بحران آب آغاز شده است

به گزارش سیناپرس به نقل از خبرگزاری مهر، در آخرین رتبه بندی شانگهای دانشگاه تهران از نظر تولیدات علمی در جمع ۱۵ دانشگاه تراز اول جهان در حوزه آب قرار گرفته است که دستیابی به این رتبه جهانی برای اولین بار در کشور توسط یکی از دانشگاه ها کسب شده است. بنابراین باتوجه به اهمیت و جایگاه حوزه آبی کشور و نقش مدیریت منابع آب در روند خشکسالی درصدد شدیم تا با دکتر امید بزرگ حداد عضو هیات علمی گروه مهندسی آبیاری دانشگاه تهران و استاد تمام این دانشگاه گفتگویی با محوریت آب، خشکسالی و نحوه استفاده از توان و ظرفیت پژوهشگران این حوزه در صنعت انجام دهیم.

وی تنها دانشمند یک درصد برتر ایران در حوزه منابع آب بشمار می رود و این استاد دانشگاه دارای بیشترین آمار ارجاع  و انتشار مقاله در حوزه آب و آبیاری در کشور است.

*طی سال های گذشته موضوع منابع آبی و خشکسالی از مباحث داغ محافل علمی بوده است، وضعیت کشور را در این حوزه چگونه ارزیابی می کنید و دلایل این پدیده را چه می دانید؟

خشک شدن تدریجی رودخانه ها و تالابها، کاهش حجم ذخیره مخازن طبیعی و مصنوعی، کاهش تراز آب های زیرزمینی، بروز قطعی در تامین آب شرب و اعمال محدودیتهای تامین آب برای کشاورزان و در کنار همه این موارد کاهش چشمگیر کیفیت آب مصرفی در همه بخشها، از جمله نشانه های وقوع بحران در تامین آب است که برای عموم مردم قابل لمس است.

در حالت کلی این شرایط می تواند یا از کاهش منابع، یا با افزایش مصارف و یا بدلیل هر دو مورد ایجاد شود. اگر چه شرایط کنونی در کشور ما تا حدی ناشی از کاهش منابع نیز هست اما سهم افزایش مصارف در وقوع این شرایط به مراتب بیشتر است.

افزایش دو برابری جمعیت کشور طی حدود ۳۰ سال اخیر از یک سو، تغییر در فرهنگ و الگوی مصرف از سوی دیگر، سهولت دسترسی و نیز قیمت ناچیز آب، همگی عوامل سهیم در تشدید بحران حاضر هستند. اگر چه تغییرات ناشی از پدیده تغییر اقلیم نیز می تواند در این شرایط تاثیر داشته باشد، اما تاثیرات این پدیده عموما در بازه های زمانی بلند مدت نمایان می شود.

*برای کند شدن روند خشکسالی موضوع مدیریت منابع آبی مطرح می شود به نظر شما این امر چه جایگاهی در کشور ما دارد و تا چه حد می تواند از بروز بحران آب و خشکسالی جلوگیری کند و آیا به صورت آکادمیک به این موضوع در کشور پرداخته شده است؟

در شرایط کنونی، اگرچه مدیریت منابع آب می تواند وضعیت بحران حاضر در کشور را تعدیل کند، اما در کنار آن باید توجه ویژه ای به برنامه ریزی و مدیریت مصرف کرد. در این راستا قیمت گذاری واقعی آب و فرهنگ سازی مصرف در بخش های مختلف از جمله مهمترین و موثرترین عوامل در بهبود شرایط حاضر هستند.

*جایگاه مدیریت منابع و برنامه ریزی آب را در سطح علمی و آکادمیک در ایران چطور ارزیابی می کنید؟

موارد مصرف آب به عنوان یکی از عناصر حیاتی در زندگی موجودات بسیار مختلف و متعدد هستند. آب اساسا برای مصارف صنعتی، کشاورزی، شهری (شرب و بهداشت)، محیط زیستی، حمل و نقل، پرورش آبزیان و تفریحات مورد استفاده قرار می گیرد. بنابراین آب دارای ذی نفعان مختلف و متعددی است و دارای ابعاد پیچیده اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، حقوقی و حتی سیاسی است که علاوه بر توده مردم،  تمامی نهادها، ارگانها و سازمانها را نیز چه در سطح ملی و چه در سطح بین المللی درگیر می کند.

بنابراین می توان گفت که یکی از وسیعترین و در عین حال پراهمیت ترین رشته های موجود در ایران و جهان موضوعات مرتبط با آب است، زیرا اساسا آب یک موضوع و مسئله فرارشته ای یا به عبارتی چندرشته ای است. بنابراین بخشهای مختلف و در دانشگاههای مختلف در حوزه عمران، آبیاری و آبادانی، منابع طبیعی، محیط زیست، مدیریت و اقتصاد به تربیت و آموزش متخصصانی در این زمین و در رشته های مختلف مرتبط با آب می پردازند.

اگرچه قدمت رشته های مرتبط با منابع آب در دنیا به حدود ۴۰ سال می رسد، اما در ایران از حدود ۲۵ سال پیش موضوعات مرتبط با منابع آب در کنار رشته های موجود در حوزه آب جای خود را باز کرد و پس از چندی رشته های مرتبط با مهندسی منابع آب ایجاد و راه اندازی شدند.

اخیرا با اهمیت یافتن مباحث مرتبط در حوزه منابع آب در بازنگری های جدید درسی در وزارت علوم، شاهد ایجاد و راه اندازی رشته مدیریت و برنامه ریزی منابع آب از سوی وزارت علوم بوده ایم. این رشته با تربیت دانشجویان در حوزه مدیریت و برنامه ریزی کلان آب در راستای رفع مشکلات کشور در این حوزه کمک خواهد کرد. اولین دوره دانشجویان این رشته در مقطع دکتری و از مهرماه سال جاری در گروه مهندسی آبیاری و آبادانی دانشگاه تهران پذیرش خواهند شد.

*باتوجه به اینکه موضوع منابع و برنامه ریزی آب طی سال های اخیر جایگاه خود را در میان محققان دانشگاهی کشور باز کرده است درحال حاضر وضعیت تولید علم و انجام فعالیت های پژوهشی این حوزه در کشور در چه جایگاهی قرار دارد؟

فعالیتهای پژوهشی در دانشگاهها را می توان به دو بخش بنیادی و کاربردی تقسیم بندی کرد. کشوری می تواند پیشرفت کند که پژوهشها و تولیدات علمی دانشگاههای آن کاربردی و در راستای حل مشکلات صنعت باشد.

یکی از رسالتهای دانشگاه ارائه خدمت به صنعت است، بنابراین صنعت نیز باید ضمن اعتماد به دانشگاه، مشکلات خود را مطرح و اعلام کند تا از طریق مراکز آموزشی و پژوهشی برای آنها راه حل مناسب و به روز یافت شود. اما متاسفانه در حال حاضر این فرآیند در سطح بسیار ضعیفی در کشور ما وجود دارد.

هر چند پژوهشگران و محققان علاقه مند به انجام فعالیت های تحقیقاتی برای رفع نیازهای کشور هستند، اما به دلیل عدم دعوت، درخواست، حمایت و مشورت با محققان در انجام طرح های پژوهشی و اتاق های فکر، پژوهش ها عموما به سمت پژوهشهای بنیادی سوق پیدا کرده است و فاصله زیادی میان صنعت و دانشگاه ایجاد شده است.

*شما به فاصله میان صنعت و دانشگاه در کشور اشاره کردید. این وضعیت در حوزه های علمی مربوط به آب نیز وجود دارد؟

در حوزه پژوهش های مرتبط با منابع آب نیز این فاصله مشاهده می شود. به نحوی که اگرچه تحقیقات محققان کشور در این حوزه در سطح تحقیقات بنیادی روز آکادمیک در دنیا و حتی در برخی موارد بالاتر از آنهاست، اما مشکلات صنعت آب کشور کماکان به قوت خود باقی است. در این حوزه تنها پروژه های محدودی به برخی از محققان ارجاع می شود و تعامل مورد نیاز در این حوزه بسیار محدود است.

* آیا می توان گفت که صنعت در حوزه آب بیشتر دولتی است و اعتمادی به دانشگاه های کشور ندارد؟

در واقع می توان اینگونه تعبیر کرد که صنعت به دانشگاه اعتماد و یا به ارجاع کار علاقه ندارد و این بی اعتمادی منجر به حفظ این شکاف می شود. یعنی دانشگاه به سمت تحقیقات بنیادی پیش می رود در حالی که صنعت نیازمند و تشنه تحقیقات کاربردی است.

ادامه این روند موجب می شود تا صنعت ادعای تئوری بودن تحقیقات در دانشگاه را بیان کند و متقابلا دلیل دانشگاه نیز عدم مراجعه صنعت به آن است. این باعث می شود که نوآوری محققان کشور در حوزه آب الزاما در راستای پیشبرد صنعت آب کشور نیست، بلکه در سطح اول تحقیقات بنیادی روز دنیاست. بنابراین باید تعاملی صورت گیرد که صنعت نیازهای خود را به دانشگاه ها ارائه کند.

*آیا تحقیقاتی درباره پیش بینی وضعیت آینده بحران آب در کشور انجام شده؟ در کل چشم اندازه آینده را چگونه ارزیابی می کنید؟

بر اساس نتایج بخشی از تحقیقات اخیر که در یک پروژه کلان در سطح کشور انجام شده به نظر می رسد که از حدود ۱۰ سال پیش تمام استان های کشور وارد مرحله اضافه برداشت از ذخایر آبی شده اند و این روند همچنان ادامه دارد. اگر این رویه ادامه یابد، آینده نگران کننده ای در انتظار ما خواهد بود. چراکه اگر منابع آبی به پایان برسند، امکان جایگزینی مجدد و سریع آنها وجود نخواهد داشت. بنابراین باید راهکارهایی اندیشیده شود تا ضمن رفع بحرانهای فعلی از تشدید این بحران در آینده نیز جلوگیری شود.

باید در زمینه راهکارهای استحصال آب، نگه داشت آب، کاهش مصرف آب، قیمت گذاری صحیح آب تحقیقات مناسبی از سوی محققان دانشگاهی کشور انجام شود تا بتوانیم ضمن احیای تدریجی منابع آبی از دست رفته، پیش از تشدید بحران آب چاره ای بیاندیشیم.

*ایران با این شرایطی که وجود دارد چند سال دیگر به بحران آب می رسد؟

وقتی که دریاچه ها درحال خشک شدن هستند، تخصیص آب به محیط زیست کاهش می یابد، تامین آب برای شهرها، صنایع و مزارع با مشکل مواجه می شود، می توان گفت که بحران آب آغاز شده است.

در این شرایط نیاز است به موضوع مدیریت کلان، جامع و یکپارچه منابع آب توجه ویژه ای شود. بنابراین می بایست نگرش ها و تصمیم گیری ها از حالت جزئی نگر به کلی نگر تبدیل شوند.

برخی از راهکارهای عملیاتی در صنعت آب کشور، همچون مسکن بوده و فقط تسکین موضعی ایجاد می کنند و دولت و مردم را از درک و لمس و حس درد واقعی دور نگه می دارند. چه بسا با حذف اثر مسکن، جراحت وارده با شدت و وخامت بیشتری بروز و ظهور پیدا می کند.

*شما به عدم مدیریت کلان در حوزه آب اشاره کردید. به نظر شما اگر اعتماد میان صنعت و دانشگاه شکل می گرفت می توانستیم امیدوار باشیم که مدیریت های کلان این حوزه به صورت علمی پیگیری و اجرایی شود؟

بله، یقینا دانشگاه با مرور و مطالعه تحقیقات روز و تجربیات محققان دیگر از سایر کشورها، در ارائه راهکارهای نوین برای حل معضل آب می تواند پیشرو باشد و با استمداد از پتانسیل عظیم علمی نهفته در دانشگاههای کشور می توان امیدوار به حل حداقل بخشی از این معضل توسط محققان و ژوهشگران دانشگاه بود.

No tags for this post.