فرونشست زمین در تهران؛ زنگ خطری برای کلانشهرها
فرونشست زمین، پدیدهای که سالهاست کارشناسان درباره پیامدهای آن هشدار میدهند و اکنون نشانههای عینی آن به شکل فروریزشهای ناگهانی در بافتهای شهری نمایان شده است.
به گزارش خبرگزاری سیناپرس، شامگاه پنجشنبه بیستم آذرماه در شهرک ولیعصر فرونشست زمین باعث گرفتاری سه خودرو شد؛ حادثهای که بنا بر اعلام جلال ملکی، سخنگوی سازمان آتشنشانی، زمینی به وسعت حدود ۱۰ متر و عمق نزدیک به یکونیم متر دچار نشست شد.
به گفته علی بیتاللهی، عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، این رخداد از نوع فرونشست ناگهانی(فروریزش زمین) و بعد از بارندگی های اخیر به وقوع پیوسته است؛ جریان آب در مجاری زیرسطحی مانند قنوات خشکشده یا رگابهای طبیعی، بهویژه پس از بارندگی، موجب آبشستگی، توسعه حفرات زیرسطحی و در نهایت فروریزش ناگهانی زمین شده است. بررسی تصاویر ماهوارهای نیز نشان میدهد که محل این فروریزش به روی مسیر قنوات قدیمی تهران قرار دارد؛ قنواتی که با وجود خشکی، همچنان میتوانند منشا مخاطرات جدی باشند.
هرچند این حادثه بدون تلفات جانی به پایان رسید، اما بار دیگر زنگ خطر پدیدهای خاموش، تدریجی و بهشدت مخرب را برای پایتخت و بسیاری از شهرهای کشور به صدا درآورد.
آنچه در شهرک ولیعصر رخ داد، تنها یک نمونه محلی از بحرانی ملی است. طبق آمارهای رسمی، ۷۰ درصد دشتهای کشور در محدودههای ممنوعه و ممنوعه بحرانی قرار دارند و تنها ۱۳ درصد از دشتها وضعیت آزاد دارند.
معصومه آمیغپی، رئیس اداره ترازیابی دقیق و تداخلسنجی راداری در این خصوص اعلام کرده است که ۷۲۱ شهر کشور درگیر پدیده فرونشست هستند و ۱۶ کلانشهر بهصورت مستقیم تحت تاثیر آن قرار دارند.علاوه بر این، هشت کلانشهر نیز در حاشیه وقوع این پدیده قرار دارند. ۲۵ درصد دشتها در وضعیت بحرانی با نرخ فرونشست بالای ۱۰ سانتیمتر در سال قرار دارند و ۴۳ درصد دشتها در مراحل اولیه شکلگیری فرونشست هستند. در این میان مشهد بحرانیترین دشت ایران محسوب میشود.
شینا انصاری، معاون رییسجمهور و رییس سازمان حفاظت محیط زیست نیز در این باره گفته است که در ۳۰ استان از ۳۱ استان کشور فرونشست زمین وجود دارد و دلیل اصلی آن استفاده نادرست از منابع آبهای زیر زمینی و آبخوانهاست؛ از منابع آبهای زیر زمینی و آبخوانهای کشور به درستی استفاده نکردهایم و تا توانستیم شیره زمین را کشیدهایم.
طاها طباطبایی عقدا، رئیس ژئوتکنیک مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی نیز در این خصوص عنوان کرده است که هماکنون حدود ۳۵۰ دشت کشور دچار فرونشست هستند. در این میان حدود ۲۸ درصد از چاههای کشور، فرونشست بیش از ۱۰ سانتیمتر در سال ایجاد کردهاند و ۱۱۷ هزار چاه برداشت آب نیز در این مناطق فعال است که برداشت بیرویه آنها باعث تشدید سالانه این پدیده شده است.
وی در ادامه یادآورشده است که حدود ۵ درصد از مساحت کل کشور_ معادل بیش از ۹۰ هزار کیلومتر_ درگیر فرونشست است و بیش از ۲۰۰ شهر کشور( حدود ۱۵ درصد از کل شهرهای ایران ) کمابیش این پدیده را تجربه میکنند. در این بین نرخ فرونشست برخی از تهران به دلیل تنش آبی در سالهای اخیر و برداشت بیرویه از چاههای داخل شهر، از ۱۶ سانتیمتر در سال به بیش از ۳۰ تا ۳۱ سانتیمتر رسیده است.
فرونشست، صرفاً پایینرفتن سطح زمین نیست؛ این پدیده بهطور مستقیم به تخریب ساختمانها، خیابانها، پلها، خطوط انتقال آب، گاز، فاضلاب، راهآهن و حتی محوطههای تاریخی منجر میشود. با کاهش بارندگیها و تشدید خشکسالی، کارشناسان معتقدند اگر مدیریت منابع آب زیرزمینی اصلاح نشود، حوادثی مشابه آنچه در منطقه ۱۸ تهران رخ داد، میتواند در سایر نقاط شهری نیز تکرار شود.
حادثه شبانه شهرک ولیعصر، بیش از آنکه یک رویداد گذرا باشد، هشداری جدی درباره بحرانی است که آرام، اما پیوسته زیر پای شهرها در حال گسترش است؛ بحرانی که نادیدهگرفتن آن، هزینههای سنگینتری را در آینده نزدیک به کشور تحمیل خواهد کرد.
گزارش: فرزانه صدقی
