رابطه با موضوع فوق اعلام کرد: « وقتی که تصویر یک مار یا عنکبوت به نوزادان نشان داده می شود، در مقایسه با تصاویر مشابه در همان اندازه و رنگ بندی از ماهی ها یا گل ها، نوزادان واکنش عصبی نشان داده و مردمک چشم آن ها گشاد می شود. در شرایطی که نور محیط ثابت است، این نوع واکنش و تغییر در اندازه مردمک چشم، نشانه مهمی در فعال شدن سیستم های عصبی نورآدرنرژیک  (noradrenergic) مغز است که مسئولیت واکنش های اضطراب آمیز را بر عهده دارد. بر این اساس مشخص می شود که حتی نوزادان نیز تحت تاثیر برخورد با مار و عنکبوت قرار می گیرند.»

وی در ادامه توضیحات خود افزود: «از این مطالعات می توان نتیجه گرفت که ترس از مارها و عنکبوت ها دارای ریشه در تکامل بشر بوده و مشابه آن در نخستینیان نیز دیده می شود. در حقیقت نوعی ساختار در مغز ما وجود دارد که به طور پیش فرض ما را در تشخیص عوامل خطرزا مانند عنکبوت یا مار یاری کرده و وادار به نشان دادن واکنش سریع می کند.»

یافته فوق به وضوح نشان می دهد که ترس از عنکبوت و مار یک عامل به ارث رسیده از اجداد ما بوده و می تواند در تجمیع با سایر عوامل محیطی از قبیل نگرانی شدید والدین، تبدیل به فوبیا یا ترس شدید شود. در این شرایط این عامل دفاعی ذاتی به اختلال یا اضطراب مختل کننده تبدیل خواهد شد.

نکته قابل توجه در این مطالعات، عدم واکنش مغز نوزادان به خطراتی است که بر اثر زندگی مدرن به وجود آمده اند، برای نمونه هنوز مغز انسان به صورت غریزی نسبت به خطرات چاقو، پریز برق یا سوزن آمپول واکنش نشان نداده و این موارد را باید به طور اکتسابی به دست آورد.

ترجمه: احسان محمدحسینی

منبع: eurekalert

No tags for this post.