اقیانوسها؛ محور علم امروز، امنیت فردا
اقیانوسها، که بیش از ۷۰ درصد سطح زمین را پوشاندهاند، در خط مقدم چالشهای عصر جدید قرار دارند. اقیانوسها سهم بزرگی در تنظیم اقلیم، تامین امنیت غذایی، پایداری اقتصاد آبی و حفاظت از تنوع زیستی دارند.
به گزارش سیناپرس، اما گزارشهای بینالمللی نشان میدهد، گرمایش سریع اقیانوسها، افزایش سطح آب دریا، اسیدی شدن، کاهش اکسیژن و گسترش آلودگیهای پلاستیکی و شیمیایی، آینده بسیاری از مناطق ساحلی و گونههای دریایی را تهدید میکند. این شرایط، نیاز به علم، فناوری و پژوهشهای دقیق دریایی را از هر زمان دیگری ضروریتر ساخته است.
انتشار گزارش «وضعیت اقیانوس ۲۰۲۴» توسط کمیسیون بین دولتی اقیانوس شناسی یونسکو نشان میدهد که شرایط اقیانوسها سرعتی بیسابقه از دگرگونی را تجربه میکند.
نکات کلیدی این گزارش عبارت است از:
–گرمایش بیسابقه آبهای سطحی و عمیق که به رکوردهای تاریخی رسیده است.
–افزایش اسیدی شدن اقیانوسها که اکوسیستمهای مرجانی و تولیدات اولیه را تهدید میکند.
-افزایش سطح دریا و خطرات برای جوامع ساحلی خصوصا در مناطق کمارتفاع
-گسترش آلودگیهای دریایی شامل میکروپلاستیکها، آلایندههای صنعتی نوظهور و آلودگی صوتی
-ضرورت تحول در پایش اقیانوسها از طریق فناوریهای هوشمند، هوش مصنوعی، رباتهای خودکار و شبکههای داده جهانی.
در این میان، اقیانوسشناسی نهتنها دانشی حیاتی برای فهم اکوسیستمهای آبی است، بلکه سنگبنای برنامهریزی محیطی، امنیت غذایی، مدیریت بلایای طبیعی، اقتصاد آبی و سیاستگذاری اقلیمی به شمار میرود.
اقیانوسشناسی؛ علم خط مقدم مقابله با بحران جهانی
اقیانوسها ستون اصلی پایداری آبوهوای زمین و منبع اصلی حیات دریایی، انرژیهای نو و اقتصاد آبی هستند. گزارشهای بینالمللی سالهای اخیر نشان میدهد اقیانوسها با سرعت نگرانکنندهای در حال گرم شدن هستند، اسیدی شدن و کاهش اکسیژن به سرعت در حال گسترش است و سطح دریاها به دلیل ذوب یخها در حال افزایش است. این تغییرات پیامدهای مستقیمی بر جوامع ساحلی، امنیت غذایی، شیلات، گردشگری و سلامت اکوسیستمهای دریایی دارد.
پیشرفتهای پژوهشی و فناوری، بهویژه در رصد ماهوارهای، شبکههای پایش اقیانوسی، سنجش از دور، مدلسازیهای پیشبینی و تحلیلهای مبتنی بر هوش مصنوعی، فرصتهای تازهای برای فهم بهتر رفتار اقیانوسها و کاهش پیامدهای تغییر اقلیم فراهم کردهاند. هوش مصنوعی امروز در تشخیص موجهای گرمای دریایی، پیشبینی طوفانها، شناسایی آلودگیها و تحلیل دادههای کلان اقیانوسی نقشی حیاتی ایفا میکند.
نقش علم و فناوریهای نوین در آینده اقیانوسها
بهکارگیری هوش مصنوعی، مدلسازیهای پیشبینی، فناوریهای سنجشاز دور، سامانههای پایش هوشمند و دادههای ماهوارهای، افقهای تازهای برای مدیریت تغییر اقلیم، شناسایی آلودگیها، پیشبینی امواج و برنامهریزی علمی برای حفاظت از سواحل در جهان گشوده است. این فناوریها زمانی میتوانند موثر باشند که با ترویج علم، آموزش جامعه و افزایش ظرفیت علمی کشور همراه شوند.
جایگاه علمی ایران
جمهوری اسلامی ایران در سالهای اخیر با اتکا به ظرفیتهای علمی خود و همکاری با شبکههای بینالمللی گامهای مهمی در حوزه توسعه علوم دریایی و ترویج علم برداشته است.
در این راستا پژوهشگاه ملی اقیانوسشناسی و علوم جوی، به عنوان مرجع ملی در حوزه علوم دریایی، طی سالیان گذشته تلاش کرده است فاصله بین علم و جامعه را کاهش دهد و اهمیت اقیانوسها را برای مردم، سیاستگذاران و نسل جوان روشن سازد.
این پژوهشگاه تلاشهای گستردهای در حوزه ترویج علم اقیانوسی، افزایش سواد دریایی جامعه، گسترش همکاریهای ملی و بینالمللی و توسعه پایش و پژوهشهای دریایی به انجام رسانده است. اجرای کارگاههای تخصصی علوم و فنون دریایی، مشارکت فعال در «دهه علوم اقیانوس برای توسعه پایدار»، آگاهی رسانی عمومی در حوزه دریا، تولید محتوای علمی برای کودکان، نوجوانان و بزرگسالان، همکاری با یونسکو و مشارکت در برنامههای منطقهای از جمله گامهای مهمی است که پژوهشگاه برای آگاهیبخشی و دسترسپذیر کردن دانش اقیانوسی برداشته است.
فعالیتهایی که توسط این پژوهشگاه انجام شده، شامل:
- توسعه برنامههای آموزشی و ترویجی برای کودکان، نوجوانان و جوامع محلی
- همکاری با یونسکو و مشارکت در پروژههای بینالمللی مرتبط با سواد اقیانوسی
- انجام پژوهشهای جامع در حوزه تغییر اقلیم، اکوسیستمهای دریایی، آلودگی، سواحل و فرایندهای فیزیکی و زیستی اقیانوس؛
- ارتقای ظرفیت پایشهای اقیانوسی با بهرهگیری از فناوریهای نوین، سنجشازدور و ….
- فراهمسازی ارتباط میان محققان، نهادهای اجرایی و جامعه برای تبدیل علم به سیاست موثر.
اکنون بیش از هر زمان دیگری جهان به علمی نیاز دارد که مردممحور، مشارکتی، اخلاقمحور و آیندهنگر باشد؛ علمی که نه فقط برای حل مسائل امروز، بلکه برای محافظت از آینده نسلهای بعد طراحی شده باشد. اقیانوسها قلب تپنده سیارهاند و ما وظیفه داریم دانش، فناوری و آگاهی عمومی را برای حفاظت از آنها در کنار هم قرار دهیم.
آینده پایدار بدون علم و پژوهش ممکن نیست. امروز بیش از هر زمان دیگری به دانش اقیانوسی و دریایی، فناوریهای نو، سواد دریایی فراگیر و ترویج علم نیاز داریم. لذا پژوهشگاه ملی اقیانوسشناسی و علوم جوی بار دیگر بر تعهد خود به پژوهشهای راهبردی، توسعه علم، ترویج سواد اقیانوسی و گسترش همکاریهای علمی بینالمللی تأکید میکند و آماده است با همکاری دانشگاهها، سازمانهای دولتی، جوامع محلی و نهادهای بینالمللی، مسیر توسعه دریامحور مبتنی بر علم را برای ایران عزیز هموارتر نماید.
*دکتر علی مهدی نیا ، سرپرست پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی
