خرسها پیش از خواب زمستانی چه میکنند؟
جنگلهای هیرکانی سوادکوه این روزها، صحنه تدارکات آخر فصل خرسهای قهوهای است. این غولهای آرام اما قدرتمند، در میان رنگهای باقیمانده پاییزی، با عجله و اشتیاقی طبیعی در حال انباشتن آخرین ذخایر انرژی برای سفری طولانی به اعماق خواب زمستان هستند. مقامات محیط زیست، این افزایش مشاهدات را طبیعی اما هشداردهنده میدانند و از مردم میخواهند برای حفظ امنیت خود و این گونه ارزشمند، حریم آنها را رعایت کنند.
به گزارش خبرگزاری سیناپرس، در آستانه زمستان، جنگل نفسهای آخر پاییز را میکشد. نسیم سردی که از لابهلای درختان راش و بلوط میپیچد، بوی خاک خیس و برگهای پوسیده را در فضا پخش میکند. اینجا، در دل جنگلهای باستانی هیرکانی سوادکوه، ساکنان کهن آن، برنامهای فشرده برای بقا در پیش دارند.
خرسهای قهوهای، نمادهای شکوهمند و مرموز حیاتوحش شمال، در این روزهای کوتاه و سرد، به تکاپویی خستگیناپذیر افتادهاند. آنها باید هرچه میتوانند بخورند؛ از بلوطهای افتاده بر زمین و ریشههای گیاهان تا میوههای جنگلی باقیمانده و حشرات. هدف یکی است، پر کردن لایههای چربی بدن، آن ذخیرهگاه حیاتی که قرار است سوخت یک خواب طولانی و رؤیاوار را تأمین کند.
محمد شکوهی، رئیس اداره حفاظت محیط زیست سوادکوه و سوادکوه شمالی، این صحنه را بخشی از یک سینمای حیرتانگیز طبیعی توصیف میکندو میگوید: تصور کنید موجودی با آن هیکل تنومند، با دقت و صبوری یک کشاورز کهن، جنگل را زیر پایش میگردد. هر سنگ را برمیگرداند، هر تنه پوسیدهای را میکاود. این یک شکار آخر فصل نیست؛ یک ذخیرهسازی حسابشده برای روزهای مباداست.
وی میافزاید: خرسهای قهوهای در سوادکوه، برخلاف تصور رایج، به خوابی سنگین و غیرقابل بیداری نمیروند. خواب آنها بیشتر شبیه یک چُرت زمستانی طولانی و هوشیارانه است؛ حالتی بین خواب و بیداری که در آن ضربان قلب کند میشود، تنفس به حداقل میرسد، اما گوشها هنوز به صداهای جنگل، به ویژه صداهای تهدیدآمیز، هوشیار است.
وی تأکید میکند: نعمت جنگلهای هیرکانی، گاه این چرخه را تغییر میدهد در این پهنه سبز، گاهی حتی در میانه زمستان، اگر هوا ملایم شود یا منبع غذایی غیرمنتظرهای مثل لاشهای پیدا شود، میتوان ردپای تازه یک خرس را روی برف دید. این انعطاف، موهبت تنوع زیستی غنی منطقه سوادکوه محسوب میشود.
رئیس اداره محیط زیست شهرستان سوادکوه با بیان اینکه این داستان زیبا و طبیعی، نقطه آسیبپذیری جدی نیز دارد هشدار میدهد: دشمن اصلی این چرخه، انسان است متأسفانه، زبالههای رهاشده در حاشیه جنگل و روستاها، برای خرسها مانند یک رستوران مجانی و پرخطر عمل میکند.
به گفته شکوهی، وقتی خرس به طعم شور و شیرین زبالههای انسانی عادت کند، دیگر حوصله جستوجوی سخت در جنگل را ندارد. این رفتار، هم الگوی خوابش را به هم میریزد و هم او را به سکونتگاههای انسانی نزدیکتر میکند که هم برای ما خطرناک است و هم برای این گونه حیات وحش.
رئیس اداره محیط زیست سوادکوه با اشاره به این نکته که لازم است مردم در این فصل حساس اگر برای گردش به دامن طبیعت میروند بیش از پیش مراقب ردپاها و نشانهها باشند، میگوید: اگر منطقهای را بعنوان زیستگاه خرس میشناسند، از ایجاد سر و صدا و نزدیک شدن به غارها یا اشکفتهای احتمالی خودداری کنند. اجازه دهند این خواب زمستانی، که یک شاهکار تکاملی برای حفظ انرژی خرسها است، در آرامش کامل سپری شود.
شکوهی میافزاید: خرسها در طول خواب زمستانی، معجزه متابولیکی منحصربفردی را به نمایش میگذارند. آنها ماهها بدون خوردن، آشامیدن، دفع ادرار یا مدفوع به سر میبرند. بدن آنها اوره (ماده سمی حاصل از تجزیه پروتئین) را بهطور مداوم بازیافت کرده و آن را به پروتئینهای ضروری برای حفظ بافتهای ماهیچهای تبدیل میکند.
وی ادامه میدهد: این فرآیند شگفتانگیز، از تحلیل شدید عضلات در دوران خواب طولانی جلوگیری کرده و به آنها اجازه میدهد با حداقل اتلاف انرژی، زمستان را سپری کنند.
به نقل از ایسنا، «خرس قهوهای» گونهای خرس بزرگجثه و درشتاندام است که در بسیاری از مناطق آمریکای شمالی و شمال اورآسیا پراکندهاست.
وزن این نوع خرس از ۷۰ تا ۸۰ کیلوگرم متغیر است و بزرگترین زیرگونه آن خرس کودیاک در قامتی هماندازهٔ خرس قطبی است و با وی بر سر عنوان بزرگترین گونهی خرس و بزرگترین حیوان شکارچی روی خشکی رقابت میکند. خرس قهوهای کودیاک(بزرگترین وقویترین گوشتخوار موجود در خشکی است).
با آن که قلمرو زیست خرس قهوهای کاهش یافته و در بسیاری از مناطق منقرض شدهاست ولی همچنان در فهرست کمترین نگرانی «آییوسیان» باقیمانده و با جمعیت تقریبی ۲۰۰ هزار رأس خطر انقراض وی را تهدید نمیکند.
بیشترین شمار خرس قهوهای به ترتیب در روسیه، آمریکا بهویژه رومانی و فنلاند، جاییکه حیوان ملی این کشور نامیده میشود، سکونت دارند.
البته سه زیرگونهی این گونه خرس یعنی خرس قهوهای آفریقای شمالی خرس اطلس کالیفرنیایی و مکزیکی در قرن نوزدهم و بیستم منقرض شدند و برخی از زیرگونههای جنوب آسیایی این حیوان نیز به شدت در معرض خطر انقراض هستند.
زیرگونهای از خرس قهوهای محدود شده در مرکز ایتالیا موسوم به خرس قهوهای مارسیکایی وجود دارد که تعداد آنها بین ۵۰ تا۶۰ فرد بوده و در معرض خطر انقراض هستند.
این خرس در ایران نیز در مناطق شمالی به ویژه مازندران زندگی میکند.