کنترل عاطفی خانواده ضامن اشتیاق تحصیلی دانش‌آموزان

یکی از اهداف مهم نظام‌های تعلیم و تربیت مدرن، پرورش افرادی است که قادر باشند بر مسائل و مشکلاتشان در زندگی روزمره و محیط اجتماعی به آسانی غلبه کنند. لذا آن چه در فرایند یادگیری از اهمیت بالایی برخوردار است، فراهم آوردن شرایط و موقعیت یادگیری به گونه ای است که بهترین دستاوردها را حاصل نماید. یکی از حوزه‌هایی که اهمیت بالایی بر عملکرد و ایجاد جو عاطفی برای دانش آموز دارد، جو و فضای خانواده است. محبت و روابط عاطفی پدر و مادر باعث می‌شود دانش آموزان بدون نگرانی و ترس از تنبیه شدن به ابراز وجود بپردازند و والدین با کسب مهارت در روابط خانوادگی می‌توانند عهده دار خانواده ای بالنده باشند.

اشتیاق و هیجان پذیری، دو واژه ای هستند که برای رشد تحصیلی دانش آموز در حوزه تعلیم و تربیت به کار برده می‌شوند. مفهوم اشتیاق به رفتارهایی اطلاق می‌شود که به یادگیری و پیشرفت تحصیلی مربوط است و دارای ابعاد گوناگونی از قبیل مؤلفه‌های رفتاری، شناختی و انگیزشی می‌باشد. همچنین مفهوم هیجان پذیری برای واکنش متفاوت دانش آموزان در شرایط عاطفی و احساسی متفاوت تعریف می‌شود که خود بر دو نوع مثبت و منفی تقسیم بندی می‌گردد.

یکی از حوزه‌هایی که اهمیت بالایی بر عملکرد و ایجاد جو عاطفی برای دانش آموز دارد، جو و فضای خانواده است. محبت و روابط عاطفی پدر و مادر باعث می‌شود دانش آموزان بدون نگرانی و ترس از تنبیه شدن به ابراز وجود بپردازند و والدین با کسب مهارت در روابط خانوادگی می‌توانند عهده دار خانواده ای بالنده باشند.

پژوهشگران دانشکده روانشناسی دانشگاه رازی در یک مطالعه پژوهشی، کلیه دانش آموزان مقطع متوسطه دوم شهر اهواز را به عنوان جامعه آماری برگزیدند. میانگین سنی این دانش آموزان 17 سال بود و دانش آموزان از سطح اقتصادی خانوادگی متفاوتی بودند. پرسشنامه جو عاطفی که به منظور مهرورزی در تعاملات کودک و والد ساخته شده، در اختیار دانش آموزان قرارداده شد و معیارهای محبت، نوازش، تأیید کردن، تجربه‌های مشترک، هدیه دادن، تشویق کردن و اعتماد و احساس امنیت آن ها سنجیده شد. همچنین پرسشنامه اشتیاق تحصیلی نیز که دارای سوالاتی در زمینه اشتیاق رفتاری، شناختی و عاطفی بود تهیه و به مشارکت کنندگان ارائه گردید.

نتایج این تحقیق تأثیر مثبت جو خانواده را بر هیجان پذیری و اشتیاق تحصیلی تأیید کرد. همچنین نشان داده شد که بین هیجان پذیری مثبت با اشتیاق تحصیلی، رابطه مثبت وجود دارد. این بدین معنا است که هرچه هیجان پذیری مثبت افراد بیشتر باشد، اشتیاق تحصیلی نیز بیشتر می‌شود و بالعکس هر چه هیجان پذیری منفی بالاتر باشد، اشتیاق تحصیلی کمتر می‌شود.

در این خصوص، محمدجواد بگیان، دانشجوی دکترای روانشناسی عمومی دانشگاه رازی و نویسنده مسئول مقاله برگرفته از این پژوهش، در گفتگو با خبرنگار سیناپرس گفت:«میزان تاثیر ارتباط خانواده بر عملکرد و اشتیاق تحصیلی فرزندان مسئله ای بسیار مهم است و در این میان، یکی از مهم ترین مولفه ها جو عاطفی خانواده است. فضای خانواده می تواند امنیت ایجاد کند ، هرچه محیط خانوادگی پذیراتر ، مهربان تر و به نوعی دارای ارتباطات سالم تری باشد، مسلما بیرون از خانواده نیز همان ارتباطات سالم شکل می گیرد و فرزندان از لحاظ عملکرد تحصیلی، به نوعی بهتر رشد می کنند».

طبق آمارهای به دست آمده در تحقیق حاضر هر چه جو عاطفی خانواده مبتنی بر حمایت باشد اشتیاق تحصیلی نیز افزایش می یابد. در تبیین این یافته‌ها می‌توان گفت که هیجان پذیری مثبت با ویژگی‌هایی چون شادی و گشاده رویی، سرحالی و خوشحالی، آرامش و آسودگی، رضایتمندی، سرزندگی و شور و نشاط همراه بوده و هیجان پذیری منفی نیز با ویژگی‌هایی چون غمگینی، نگرانی و اضطراب، بی قراری و بی تابی، نا امیدی، صرف انرژی زیاد برای انجام دادن کارهای بی ارزش همراه است.

به گفته بگیان بهترین سیره ای که می تواند در فرزند پروری موثر باشد این است که پدر و مادر با هم خوب باشند. این باهم خوب بودن منطبق بر سازش است. یعنی حتی اگر پدر خانواده از لحاظ اقتصادی توان زیادی نداشته و نتواند از این بعد به فرزندان، امنیت بدهد، همین که مادر خانواده در این خصوص سازش کند و شرایط را بپذیرد، کودک چنین رفتاری را درک نموده و در نتیجه بهتر رشد می کند و لذا کمبود امنیت اقتصادی، پوشش داده می شود.

طبق نتایج ذکر شده در این پژوهش که در دو فصلنامه «راهبردهای شناختی در یادگیری» منعکس گردیده اند، جو خانواده دارای تاثیرات قابل توجهی بر رشد خلاقیت و اشتیاق تحصیلی دانش آموزان است.

به گفته محققین ایجاد محیط مناسب در خانواده برای تحریک و حفظ رابطه دوستانه والد-فرزند مفید می‌باشد، چرا که میان اعضای خانواده احساساتی وجود دارد که اگر این احساسات شناخته نشده و به درون ریخته شوند، به عبارت دیگر چنانچه کودکان توانایی ابراز عقاید، خواسته‌ها و نیازهای خود را نداشته باشند، ریشه‌های رفاه خانواده از بین می‌رود و عزت نفس خانوادگی و شخصی پایین می‌آید.

 بگیان در پایان به نقش موثر دولت اشاره کرد و افزود: دولت می تواند یکسری آموزش ها و تامین بودجه ها را در این خصوص انجام دهد تا خانواده ها یاد بگیرند سالم تر باشند و از این طریق فرزندان سالمی را نیز پرورش دهند. بدون شک هر فرزند سالمی، خود شانس بالایی برای تشکیل یک خانواده سالم در آینده خواهد داشت.

 

گزارش: محمدرضا دلفیه

منبع: مؤمنی، خ. و همکاران. 1396. نقش هیجان‌پذیری و جو عاطفی خانواده در پیش‌بینی اشتیاق تحصیلی دانش‌آموزان. راهبردهای شناختی در یادگیری، 5(8)، 159-182.

No tags for this post.