معاون پژوهشگاه سرطان معتمد جهاد دانشگاهی:
انجام ژن‌درمانی سرطان پستان برای نخستین بار در کشور/ ارتباط امواج الکترومغناطیس و سرطان پستان اثبات نشده است
معاون پژوهش و آموزش پژوهشگاه سرطان معتمد جهاد دانشگاهی از گسترش فعالیت‌های فناورانه این مجموعه در حوزه‌های تشخیص و درمان سرطان با تکیه بر هوش مصنوعی، فناوری‌های ژن‌درمانی و راه‌اندازی کلینیک مجازی خبر داد.
به گزارش خبرگزاری سینا، دکتر آسیه الفت‌بخش، معاون پژوهش و آموزش پژوهشگاه سرطان معتمد جهاد دانشگاهی با اشاره به مسیر شکل‌گیری و توسعه این پژوهشگاه گفت: پژوهشگاه سرطان معتمد در ابتدا به‌صورت یک کلینیک فعالیت خود را آغاز کرد که در آن گروهی از متخصصان و فوق‌تخصص‌ها خدمات درمانی تخصصی به بیماران ارائه می‌دادند. در کنار این فعالیت، یک گروه پژوهشی نیز داده‌ها و اطلاعات بیماران را جمع‌آوری، تحلیل و نتایج آن را در قالب مقالات و گزارش‌ها منتشر می‌کرد.
وی افزود: به‌تدریج این گروه پژوهشی به “مرکز تحقیقات بیماری‌های پستان” تبدیل شد و با گسترش گروه‌های پژوهشی و افزایش حجم فعالیت‌ها، به “پژوهشکده سرطان معتمد” ارتقا یافت. در حال حاضر نیز با تجمیع ۹ گروه پژوهشی در قالب سه پژوهشکده، این مجموعه به پژوهشگاه ملی سرطان تبدیل وضعیت داده است.
فعالیت‌های پژوهشگاه از درمان تا فناوری
الفت‌بخش با اشاره به گستره فعالیت‌های این پژوهشگاه اظهار کرد: خدمات ما از حوزه بالینی و تخصصی آغاز می‌شود و تا پژوهش‌های پایه، مطالعات آزمایشگاهی و حیوانی و در نهایت توسعه فناوری‌های نوین ادامه می‌یابد. این فناوری‌ها شامل کیت‌های تشخیصی، درمانی و نیز روش‌های نوآورانه‌ای مانند ژن‌درمانی و سلول‌درمانی است که در حال حاضر در مرحله کارآزمایی‌های بالینی قرار دارند.
توسعه هوش مصنوعی در تشخیص سرطان
وی با تأکید بر رویکرد فناورانه پژوهشگاه در سال جاری گفت: در حوزه هوش مصنوعی امسال تمرکز بیشتری داشته‌ایم. نرم‌افزارهای کمک‌تشخیصی در زمینه تصویربرداری شامل سونوگرافی و ماموگرافی و نیز نرم‌افزارهایی برای پاتولوژیست‌ها در حال توسعه هستند تا دقت تصمیم‌گیری در تشخیص سرطان افزایش یابد.
راه‌اندازی کلینیک مجازی سرطان
الفت‌بخش ادامه داد: در حال راه‌اندازی کلینیک مجازی یا تله‌مدیسین اختصاصی برای پژوهشکده سرطان هستیم. این پروژه به‌تازگی آغاز شده و تلاش می‌کنیم تا پایان امسال یا اوایل سال آینده به بهره‌برداری برسد.
پیشرفت در درمان‌های نوین و کارآزمایی‌های بالینی
معاون پژوهش و آموزش پژوهشگاه سرطان معتمد در خصوص درمان‌های جدید نیز توضیح داد: در حال حاضر، کارآزمایی بالینی مربوط به ویروس آدنووی تغییرشکل‌یافته با عنوان طرح اُنوکورین در حال انجام است. این ویروس مهندسی ژنتیک شده برای درمان سرطان‌های توپور از جمله سرطان پستان به‌کار می‌رود و در فازهای دوم و سوم کارآزمایی بالینی، ایمنی و اثربخشی آن در بیماران واجد شرایط بررسی می‌شود.
تولید کیت‌های تشخیصی داخلی
وی در ادامه گفت: کیت “اندوپریدیکیت” برای تشخیص نیاز بیماران به شیمی‌درمانی مجوز دریافت کرده و در پژوهشگاه در حال استفاده است. همچنین کیت تشخیص سلول‌های در گردش سرطانی (CTC) مراحل نهایی اخذ مجوز از اداره کل تجهیزات پزشکی وزارت بهداشت را می‌گذراند. این کیت برای نخستین بار در کشور تولید شده و پس از اخذ مجوز، قابلیت استفاده بالینی و تجاری‌سازی در آزمایشگاه‌ها را خواهد داشت.
پروژه ملی ارزیابی خطر چندژنی سرطان پستان
الفت‌بخش از اجرای یک طرح ملی دیگر نیز خبر داد و گفت: پروژه “Polygenic Risk Assessment” یا ارزیابی نمره خطر چندژنی با همکاری بنیاد ملی علم ایران (نیماد) در حال انجام است. در این طرح، ریسک ابتلا در بیمارانی که سابقه خانوادگی مثبت دارند؛ اما فاقد ژن جهش‌یافته شناخته‌شده هستند، مورد بررسی قرار می‌گیرد.
وی افزود: نتیجه این پروژه دستیابی به یک سیستم امتیازبندی یا اسکور است که می‌تواند در آینده برای تعیین فواصل غربالگری بیماران به‌کار رود و شاید در مواردی حتی جایگزین برخی از روش‌های فعلی غربالگری شود.
ژن‌درمانی سرطان پستان برای نخستین بار در کشور انجام می‌شود.
معاون پژوهش و آموزش پژوهشگاه سرطان معتمد جهاد دانشگاهی با اشاره به پیشرفت‌های علمی این پژوهشگاه در سال جاری گفت: ژن‌درمانی سرطان پستان برای نخستین بار در کشور در حال انجام است و کیت‌های تشخیصی داخلی نیز به مرحله بهره‌برداری رسیده‌اند.
دستاوردهای فناورانه در تشخیص و درمان سرطان پستان
دکتر الفت‌بخش با بیان اینکه درمان سرطان در ایران از نظر استاندارد، هم‌تراز کشورهای پیشرفته است، اظهار کرد: ژن‌درمانی سرطان پستان با استفاده از ویروس آدنو یا همان “آنکورین” از جمله پروژه‌های شاخص ماست که برای نخستین بار در کشور وارد فاز کارآزمایی بالینی شده است. همچنین کیت تشخیصی “اندوپِرَدیکس” برای تعیین نیاز به شیمی‌درمانی، به‌عنوان نخستین نمونه داخلی در کشور راه‌اندازی شده است؛ در حالی که سایر کیت‌های مورد استفاده در این حوزه همگی وارداتی و وابسته به منابع خارجی هستند.
وی با اشاره به فعالیت‌های فناورانه در حوزه فناوری‌های نو گفت: در حوزه هوش مصنوعی امسال بیشتر ورود کردیم و چند پروژه در حال اجرا داریم. این پروژه‌ها شامل توسعه نرم‌افزارهای کمک‌تشخیصی برای رادیولوژیست‌ها و پاتولوژیست‌هاست که می‌تواند به تصمیم‌گیری دقیق‌تر پزشکان کمک کند. البته این طرح‌ها هنوز در مرحله پژوهشی هستند و نتایج آن‌ها برای انتشار نهایی آماده نشده است.
الفت‌بخش افزود: پروژه ملی نمره خطر چندژنی (Polygenic Risk Score) نیز همچنان در دست انجام است. اگر این پروژه به نتیجه برسد، نرم‌افزاری در اختیار پزشکان متخصص قرار می‌گیرد که می‌تواند بیماران در معرض خطر بالاتر را شناسایی و فواصل غربالگری را برای هر فرد به‌صورت اختصاصی تنظیم کند.
اهمیت تشخیص زودهنگام در درمان سرطان پستان
این مقام مسئول با اشاره به تأثیر زمان تشخیص در روند درمان گفت: نمی‌توان زمان دقیقی برای درمان همه بیماران تعیین کرد، زیرا هر بیمار در مرحله متفاوتی از بیماری مراجعه می‌کند. با این حال، آمارها نشان می‌دهد بقای پنج‌ساله بیماران سرطان پستان در کشور حدود ۷۰ درصد است، اما این عدد کاملاً به مرحله مراجعه بستگی دارد.
وی ادامه داد: اگر بیمار در مرحله صفر مراجعه کند، احتمال بهبودی کامل به ۱۰۰ درصد می‌رسد؛ اما در مرحله چهار، شانس درمان بین ۲۰ تا ۳۰ درصد کاهش می‌یابد. برای مثال، بیماری که با توده‌ای حدود یک سانتی‌متر و بدون درگیری غدد لنفاوی مراجعه کند، بیش از ۹۵ درصد احتمال بهبودی کامل دارد، در حالی که اگر توده بزرگ‌تر شود یا غدد لنفاوی درگیر شوند، شانس بهبودی به حدود ۹۰ درصد کاهش می‌یابد.
الفت‌بخش تأکید کرد: تشخیص زودهنگام کلید اصلی موفقیت در درمان است. خوشبختانه درمان‌های سرطان پستان در کشور ما از نظر کیفیت و استاندارد، هیچ فاصله‌ای با کشورهای پیشرفته ندارد.
عوامل ژنتیکی و محیطی در بروز سرطان پستان
وی درباره عوامل مؤثر در بروز این بیماری گفت: به‌طور کلی سرطان‌ها تحت تأثیر عوامل ژنتیکی و محیطی هستند. در مورد سرطان پستان، حدود ۱۵ درصد موارد منشأ ژنتیکی دارند؛ یعنی فرد ژن ابتلا را از پدر یا مادر به ارث می‌برد. در این موارد، فرد نقشی در ایجاد بیماری ندارد و اگر ژن معیوب وجود داشته باشد، احتمال ابتلا در طول عمر تا ۸۵ درصد افزایش می‌یابد.
الفت‌بخش ادامه داد: در چنین شرایطی، انجام تست ژنتیک و در صورت مثبت بودن نتیجه، اجرای اقدامات پیشگیرانه توصیه می‌شود. اما در سایر موارد، عوامل هورمونی و محیطی نقش مهمی دارند. عواملی مانند زمان اولین قاعدگی، سن یائسگی، سن اولین بارداری یا عدم بارداری، و نیز شیردهی یا عدم آن، همگی در احتمال ابتلا مؤثرند؛ به‌گونه‌ای که شیردهی احتمال ابتلا را کاهش می‌دهد.
نقش سبک زندگی و چاقی در افزایش خطر ابتلا
این پژوهشگر حوزه سرطان با اشاره به نقش سبک زندگی افزود:چاقی، به‌ویژه پس از یائسگی، از عوامل مهم خطر است، زیرا هورمون استروژن در بافت چربی تجمع می‌یابد. بنابراین، نوع تغذیه، فعالیت بدنی منظم و پرهیز از چاقی در کاهش خطر ابتلا بسیار مؤثر است.
وی در ادامه گفت: سیگار کشیدن و مصرف الکل نیز از عواملی هستند که در برخی مطالعات ارتباط آن‌ها با بروز سرطان پستان گزارش شده است. در مجموع، تغییر سبک زندگی به سمت تغذیه سالم، فعالیت فیزیکی منظم و کنترل وزن، نقش مهمی در پیشگیری از سرطان پستان دارد.
به گفته وی؛ تشخیص زودهنگام و پایبندی به سبک زندگی سالم، مؤثرترین راه‌های پیشگیری از سرطان پستان هستند.
هیچ ارتباط علمی میان امواج الکترومغناطیس و بروز سرطان پستان اثبات نشده است
معاون پژوهش و آموزش پژوهشگاه سرطان معتمد جهاد دانشگاهی با رد شایعات مرتبط با نقش امواج موبایل، MRI یا فناوری‌های جدید در بروز سرطان پستان گفت: تاکنون هیچ مطالعه علمی، ارتباط مستقیمی میان امواج رادیویی، تلفن همراه یا فناوری‌های نو مانند فایوجی با بروز سرطان سطان در انسان اثبات نکرده است.
امواج مغناطیسی MRI سرطان‌زا نیستند
دکتر الفت‌بخش توضیح داد: ما فقط می‌توانیم درباره عواملی صحبت کنیم که مستند و مبتنی بر پژوهش علمی باشند. تاکنون هیچ تحقیق معتبری نشان نداده که امواج موبایل، امواج رادیویی یا سایر امواج محیطی موجب سرطان پستان می‌شوند. شاید در آینده چنین ارتباطی اثبات شود، اما تا امروز چنین شواهدی وجود ندارد.
وی افزود: در مورد MRI، این روش اصلاً از اشعه استفاده نمی‌کند بلکه مبتنی بر امواج مغناطیسی است و به‌هیچ‌وجه سرطان‌زا نیست. در مقابل، ماموگرافی با اشعه کار می‌کند، اما میزان اشعه آن آن‌قدر ناچیز است که هیچ خطری برای بیماران ندارد. بنابراین بانوان نباید از انجام ماموگرافی به دلیل ترس از اشعه خودداری کنند.
الفت‌بخش با تأکید بر اهمیت دقت علمی خاطرنشان کرد: تنها موردی که احتمال افزایش خطر سرطان پستان در آن مشاهده شده، مربوط به افرادی است که در گذشته قفسه سینه‌شان به‌دلیل درمان بیماری‌هایی مانند سرطان غدد لنفاوی، تحت پرتودرمانی با دُز بالا قرار گرفته است. به این بیماران توصیه می‌شود پیگیری‌های دوره‌ای خود را در فواصل کوتاه‌تر انجام دهند.
وی در ادامه گفت: در مورد عواملی مانند استفاده از دئودورانت‌ها یا داشتن پروتز سینه نیز تاکنون هیچ ارتباط علمی ثابت‌شده‌ای با افزایش احتمال ابتلا به سرطان پستان وجود ندارد. ما فقط بر پایه داده‌های علمی می‌توانیم اظهار نظر کنیم، نه بر اساس شایعات یا فرضیات غیرمستدل.
خدمات پژوهشگاه سرطان معتمد هم‌تراز مراکز درمانی پیشرفته دنیاست
معاون پژوهش و آموزش پژوهشگاه سرطان معتمد در ادامه با اشاره به کیفیت خدمات درمانی این مرکز اظهار کرد: در پژوهشگاه سرطان معتمد، تمامی خدمات درمانی و تشخیصی مرتبط با سرطان پستان در داخل کشور انجام می‌شود و هیچ بیماری برای درمان به خارج از کشور ارجاع داده نمی‌شود. حتی برخی از بیماران ایرانی مقیم خارج از کشور برای دریافت خدمات درمانی با کیفیت و هزینه مناسب‌تر به ایران و به‌ویژه به مرکز ما مراجعه می‌کنند.
وی افزود: از نظر استانداردهای تشخیص و درمان، هیچ فاصله‌ای میان خدمات ما و مراکز معتبر دنیا وجود ندارد. تمام اقدامات بر اساس آخرین پروتکل‌های بین‌المللی انجام می‌شود. یکی از نقاط قوت پژوهشگاه معتمد ارائه خدمات به‌صورت یک بسته کامل (Package) است؛ به این معنا که بیمار می‌تواند تمامی مراحل تشخیص، نمونه‌برداری، جراحی و پاتولوژی را در یک مرکز انجام دهد.
الفت‌بخش توضیح داد: تنها بخشی که در حال حاضر در مجموعه ما وجود ندارد، بخش رادیوتراپی است که فعلاً در سایر مراکز همکار در کشور انجام می‌شود. با این حال، در صورت فراهم شدن فضای فیزیکی مناسب برای توسعه بخش درمانی پژوهشگاه، این خدمت نیز به‌زودی به مجموعه افزوده خواهد شد و چرخه درمان بیماران کامل می‌شود.
پرداخت به ابعاد مختلف کیفیت زندگی بیماران مبتلا به سرطان پستان
معاون پژوهش و آموزش پژوهشکده سرطان معتمد جهاددانشگاهی با اشاره به فعالیت‌های پژوهشی این مرکز در کنار خدمات بالینی گفت: در پژوهشکده سرطان معتمد، علاوه بر ارائه خدمات درمانی و بالینی، گروهی با عنوان “پژوهش کیفیت زندگی” فعالیت می‌کند که هدف آن، بررسی و بهبود ابعاد مختلف کیفیت زندگی بیماران سرطانی، به‌ویژه مبتلایان به سرطان پستان است.
تمرکز بر تغذیه، روان‌شناسی و مسائل خانوادگی بیماران
وی با بیان اینکه توجه به وضعیت روانی و اجتماعی بیماران، بخشی جدایی‌ناپذیر از روند درمان است، افزود: این گروه پژوهشی به موضوعاتی از جمله تغذیه، روان‌شناسی، روابط خانوادگی، مسائل جنسی و سایر جنبه‌های مؤثر بر کیفیت زندگی بیماران می‌پردازد تا بتواند تصویری جامع از نیازهای واقعی بیماران ارائه دهد و مسیر بهبود آنان را تسهیل کند.
رویکرد جامع پژوهشکده در درمان سرطان
الفت‌بخش با تأکید بر اینکه سلامت بیماران تنها به درمان فیزیکی محدود نمی‌شود، خاطرنشان کرد: هدف ما در پژوهشکده، ارتقای کیفیت زندگی بیماران در همه ابعاد است. درمان مؤثر تنها زمانی محقق می‌شود که به نیازهای روانی، اجتماعی و خانوادگی بیماران نیز توجه شود.
آموزش تخصصی و عمومی برای ارتقای آگاهی جامعه
این مقام مسئول درباره برنامه‌های آموزشی پژوهشگاه نیز گفت: آموزش یکی از ارکان اصلی فعالیت ماست و در سطوح مختلف برگزار می‌شود. بخشی از آموزش‌ها عمومی است که معمولاً در قالب برنامه‌های اطلاع‌رسانی همگانی، به‌ویژه در ماه اکتبر(۹ مهر تا ۹ آبان) (ماه آگاهی از سرطان پستان)، در سطح پارک‌ها، مراکز بهداشت یا مراکز شهری ارائه می‌شود.
وی افزود: در سطح تخصصی نیز برنامه‌های آموزش مداوم برای پزشکان و ماماها برگزار می‌کنیم که در سامانه رسمی آموزش مداوم وزارت بهداشت ثبت شده و دارای امتیاز است. علاوه بر آن، کارگاه‌های تخصصی مرتبط با آزمایشگاه، روش‌های درمانی و جراحی نیز در اتاق عمل یا محیط‌های آزمایشگاهی برگزار می‌شوند.
الفت‌بخش در ادامه گفت: دانشجویان دانشگاه‌های مختلف کشور، از جمله دانشگاه علم و فرهنگ، برای گذراندن دوره‌های کارآموزی و کارورزی به پژوهشگاه مراجعه می‌کنند. این ارتباط آموزشی باعث می‌شود تجربه‌های بالینی و پژوهشی پژوهشگاه به نسل جوان منتقل شود و چرخه دانش و عمل در حوزه سرطان کامل‌تر شود.
افزایش روند ابتلا به سرطان پستان در ایران و جهان
معاون پژوهش و آموزش پژوهشکده سرطان معتمد جهاددانشگاهی با اشاره به وضعیت ابتلا به سرطان پستان در ایران و جهان، گفت: به‌طور معمول، آمار ابتلا به سرطان بر اساس تعداد مبتلایان در هر ۱۰۰ هزار نفر گزارش می‌شود. در کشورهایی مانند فرانسه، ایتالیا و آمریکا، میزان بروز سرطان پستان حدود ۹۰ تا ۱۰۰ نفر در هر ۱۰۰ هزار زن است؛ در حالی که این رقم در ایران حدود ۳۵ تا ۴۰ نفر از هر ۱۰۰ هزار نفر است. بنابراین می‌توان گفت که میزان ابتلا در کشور ما حدود یک‌سوم کشورهای توسعه‌یافته است.
وی با تأکید بر اینکه میزان بروز سرطان پستان در ایران در رده متوسط رو به پایین قرار دارد، افزود: البته باید توجه داشت که در برخی کشورها مانند افغانستان، آمار پایین‌تر است که این موضوع ممکن است به دلیل ضعف در نظام گزارش‌دهی باشد. به‌طور کلی، روند ابتلا در سطح جهان رو به افزایش است و در ایران نیز این روند صعودی است. پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰ میزان بروز سرطان پستان حداقل بین ۱.۵ تا ۱.۹ برابر افزایش یابد.
الفت‌بخش به عنوان جراح و متخصص سرطان پستان، ادامه داد: به زنان ایرانی توصیه می‌کنم آگاهی خود را نسبت به بیماری سرطان پستان افزایش دهند. خوشبختانه منابع اطلاع‌رسانی بسیار زیاد شده، اما لازم است اطلاعات را از منابع معتبر و علمی دریافت کنند. همچنین باید نسبت به بافت پستان خود شناخت داشته باشند، علائم هشداردهنده را یاد بگیرند و معاینات دوره‌ای را جدی بگیرند تا در صورت بروز مشکل، بیماری در مراحل اولیه شناسایی و درمان شود.
وی در پایان درباره چشم‌انداز پژوهشگاه معتمد نیز گفت: آینده این پژوهشگاه را بسیار روشن می‌بینم. اعضای هیئت علمی جوان و متخصص در رشته‌های گوناگون از جمله پزشکی بالینی، مهندسی پزشکی، بیولوژی و بیوتکنولوژی دارویی گرد هم آمده‌اند تا پلی میان دانش، صنعت و جامعه ایجاد کنند. هدف ما این است که نیازهای واقعی جامعه در حوزه سلامت و سرطان را شناسایی و تا حد امکان برطرف کنیم. امیدوارم پژوهشکده بتواند در آینده‌ای نزدیک نقش مؤثرتری در ارتقای سلامت جامعه ایفا کند.
