زبان مادری: مفهوم و اهمیت آن/۳
تأثیر زبان دیجیتال بر فرهنگ معاصر
در دههٔ اخیر، تحول سریع فناوری ارتباطی و رشد شبکه‌های اجتماعی باعث شده زبان دیجیتال — شامل ایموجی‌ها، اصطلاحات اینترنتی، زبان کوتاه‌شده (textism) و شکل‌های نوین نوشتاری — بخشی جدایی‌ناپذیر از فرهنگ معاصر شود. در پرونده «زبان مادری: مفهوم و اهمیت آن» چت‌جی‌پی‌تی به این موضوع می‌پردازد.
به گزارش خبرگزاری سینا، زبان دیجیتال نه فقط ابزار تسهیل ارتباط است، بلکه بار فرهنگی، اجتماعی و روانی دارد. این زبان‌ها هم ارزش‌های فرهنگی جدیدی تولید می‌کنند و هم ممکن است به تضعیف برخی قواعد زبانی و فرهنگی قدیمی منجر شوند. مطالعات نشان داده‌اند که ایموجی‌ها به شکل مؤثری احساسات را منتقل کرده، ارتباط غیرکلامی را در فضای دیجیتال تقویت می‌کنند و به عنوان جانشینی برای لحن، حالت بدن یا رنگ صدا عمل می‌کنند، و این باعث می‌شود متن‌های نوشتاری دیجیتال کمتر سرد و بی‌روح باشند.
همچنین اصطلاحات اینترنتی و زبان کوتاه‌شده مثل «lol»، «brb»، «react»، «۲۰۲۳»، شکل‌های مختصر فارسی مانند «چی‌کار؟»، «عااالی»، «مچکرم»، «دمتون گرم»، «نچ» و غیره، بین نسل جوان بسیار رایج شده‌اند. مطالعه‌ای در ایران نشان داده است که نوجوانان و جوانان دختر و پسر هر دو از اسلنگ‌ها (lingo) برای ایجاد هویت گروهی استفاده می‌کنند؛ این اسلنگ‌ها نه فقط روش گفتاری غیررسمی، بلکه علامتی از تعلق اجتماعی به گروه‌های خاص فرهنگی یا اینترنتی‌اند.
نسل‌ها، فاصله‌ها و شکاف ارتباطی
زبان دیجیتال بین نسل‌ها فاصله‌ای معنادار ایجاد کرده است؛ کسانی که در دوران قبل یا بدون اینترنت بزرگ شده‌اند، ممکن است معنا یا بار احساسی اصطلاحات جدید را ندانند یا درک نکنند. مثلاً وقتی جوانان ایموجی‌ها را در پیام‌ها به کار می‌برند یا کلمات کوتاه‌شده می‌آورند، افراد مسن‌تر ممکن است آن را غیررسمی، بی‌ادبانه یا گیج‌کننده تلقی کنند. این امر می‌تواند به سوء‌تفاهم، کند شدن ارتباط یا حتی بی‌اطلاعی از معانی ضمنی منجر شود.
پژوهشی به تازگی در ایران با عنوان «Digital citizenship and paradigm shift in generation z’s emotional communication: Social media’s role in shaping Iranian familial bonds» نشان داده است که وابستگی زیاد به رسانه‌های اجتماعی با کاهش کیفیت ارتباطات خانوادگی همراه است؛ وقتی گفتگوها بیشتر دیجیتال و از طریق پیامک، اپلیکیشن‌ها یا شبکه‌های اجتماعی باشد، لحن، تأخیر در پاسخ، نبود عناصر غیرکلامی، و استفادهٔ مکرر از زبان مختصر یا ایموجی می‌تواند احساس صمیمیت را کاهش دهد.
بیشتر بخوانید:
چالش‌های ترجمه در انتقال فرهنگ
ریشه هویت فرهنگی و سرمایه اجتماعی
علاوه بر شکاف میان نسل‌ها، بین سلسله فرهنگی و موقعیت اجتماعی نیز تفاوت وجود دارد: دسترسی به فناوری، تسلط به زبان اینترنتی، زمان استفاده و نوع محتوا بین افراد شهری و روستایی، طبقات اجتماعی مختلف و میزان سواد دیجیتال متفاوت است. برخی جوانان ممکن است زبان دیجیتال را با تسهیل هویت‌سازی، نوآوری زبانی و احساس مدرن بودن تجربه کنند، در حالی که برخی دیگر ممکن است آن را تهدیدی برای زبان رسمی، اصول نوشتاری یا ارزش‌های سنتی ببینند.
زبان دیجیتال در جامعه ایرانی
*فرصت‌ها:
زبان تعامل سریع‌تر، خلاقانه‌تر و نزدیک به تجربهٔ روزمره جوانان: ایموجی‌ها و نشانه‌های تصویری به انتقال سریع احساسات کمک می‌کنند؛ چیزی که متن ساده قادر نیست به تنهایی انجام دهد. تحقیقی نشان می‌دهد ایموجی‌ها تقریباً در همه پلتفرم‌های ارتباطی روزانه به‌کار می‌روند، برای تأکید، لطیفه، تنظیم لحن یا پر کردن خلاهای لحن در گفتگوهای نوشتاری.
زبان مختصر و اصطلاحات اینترنتی می‌توانند باعث صرفه‌جویی در زمان شوند و تعامل بیشتر در محیط‌هایی شوند که سرعت در پاسخ‌دهی اهمیت دارد، مانند پیام‌رسان‌ها، شبکه‌های اجتماعی و چت. این زبان به لحاظ زمان و هزینهٔ ارتباط مؤثر است و اغلب بازتاب‌دهنده فرهنگ سرعت و چندوظیفگی مدرن است.
ایجاد هویت گروهی جدید و امکان تنوع زبانی: نسلی که زبان دیجیتال را می‌سازد، هویت‌ها و زیرفرهنگ‌های جدیدی شکل می‌دهند؛ از طریق انتخاب واژه‌ها، ترکیب آنها، استفاده از ایموجی یا شکلک‌ها و حتی تغییر شکل نوشتاری (حروف الفبا، شکلک‌ها، تلفیق زبان فارسی و انگلیسی و غیره). این تنوع می‌تواند غنی‌کننده باشد.
*تهدیدها:
کاهش رعایت اصول نوشتاری زبان رسمی و ادبی: وقتی زبان مختصر و اسلنگ یا اصطلاحات غیررسمی در محیط‌های آموزشی، محیط کار یا متون رسمی نفوذ کند، ممکن است قواعد دستور زبان، تلفظ دقیق، واژه‌گزینی دقیق و سبک رسمی متن کمتر رعایت شود.
احتمال سوء‌تفاهم یا برداشت‌های غلط: از آنجا که ایموجی‌ها و اصطلاحات اینترنتی بار فرهنگی خاصی دارند، ممکن است درک آنها بین گروه‌ها متفاوت باشد؛ یک ایموجی در یک فرهنگ ممکن است حالت طنز یا دوستی داشته باشد، اما در فرهنگ دیگر یا برای شخصی مسن‌تر، بی‌ادبانه یا نا مناسب تلقی شود.
وابستگی زیاد به این شکل ارتباطی: ممکن است افراد هنگام مواجهه با مکالمات رودررو یا موقعیت‌هایی که نمی‌توان از ایموجی، اسلنگ یا شکلک استفاده کرد (مثل نوشتار رسمی، مکاتبه اداری، سخنرانی)، دچار دشواری شوند. همچنین ممکن است قدرت تفکر در تولید زبان دقیق کاهش یابد چون عادت به استفاده از کوتاه‌نوشتار یا نمادها شکل می‌گیرد.
تأثیر بر زبان فارسی: ورود گستردهٔ واژه‌های انگلیسی، تلفیق زبان‌ها (code-switching)، شکلک‌ها، املای غیررسمی، حذف علائم نگارشی و تغییرات دیگر ممکن است به تضعیف خلاقیت زبانی رسمی، فارسی معیار، و دشواری در فهم متون ادبی کلاسیک یا متون رسمی منجر شود.
زبان دیجیتال، فرهنگی نو در حال تکوین
زبان دیجیتال و فرهنگ مجازی نه صرفاً پدیده‌ای زودگذر، بلکه بخشی اساسی از زندگی معاصر‌اند. این زبان فرصت‌های بزرگی برای نوآوری، تنوع زبانی، و شکل‌دهی هویت‌های جدید فراهم می‌کند؛ اما در عین حال تهدیدهایی جدی برای زبان رسمی، تفاهم میان نسل‌ها و استمرار ارزش‌های فرهنگی سنتی دارد. در جامعه‌ای مانند ایران، ضروری است که تعادل حفظ شود: برای جوانان فضایی برای خلاقیت و زبان نو فراهم آید بدون آنکه مبانی زبان معیار، فرهنگ غنی ادبی و توانایی ارتباط مؤثر در موقعیت‌های رسمی و غیررسمی آسیب ببیند. سیاست‌گذاران آموزشی، رسانه‌ها و خانواده‌ها می‌توانند نقش مهمی در یافتن این تعادل ایفا کنند.
کتابی برای درک زبان دیجیتال
کتاب «فرهنگ‌های دیجیتال» اثر گلن کریبر و رویستون مارتین، ترجمه مرضیه وحدانی، انتشارات ساقی، یکی از منابع معتبر در ایران است. این کتاب مفاهیم نظری رسانه‌های جدید را تشریح می‌کند، به بررسی فناوری‌های دیجیتال، شبکه‌های اجتماعی، تولید و مصرف فرهنگی، مخاطبان فعال و تعامل دیجیتال می‌پردازد و به مباحثی مانند تعامل نسل‌ها و فرهنگ مجازی در محیط دیجیتال توجه ویژه دارد. مطالعهٔ این کتاب می‌تواند دیدگاه عمیق‌تری دربارهٔ چگونگی تحول زبان و فرهنگ در عصر دیجیتال برای مخاطب ایرانی فراهم آورد.
*این گزارش برگرفته از توضیحات ارائه‌شده توسط ChatGPT است.
*تصویر این گزارش توسط هوش مصنوعی Copilot طراحی و اجرا شده است.
