یادداشت تخصصی دکتر مجید حاجی فرجی، عضو پیوسته فرهنگستان علوم پزشکی و متخصص تغذیه:
رفع بحران آب نیازمند رویکردی چندوجهی، مشارکتی و پایدار است
بحران جهانی کمبود آب یکی از مشکلات جدی در همه کشورها، بهویژه ایران است و تأمین آب برای کشاورزی و تولید محصولات غذایی همچنان یکی از دغدغههای اصلی به شمار میرود.
به گزارش خبرگزاری سیناپرس، سالها پیش در هند و متعاقب خشکسالی فراگیر، فردی به نام راجندرا سینگ با ایجاد یک سازمان مردمنهاد و جلب حمایت مردم، اقدام به طراحی سدهای خاکی محلی جهت ذخیره آبهای زیرزمینی و همزمان کنترل تعداد چاهها برای بهینهسازی مصرف آب کرد.
او در مدت کوتاهی موفق شد آب کافی برای کشاورزی و دامپروری حدود هزار روستا را فراهم کند. لذا به عنوان آقای آب هندوستان بسیار مورداحترام مردم و دولت هندوستان و مشاور نخست وزیر هندوستان است.
او در سال ۲۰۱۵ جایزه آب استکهلم را دریافت کرد که مشابه جایزه نوبل برای محافظت از منابع آب است. جای تعجب است که مسئولان مربوطه و دستاندرکاران در کشور ما به این مهم همت نگماردهاند و همچنان نیز توجه کافی به آن نمیشود.
بحران مصرف آب در ایران، بهویژه در بخشهای کشاورزی و صنعت، یکی از چالشهای اساسی کشور است که ریشه در عواملی همچون تغییرات اقلیمی، مدیریت نادرست منابع آب، الگوهای کشت نامناسب و ناکارآمدی در مصرف دارد. راهبردهای موثر برای رفع یا کاهش این بحران شامل موارد زیر است:
۱. راهبردهای کشاورزی
الف) اصلاح الگوی کشت،کاهش سطح زیرکشت محصولات پرآببر مانند برنج، یونجه و نیشکر، گسترش کشت محصولات مقاوم به خشکی و متناسب با شرایط اقلیمی هر منطقه، تطبیق الگوی کشت با ظرفیت واقعی منابع آب هر منطقه.
ب) بهینهسازی آبیاری، گسترش سامانههای نوین آبیاری مانند قطرهای، بارانی و زیرسطحی،کاهش تلفات آب در شبکههای آبیاری سنتی، استفاده از فناوریهای هوشمند مانند سنسورهای رطوبت خاک و سامانههای تصمیمگیری کشاورزی، نظارت و کنترل جدی بر تعداد چاههای غیرمجاز یا بهرهبرداری بیرویه.
ج) توسعه کشاورزی هوشمند و پایدار، آموزش کشاورزان در مدیریت دقیق آب و خاک، تشویق به کشاورزی ارگانیک و حفاظت از منابع خاک و آب، ایجاد انگیزههای اقتصادی از طریق یارانههای هدفمند.
۲. راهبردهای صنعتی
الف) بازیافت و استفاده مجدد از آب، الزام واحدهای صنعتی به تصفیه و بازچرخانی آبهای فرآیندی، ایجاد استانداردهای سختگیرانه برای دفع پساب صنعتی.
ب) بهکارگیری فناوریهای کممصرف، جایگزینی فرآیندهای قدیمی با فناوریهای کممصرف، استفاده از سیستمهای خنککننده بسته بهجای سیستمهای باز.
ج) برنامهریزی منطقهای و سیاستگذاری جلوگیری از ایجاد صنایع پرآببر در مناطق خشک، اعمال جریمه برای مصرف بیرویه یا آلودهسازی منابع آب.
۳. راهبردهای فرابخشی و حکمرانی
اصلاح ساختار قیمتگذاری آب و حذف یارانههای غیرکارآمد، تقویت نهادهای نظارتی و هماهنگی بین بخشی، مدیریت یکپارچه و حوضهمحور منابع آب، توسعه پژوهش و فناوری برای ارائه راهحلهای بومی.
۴. استفاده از منابع جایگزین
بهرهگیری از آبهای بازیافتی برای مصارف غیرآشامیدنی، استفاده محدود و هدفمند از آبهای شیرینشده با درنظر گرفتن هزینههای انرژی و محیطزیست، برداشت اصولی از آبهای زیرزمینی بر اساس قوانین پایدار.
حل بحران آب در ایران مستلزم رویکردی چندوجهی، مشارکتی و پایدار است؛ رویکردی که در آن کشاورزی هوشمند، صنعت کمآببر، حکمرانی کارآمد و فرهنگ عمومی صرفهجویی نقش اساسی دارند. بدون اصلاح ساختارهای سیاستی و تغییر در رفتارهای مصرفی، راهکارهای فنی بهتنهایی اثر محدودی خواهند داشت.
