مجید رضاییان مطرح کرد
چالش‌های هوش مصنوعی برای روزنامه‌نگاری
مجید رضاییان با بیان چالش‌های هوش مصنوعی برای روزنامه‌نگاری می‌گوید: اگر در روزنامه‌نگاری برند نشوید، در دنیای روزنامه‌نگاری رباتیک و هوش مصنوعی از بین رفته و کنار گذاشته می‌شوید. این حرف من به همه روزنامه‌نگاران ایران است.
به گزارش خبرگزاری سینا، مجید رضاییان، استاد دانشگاه و پژوهشگر روزنامه‌نگاری گفت: درباره بهره‌گیری از هوش مصنوعی در روزنامه‌نگاری و پدیده‌ای به نام «روزنامه‌نگاری رباتیک» و چالش‌های آن برای «روزنامه‌نگاری حرفه‌ای» گفت: «باید درنظر داشته باشیم در جهان وب سه، داده‌کاوی و انسان‌کاوی دو خط موازی هستند که با هم پیش می‌روند؛ چرا که عنصر دیگری افزون بر متن، صدا و تصویر، به نام web Intelligence (وب هوشمند یا وب رباتیک) به این فضا افزوده شده که جای خیلی چیزها را خواهد گرفت. وب هوشمند، جای ما داده‌ها را کاوش می‌کند و این مسئله روزنامه‌نگاری را به چالش خواهد کشید؛ اتفاقی که الان هم افتاده است.»
روزنامه‌نگاری رباتیک «خرد» را به حاشیه می‌راند
او با یادآوری این موضوع که وب هوشمند بر اساس داده‌های موجود، داده‌کاوی می‌کند و ما در این گونه مواقع، انسان‌کاوی نداریم، تاکید کرد: «چالشی که این موضوع برای روزنامه‌نگاری ایجاد می‌کند؛ این است که «خرد» و انسان‌کاوی را به حاشیه می‌راند؛ حس روزنامه‌نگار و دریافتش از واقعیت را در روزنامه‌نگاری رباتیک نخواهیم دید. در روزنامه‌نگاری رباتیک سرعت، سرعت غیرقابل وصفی است و یک روزنامه‌نگار می‌تواند به جای اینکه سراغ تهیه گزارش برود، موضوع را به هوش مصنوعی بدهد و مثلا یک گزارش به ظاهر درجه یک تحویل بگیرد که البته یکسری چیزها ممکن است در آن گزارش باشد و بعضی چیزها هم نباشد که خیلی طبیعی است.»
نویسنده کتاب «تیترنویسی در وب» با اشاره به اینکه در داوری آثار جشنواره‌های مختلف متوجه استفاده از هوش مصنوعی در گزارش‌ها می‌شوند، توضیح داد: «الان گاه، شاهد این هستیم که گزاره‌ای در اکثر یادداشت‌ها تکرار شده و معلوم است از چت‌جی‌بی‌تی گرفته شده است. آماری در همه استفاده شده و مشخص است آن شخص، تحلیل و کاری نکرده است. شما می‌توانید از آمار استفاده کنید ولی خودتان باید آن‌ها را پردازش کنید که گزارش به قلم خودتان باشد. در مقاله‌ای که در سال ۲۰۱۴ با عنوان «جدال خرد و تکنولوژی، طرحی برای وب آینده» ارائه کردم، آن زمان بحثم این بود که وب هوشمند از سال ۲۰۲۰ خواهد آمد و انسان را خواهد بلعید و به نقطه‌ای می‌رسیم که نظریه مکتب بیرمنگام محقق می شود. انسان در حوالی سال‌های ۲۰۳۵ علیه تکنولوژی شورش خواهد کرد.»
رضاییان با بیان اینکه به‌زودی «خاورمیانه ضدارتباطی» به «خاورمیانه ارتباطی» تبدیل می‌شود، گفت: «ممکن است در سال‌های آینده به دلیل تحولات پیش رو، خاورمیانه را نشناسیم و سریع‌تر البته باید در ایران کاری کنیم که از این قافله عقب نمانیم؛ گرچه به این حرف‌ها توجه چندانی نمی‌شود.»
روزنامه‌نگاری رباتیک «حس» را از روزنامه‌نگاری میدانی می‌گیرد
این پژوهشگر روزنامه‌نگاری با تأکید بر اینکه روزنامه‌نگاری رباتیک، «خردکاوی و انسان‌کاوی» را به چالش خواهد کشید، ادامه داد: «چالش دیگری که با آن مواجه خواهیم بود، این است که اصالت روزنامه‌نگاری دچار چالش جدی‌تری می‌شود. می‌گوییم فرق است میان عینیت با واقعیت، هرگاه حس را به عینیت می‌افزاییم می‌شود واقعیت، بنابراین واقعیت آن چیزی است که روزنامه‌نگار آن را میدانی دریافت و حس کرده است. من و مرحوم دکتر عقیلی استاد راهنمای پایان‌نامه دکتری با موضوع «روزنامه‌نگاری واقعیت افزوده» بودیم و در آنجا درباره این موضوع بحث شده است. نظریه «واقعیت افزوده» می‌گوید که شما با دوربین ۳۶۰ درجه، عینیت را می‌توانید ببینید. مثلاً فرض کنید سونامی شده و تلفات زیادی دارد، وقتی آن را می‌بینید جیغ می‌کشید و ناراحت می‌شوید اما زمانی که می‌بینید کسی از حادثه نجات پیدا کرده، خوشحال می‌شوید؛ بنابراین روزنامه‌نگاری واقعیت افزوده موفق شده عینیت را نشان دهد و تکنولوژی توانسته حس را به آن بیفزاید؛ بنابراین واقعیت افزوده یعنی عینیتی که با حس آمیخته شده است. اما چالش ما چیست؟ ما می‌گوییم چیزی که با دوربین ۳۶۰درجه می‌بینید، برای همان لحظه و بخشی از ماجراست ولی نمی‌توانید به تمام ابعاد ماجرا پی ببرید، اما زمانی که روزنامه‌نگاری در میدان است به تمام ابعاد ماجرا پی می‌برد. البته اختلاف‌نظری درباره این نظریه‌ها در میان استادان روزنامه‌نگاری وجود دارد و اجماعی در آن نیست. بنابراین چالش دوم این است که روزنامه‌نگاری رباتیک حس را از روزنامه‌نگاری میدانی می‌گیرد.»
روزنامه‌نگاریِ تحلیلی نجات‌بخش روزنامه‌نگاری در دنیای هوش مصنوعی
او با طرح این پرسش که به مرور زمان چه باید کرد؟ خاطرنشان کرد: «روزنامه‌نگاری زنده می‌ماند و عمیق‌تر هم خواهد شد و از پس این چالش برمی‌آید؛ اما به سختی. ولی مطمئنا برخواهد آمد؛ روزنامه‌نگاری رباتیک و هوشمند نمی‌تواند دو پرسش چرایی و چگونگی را کامل جواب دهد و از پس پاسخ آن ناقص برمی‌آید. در اینجا داده‌کاوی شما را نجات نمی‌دهد بلکه خردکاوی و انسان‌کاوی شما را نجات می‌دهد. تنها ژانر روزنامه‌نگاری که بر خرد متکی است و می‌تواند دو عنصر آخر را نه ناقص بلکه نسبتا کامل پاسخ بدهد، ژانر روزنامه‌نگاری تحلیلی است. به‌عنوان یک معلم کوچک روزنامه‌نگاری معتقدم در دنیایی که قرار گرفته‌ایم، جدال اصلی بین ژانر روزنامه‌نگاری تحلیلی با روزنامه‌نگاری رباتیک است.»
روزنامه‌نگاران باید تدوینگر شوند
این استاد ارتباطات در پاسخ به این پرسش که «آیا دستگاهی متولی برنامه‌ریزی در این زمینه هست و چه باید کرد؟»، گفت: «خیر، اینکه نمایش داشته باشیم و شوآف برگزار کنیم و بگوییم هوش مصنوعی چنین است و چنان، گامی در جهت حل چالش‌های روزنامه‌نگاری نخواهد بود. الان کارشناسان شایسته آی‌تی در رشته خودشان دقیق‌تر و کامل‌تر از جهان رباتیک دارند می‌گویند؛ اما اینکه اتفاقی باید بیفتد تقویت «بعد خطی و عمقی» روزنامه‌نگاری است. الان روزنامه‌نگاران باید مونتور یا تدوینگر شوند، قبلا می‌گفتیم روزنامه‌نگاری دو وجه دارد؛ روزنامه‌نگار- کارشناس، که الان سه وجه شده است، روزنامه‌نگار- کارشناس-مونتور؛ زیرا شما با دنیایی مواجهید که مخاطب بیش از آنکه بخواند، فقط با دیدن اشباع می‌شود. آنجایی که به دنبال کلیک گرفتن از مخاطب هستیم، دنیای دیدن و تصویر است. من در سال ۲۰۱۴ تعبیری به کار بردم؛ اینکه داریم وارد جهانی می‌شویم که «تشویق به دیدن و تشویق به نخواندن است؛ متاسفانه».»
او در ادامه خاطرنشان کرد: «بنابراین روزنامه‌نگاران ما باید مونتور شوند، تصویر را خوب بدانند و سوار بر همین موج بشوند، کاملاً روزآمد و تکنیکال باشند. من با این موضوع موافق هستم و نباید مانند دوره‌ای که شبکه‌های اجتماعی آمد از این موضوع عقب بمانند. اما روزنامه‌نگاران باید بدانند وقتی وارد یک موضوع شدند، بعد از ده‌ها داده‌کاوی که کردند، سراغ خردکاوی بروند و خودشان پیگیری کنند و بدانند عناصر داینامیک روزنامه‌نگاری چیست و دو عنصر چگونگی و چرایی را پاسخ دهند. اگر برای این موضوع متولی دولتی هم نداشته باشیم بهتر است، در واقع بهتر است مراکز آموزشی، مراکز پژوهشی و دانشگاه‌ها در رشته روزنامه‌نگاری تقویت و اصلاح شود.»
باید روزنامه‌نگاری خردورز را تقویت کنیم
رضاییان درباره اینکه با توجه به این تحولات، آیا هوش مصنوعی انسان را خواهد بلعید یا نه؟ توضیح داد: «کسانی که به هوش مصنوعی توجه می‌کنند و بر روی آن سرمایه‌گذاری می‌کنند، از خیلی چیزها عقب نمی‌مانند و ما هم باید این کار را انجام بدهیم. معتقدم در آینده شاهد یک خاورمیانه ارتباطی خواهیم بود در برابر خاورمیانه ضدارتباطی که امروز شاهدش هستیم. نسل حکمرانان تغییر کرده است، نگاه مخاطبان عوض شده است، نسل زد و آلفا که فقط در ایران نیست در کل خاورمیانه است و نگاه‌ها تغییر کرده است. اما اگر در روزنامه‌نگاری ضمن اینکه هوشمندانه رفتار می‌کنیم، به وب هوشمند و روزنامه‌نگاری رباتیک توجه کنیم، باید به فکر تقویت روزنامه‌نگاری خردورز و خردکاو باشیم.
اگر برند نشوید، کنار می‌روید
این استاد دانشگاه درباره حفظ فردیت و اصالت روزنامه‌نگاری در فضایی که هوش مصنوعی وجود دارد، گفت: «در نظر بگیرید، مثلا زمانی که فرید زکریا یادداشت و سرمقاله‌ای درباره خاورمیانه می‌نویسد، به وقت محلی ۸ صبح هیچ وزیر خارجه‌ای نیست که آن یادداشت و مقاله را نخوانده باشد. به این موضوع در روزنامه‌نگاری برندینگ می‌گوییم که افزون بر اصالت است. روزنامه‌نگاری که اصالت دارد، حرف برای گفتن دارد. اگر الان داده‌کاوی شود، هوش مصنوعی پاسخی بدهد، آن فرد زمانی که بخواند می‌گوید این بخش درست است، این بخش درست نیست و نظر من این است. من درباره «توسعه» داشتم کار می‌کردم. آن را به هوش مصنوعی دادم که من نظرم این است مدلی که برای توسعه در ایران مناسب است که هم در آن عدالت باشد هم رفاه، مدل کشورهای نرویک یا اسکاندیناوی است و دلایلم این است و تو نسبت به نظر من چه نقدی داری؟ هوش مصنوعی نکاتی را گفت، دیدگاه من را از جهتی تأیید کرده بود و از جهت دیگر گفته بود اگر این مدل در ایران محقق شود باید این پیش‌زمینه‌ها به وجود آید. من داشتم می‌خواندم متوجه شدم در جاهایی اشتباه کرده و در جاهایی هم درست است، زیرا من در این زمینه مطالعه کرده‌ام و اندک نظری دارم، نظرم این نیست که مدل توسعه روستوی غرب را پیاده کنیم یا مدل توسعه مارکسیستی را در ایران پیاده کنیم، مدل توسعه کشور های اسکاندیناوی، یا همان سوسیال دموکراسی را به دلایلی مناسب ایران می‌دانم و زمانی که هوش مصنوعی نظرش را گفت، این‌طور نبود که من شوکه شوم. خردکاوی، این است و باید روزنامه‌نگار را به این سمت ببریم که برند شوند. اگر در روزنامه‌نگاری برند نشوید، در دنیای روزنامه‌نگاری رباتیک و هوش مصنوعی از بین رفته و کنار گذاشته می‌شوید. این حرف من به همه روزنامه‌نگاران ایران است.»
به ادبیات توجه کنید
او در پایان سخنان خود گفت: «نسل‌های جدیدی که سراغ روزنامه‌نگاری می‌آیند، منهای روزنامه‌نگاری رباتیک باید به شدت به ادبیات اهمیت بدهند. پایه و بنیاد روزنامه‌نگاری، ادبیات است و از کسانی که به این کار علاقه‌مندند، خواهش می‌کنم به این بخش توجه ویژه‌ای کنند.»
